53 йис идалай вилик зун таниш хьайи ва гележегда вафалу дуст яз амукьай сад лагьай къурушви тир Рагьим муаллим мукьвара зал са межлисда гьалтна. Жузунар авурдалай кьулухъ чна кьведани мехъерик язавай макьамриз, лугьузвай манийриз ва ийизвай кьуьлериз дикъетдивди фикир гузвай. Рагьим муаллимди рикIел хкана:
— Эгер ихьтин музыкаяр чна кIелдайла музучилищеда тамамариз хьанайтIа, чун Юрий Марковича анай чукурдай… (Юрий Маркович музучилищедин завуч тир. — авт.)
1964-йисуз 8-класс куьтягьай зун Махачкъаладин Готфрид Гьасанован тIварунихъ галай музучилищедик экечIнай. Ана зал сифте яз пуд лагьай курсунин студент Къачаев Рагьим гьалтнай ва чун сад-садахъ галаз таниш хьанай. ЛагьайтIа жеда, зун адан къаюмвилик квай. Чун са кIвалени яшамиш жезвай. Ам къастунал гзаф кIеви, зегьметдал рикI алай кас тир: кьуьд-гад талгьана, экуьнахъ лап фад къарагъна, вичин чIагъанни (баян) далудал вегьена, кIвачи-кIвачи чун яшамиш жезвай Батыраян куьчедай Оскаран куьчедиз фена, ана са кабинет кьадай (гьахьтин адет авай). Гьа йикъалай инихъ зур асирдалайни гзаф вахт алатнава, чи дуствални давам жезма.
Мукьвара Рагьим муаллимдин уьмуьрда лишанлу вакъиа хьана, ада вичин 70 йисан баркаллу юбилей къейдна.
Къачаев Рагьим Надирович къурушвийрикай музыкадин рекьяй сад лагьай пешекар деятель я. Ам 1947-йисан 10-июндиз Докъузпара райондин Къурушрин хуьре Надир бубадинни Къизим дидедин малдаррин зегьметчи хизанда дуьньядал атана. ЦIийи Къурушдал куьч хьайила, 8-класс куьтягьна ва музыкадал рикI алай ам 1962-йисуз Махачкъаладин Г.Гьасанован тIварунихъ галай музыкальный училищедин халкьдин музалатар ягъиз чирдай отделенидик экечIна. Ада баян (чIагъан) хкяна ва 1966-йисуз училище агалкьунралди куьтягьна.
Жегьил пешекар-баянист Хасавюрт шегьерда авай педучилищедиз музыкадин муаллим яз рекье туна. Гьа са вахтунда Рагьим Надировича шегьердин музыкальный школада муаллимвилени кIвалахна. Абурун коллективди Дагъустандин шегьеррилай гъейри, Калмыкияда, Астраханда, Грозныйда концертар ганай.
Вичин пешедал кьару тир Рагьим Надирович 1968-йисуз Краснодарда авай Кубандин университетдин музыкадин факультетдик экечI хъувуна ва 1972-йисуз анагни агалкьунралди акьалтIарна. Гуьгъуьнлай ам Даггоспединститутдин алатрин кафедрадиз ассистентвиле кьабулна. Гьа йикъалай инихъ 45 йис алатнава ва къенин йикъалди ада гьа кафедрада вичин пешедай баркаллудаказ зегьмет чIугвазва. Ам доцент я.
Дагъустандин педуниверситетдин музыкадин факультетдин декан Осипов Роберт Суреновича гьа факультетдин доцент, Россиядин Федерациядин высший школадин гьуьрметлу къуллугъчи Къачаев Рагьим Надировичакай ихьтин келимаяр кхьенва:
“Рагьим Надировича чи факультетда Кубандин университет куьтягьай йикъалай инихъ кIвалахзава. Сифтедай ассистент яз хьайи ада 1985-йисалай музыкальный алатрин факультетдин старший преподаватель яз намуслудаказ зегьмет чIугвазва. Ам шегьердин мектебра практикада авай студентрин методистни я. Р.Къачаеван гуьзчивилик кваз школайра музыкадин рекьяй гьар жуьредин кружокар, хордин коллективар, гьевескар артистрин театр, халкьдин алатрин ансамблияр тешкилзава, телевиденидай, радиодай Дагъустандин музыка раижзава.
