Пешекарри Россияда коронавирусдин тIугъвал­дихъ галаз алакъалу яз арадал атанвай гьалар яваш-яваш пайгардик ахкатзава лугьуз къейдзаватIани, Дагъустанда и жигьетдай гьалар гьеле са кьадар къизгъинбур яз амазма. И кардин жигьетдай гьар юкъуз Оперштабди гузвай статистикадин делилрини шагьидвалзава. Республикадин гьаларал эхиримжи йикъара уьлкведин меркездини артух фикир желбзава: татугай гьалдин вилик пад кьун патал герек дарманар, тадаракар ракъурзава, пешекарар рекье твазва. Шегьеррани, районрани, хуьрерани вири къуватар эцигна, духтурри и завалдихъ галаз женг тухузва. Аферин, баркалла чпиз!

И жегьетдай Хасавюрт райондин Къурушрин хуьруьн участковый азарханадин гьалар гьикI ятIа, ана духтурри гьихьтин шар­тIара чпин везифаяр тамамарзаватIа ва, санлай къачурла, хуьре гьихьтин гьалар аватIа чирун патал зун мукьвара анин кьилин духтурдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай  Марина  Адигуьзеловадихъ  галаз гуь­руьш­миш­ хьана. Агъадихъ чна кIелзавай­­­бурун фикирдиз чи арада кьиле фейи суьгьбет гъизва.

— Марина Бейбалаевна, чи хуьре карантиндин къайдайрин гьакъиндай авай гьаларикай вуч лугьуз жеда? Чаз аквазвайвал, хуьруьнвияр яваш-яваш кимерал кIватI жезва, мугьманвилериз физва, яни хаталувал авай месэладив талукь тирвал эхгечIзавач. Гьакъикъатдани, инсанар адетдин къайдайрал хкведай вахт ахлукьнавани, тахьайтIа им инсанрин къайгъусузвал яни? Санлай къачурла, коронавирусдин тIугъвалди чи хуьруьнвийриз гьихьтин таъсир авунва, и жигьетдай чи хуьре гьалар гьихьтинбур я? Чи ри­кIел алама хьи, апрелдин эхирра ва майдин эвел кьилера аптекайрин къуллугъчияр начагъбур дарманралди таъминариз агакьзавачир…

— Хуьруьнвийри жува жув чара авунин (самоизоляция) шартIарал амал тавун пара нагьакьан кар я, вучиз лагьайтIа коронавирус акатунин хаталувал ама, бушвал авуникай рахун гьеле фад я. Самоизоляциядин шартIарал амал авуниз хуьруьн вири яшдин агьалияр мажбур я. Коронавирусдин гьакъиндай 9-июндиз авай гьаларикай куьрелди ихтилат авуртIа, 16 касдик COVID-19 акатнава, вирусдин стIалжемди акIажарна­вай­бу­рун кьадар 72-дав агакьнава, абурукай 17 кас гьеле сагъар хъийизма, 49 сагъ-саламат хъхьанва, 6 кас лагьайтIа, гьайиф хьи, кечмиш хьана. ОРВИ акатнавайбурун кьадар 152-дав агакьнава.

Гьелбетда, и рекъемар гьар юкъуз дегиш жезва. Эхь, тIугъвал пайда хьайи сифте кьилера дарманралди таъмин тир гьалар акьван­ хъсан дережада авачир. Къейд ийиз кIанзава, алай вахтунда дарманрин кьитвилихъ галаз алакъалу месэла чи азарханадани, аптекайрани тамамвилелди гьялнава.

— Хвеши жедай кар ам я хьи, чпин сагъламвални хаталувилик кутуна, саки “кьецIил гъилеривди” (истемишзавай жуьредин тадаракар, бес кьадарда дарманар авачиз) и тIугъ­валдихъ галаз женг чIугуниз мажбур хьайи духтурар регьимлу, чарадан дердидикай хабар кьадай ксари куьмек авачиз тунач. Муракаб гьалар акурла, медицинадин къуллугъчийрал ацалтнавай еке зегьмет аннамишайла, карчийрини меценатри азарханайриз ва медицинадин маса идарайриз куьмекар гуз эгечIна. Чпин мумкинвилериз килигна, гьар са инсан иллаки вичин райондиз ва я хуьруьз куьмек гуз алахъзава. И жигьетдай къурушвийри чеб гьикI къалурзава? Четин макъамда чи ватанэгьлийри хайи ватандин азарханадиз, медкъуллугъчийриз куьмекар гузвани?

— Чаз, медицинадин къуллугъчийриз, исятда виридалайни гзаф четинзава. Хаталуди тир цIийи коронавирусдин азар гегьенш­диз чикIиз эгечIайла, республикадин гзаф ма­са медицинадин идараяр хьиз, чи участковый азарханани жув хуьн патал герек тир та­кьатралди таъмин тушир. Амма чи къул­лугъ­чийри, и нукьсандизни фикир тагана, чпин хсуси сагъламвал тевекулдик кутуналди, ифин акьалт­навай азарлуяр кьабулна, кIва­ле­рал физ, къуллу­гъар авуна. Стационарар начагъбурай ацIуниз килигна, гзафбур кIвалера сагъар хъувуна. КIва­лериз физ, чи медсестраяр абурун сагъламвилихъ гелкъвена.

Масадан къайгъуда акьадай хуьруьнвийрини и гьакъикъат фикир тагана тунач. Абуру гьасятда чпин куьмек теклифна. Четин вахтунда кIвалах кьилиз акъудун патал герек тир вири затIаралди таъминарна. Азарханадин къуллугъчийриз недай суьрсетдалди куьмек гуналди, Мугьаммад Хидирован тIва­рунихъ галай мергьяматлувилин фондни иштирак тавуна акъвазнач. И фондунин векилри чпин патай гьар гьи вахтунда хьайитIа­ни, гьам пулдин, гьам маса жуьредин куьмекарни теклифна.  Кьилди къачуртIа, тIугъвал къизгъин хьанвай макъамра азархана чарасуз тир дарманралди, гьа жергедай яз СИЗ-дин (средства индивидуальной защиты) такьатралдини таъминарай карчи Расим Асвароваз, къурушви машгьур спортсмен Ислам Мамедоваз сагърай лугьуз кIанзава. Хуьре сифтедай коронавирус ва коронавирусдин стIалжем чкIай чIавуз абуру куьмек гайи такьатрин патахъай чун лап дарда авай. Рамазанова Гуьлият Гьуьсейновнадин тIва­рунихъ галай мергьяматлувилин фондунин патайни чав и йикъара 2 кварцевый лампа, 2 тепловизор­, 2 тонометр (санлай къачурла, 50 агъзур манатдин къимет авай затIар) агакьна. ГьакIни чаз РФ-дин Госдумадин Бувайсар Сайтиевани куьмек ракъурна. Адан векилди чи больницадив СИЗ-дин са шумуд комплект, кислородный концентратор ва герек тир дарманар агакьарна.

Четин вахтунда регьимлувилер къалурай, къаюмвал авур хуьруьнвийрилай чун гзаф рази я, абуруз рикIин сидкьидай чухсагъул лугьузва.

— Саки 8 агъзур кьван агьалияр авай хуьре, азарлуйрин кьадардин патахъайни гьалар четинбур хьуниз килигна, заз куьн ина­ квел ацалтзавай парциз дурум гуз ­ала­кь­завани лагьана, хабар кьаз кIанзава. И крар патал идарадихъ медицинадин къуллугъчияр, герек тир такьатар бес кьадарда­ ­ авани?

—  Пар лап чIехиди я. Духтурар бес жезвач. Штатдин расписанидал асаслу яз, чаз 4 терапевт талукь я, амма чина авайди 3 я, абурукайни сад отпускда ава, садни начагъвал себеб яз сагъар хъувунин къайгъуйрик ква. Гзаф инсанриз къуллугъ­ авун са терапевтдиз лап четин я, гьавиляй начагъбуруз зани къуллугъ ийизва. Кьулухъ яна виже текъ­вер, маса азаррикди азарлу хьайи ксаризни тади гьалда куьмек гунин кIвалахарни датIана кьилиз акъудна. ГьакIни диспансердин азарлуйрин, кIва­черал залан дишегьлийрин, аялрик кваз хьайитIа, коронавирусдин азар вахтунда дуьздал акъудун патал телефонрин патронаж гьар юкъуз кьиле тухузва. Вири и вахтунда саки муьжуьд агъзур агьалидикай ибарат хуьре 4 къуллугъчиди-духтурди кIвалахзава: са терапевтди, са аялрин духтурди, са акушер-гинекологди ва са сарарин духтурди.