Ада музыкадин рекьяй илимдинни ахтармишунрин кIвалахриз кьетIен фикир гузва. И рекье адан гъиликай илимдин 33 макъала, учебно-методический 16 ва илимдин 27 кIвалах хкатнава. Абур музыкадин рекьяй пешекаррини муаллимри ишлемишзава. 1997-йисуз “Дагучпедгизда” Рагьим Надировичан “Детский оркестр”, “Музыка народов Дагестана”, “Музыка народов Ближнего Зарубежья” тIварар алаз студентар патал кхьенвай методикадин пособияр акъудна. Абурукай къени менфят къачузва.
Ада гьамиша вичин пешекарвал хкажунал кIвалахзава, кьве сеферда Москвада В.И.Ленинан тIварунихъ галай госпедуниверситетда махсус курсара вичин чирвилер хкажна. Жегьилрин арада музыкальный чирвилер раиж авунай ам Дагъустандин музыкальный обществодин правлениди са шумуд сеферда гьуьрметдин тIварар гуниз къалурна. Адаз “Да-гъустандин культурадин лайихлу къуллугъчи”, “Дагъустан Республикадин образованидин отличник”, лагьай тIварар “Россиядин профсоюзрин 100 йис” юбилейдин медаль, гьуьрметдин грамотаярни дипломар ганва. 2001-йисуз РФ-дин образованидин министерстводин къарардалди Рагьим Надировичаз доцентвилин тIвар ганва. Адан алакьунар ва агалкьунар екебур я. Р.Н.Къачаеван гъилик кIелай Э.М.Дадашев, Р.М.Кантулов, М.И.Исаев, М.Т.Синдикьов къе РФ-дин ва РД-дин лайихлу тIварарин сагьибар хьанва.
Рагьим Надирович галатун тийижир, вичин рикIе авай къастар кьилиз акъудзавай, хкянавай пешедиз вафалу муаллим-пешекар я”.
И макъала кхьидайла за Рагьим Надировичахъ галаз санал кIвалахзавай музыкадин алатрин кафедрадин доцентар тир А.Г.Аликъараевавай, Э.М.Дадашевадивай Рагьим муаллимдикай са кьве гаф лугьун тIалабна. Абуру са сивяй хьиз анжах тарифдин келимаяр лагьана ва ам чпин кафедрадин дамахни чешне тирди къейдна.
— Адаз студентрин ва кафедрадин муаллимрин арада еке гьуьрметни авторитет ава, абур ада вичин галатун тийижир намуслу зегьметдалди къазанмишнавайбур я. Чнани Рагьим Надировичаз 70 йисан юбилей рикIин сидкьидай мубаракзава, — лагьана абуру.
Рагьим муаллимди чи республикада Дагъустандин халкьарин музыка вилик тухун патал еке зегьметар чIугвазва, ам “хирде” тавун патал чалишмиш жезва.
Дагъустандин халкьарин музыкадиз еке къимет гузвай, ам вилик тухузвай музыкальный деятель Р.Н.Къачаев профессор М.М.Мусаеван регьбервилик кваз шегьерда тешкилнавай камерный хордин артистни я. Абурун дестеди мукьвал-мукьвал Дагъустандин филармонияда, концертрин майданрал, шегьердин паркара кьиле физвай мярекатра Дагъустандин композиторар тир Наби Дагирован хордин эсерар, Сергей Агъабабован “Яратмишунрин суьретар” ва жегьил композиторрин яратмишунар тамамарзава, тамашачийрини абур гьевеслудаказ кьабулзава.
Вири уьмуьр музыкадиз бахшнавай Рагьим муаллимди вичин уьмуьрдин юлдаш Гуьлсенем Эмриллагьовнадихъ галаз кьве хвани са руш тербияламишна, шегьре рекьел акъуднава. ЧIехи хва Эмин алай вахтунда Краснодар шегьерда тIвар-ван авай уролог я. Темирлана, университет акьалтIарна, алай вахтунда РД-дин Гьукуматда финансрал гуьзчивал тухудай къуллугъчи яз кIвалахзава. Руш Эльвиради Дагъустандин педуниверситетдин къецепатан чIаларин факультет куьтягьна, филологиядин илимрин кандидатвилин диссертация хвена. Ам Нижний Новгородда яшамиш жезва.
Гьуьрметлу Рагьим Надирович! Квехъ чандин сагъламвал ва уьмуьрдин кIубанвал хьун чи мурад я.
Гьажи Къазиев