Авайвал лагьайтIа, юкьван дережадин медкъуллугъчияр бес кьадарда ава. Сифтедай вирибуру чпин сагъламвал хаталувилик кутун тийидай такьатар (СИЗ) ишлемиш таву­на кIвалахуниз килигна, гзафбур гуьгъуьнлай азарлу хьана. Лап четин хьанвай. Сада муькуьди дегишариз, са жуьреда кьил акъудна. Алай вахтунда чи руководстводи чун коронавирусдин азардихъ галаз кIвалахун патал герек жедай вири затIаралди таъминарнава.

— Чаз аквазвайвал, четинзавай и ма­къамда, цIийиз тайинарнавай руководитель яз, куьне участковый азарханадин мулкар абадунин месэлани гъиле кьунва. Идарадин гьаятда куьгьне затIар чIурунин ва цIийи­бур эцигунин кIвалахар кьиле физва. Та­ва­къу хьурай, кьиле тухузвай кIва­лахри­кай­ни ихтилат я. Исятда а кIвалахар гьи­кьван важиблу я ва абур нин такьатрихъ тамамар­зава?

— Са патахъай килигайла, и кар са кьадар къариба акунни мумкин я: кьуд пад тIугъвал­дихъ галаз женгина авайла, зун эцигунрин кIвалахрив эгечI­нава… Амма им чарасуз се­рен­жем тир. Чи азар­ханадин дарамат куьгьнеди я (ам алатай асирдин юкьвара эцигнава). Яваш-яваш чикIизва, гагь-гагь чна жуван къуватралди, “пинеяр хъиядай” жуьреда, са вуч ятIани туькIуьр хъийизва. Мулкар кьуд патай кьунвай цал керпичринди я, ацахьнавай чкаярни ава, бязи чкайрилай ам ацахьуникай дестекри хуьзва.

Са юкъуз экуьнахъ кIвалахал къведайла, заз чи майишатдин къуллугъчийри цлан мад са чкадикай цIийи дестек кутаз акуна. Цла яргъалди дурум гун тийидайди, ам гьар гьи вахтунда хьайитIани ацахьун ва са низ ятIа хасаратни хьун мумкин тирди лагьана. Гьа чIавуз за, коронавирусди арадал гъанвай муракаб гьаларизни килиг тавуна, цIийи жугъун туькIуьрун ва и кардиз куьмек гудай къаюмарни  жагъурун кьетIна.

И месэлада чи хуьряй тир карчийрин, меценатрин патай куьмек хьана. Им чун патал лап чIехи куьмек я, завай абурун тIварар кьун тавунани жедач:   Адигуьзелов Рустам, Азизов Мамед, Бабиров Наби, Мамедов Насир, Гьасанбегов Назим, Селимов Надир, Пиримов Селим, Меликов Тагьир, Бекуьров Энвер, Меликов Жават, Панагьов Ренат, Адигуьзелов Агаджан.

За абуруз чи коллективдин, хсуси жуван па­тайни рикIин сидкьидай сагърай лугьузва. За фикирзавайвал, чи халкьдини абурун ре­гьим­лу крарилай гзаф разивалда, къадир чир жеда.

ГьакIни къейд ийиз кIанзава хьи, винидихъни лагьайвал, чи азархана алатай асирдин юкьвара эцигнавайди я, хуьруьн агьа­лий­рин кьадар 8 агъзурдав агакьуниз ва азарлубурни гзаф хьуниз килигна, хуьре вири ис­темишунриз жаваб гузвай, алай аямдин цIийи азархана эцигунин месэла гьукуматдин дережада гьялна кIанзава.

— Суалриз жавабар гунай сагърай!

Муса Агьмедов