(Эвел — 2019-йисан 50-52 ва 2020-йисан 1-нумрайра)

4. “Муташабигь” (яни сад хьтин са шумуд мана авай, гьар сад абурукай а аятдин гьакъикъи мана хьуниз дуьз къвезвай ачухсуз) аятар элкъвена “мугькам” (яни, мягькем, ачух манадин) аятрал хкана кIанда. Ви­нидихъ къейд авурвал, Пак Къу­ръ­андин са аятри маса аятриз “тафсир” гузва. Къуръандин чIехи пай аятар “мугькамбур” я. Амма “муташабигь” ая­тарни ава. Мумкин я са бязи инсанар­ абурун гъавурда дуьз гьат тавун. Ахьтин аятар элкъуьрна “мугькам” аятрал хкуни абурун манадин гъавурда гьатиз ва манаяр ачухариз куьмекда.

Гьакъикъатда Пак тир Аллагьди лугьузва: “Имранан хзан” сурадин 7-аятда (мана): “Ам я — (авудна) ра­къур­навайди вал Ктаб (Къуръан), ава ана “(мягькем) ачух манадин” аятар чеб Ктабдин “диде (асул)” тир ва масабурни (аятар) — “(сад хьтин са шумуд ма­на авай, гьар сад абуру­кай а аятдин гьакъикъи мана хьуниз дуьз къвез­вай) ачухсузбур”. Ва чпин ри­кIе­ра (дуьзвиликай) “майил хьун” (къерехдиз экъечIун) авайбур, абур ада авай «(сад хьтин са шумуд мана авай) ачухсузвал авайбуруз» табий жезва, фитне тIалабиз (тваз) ва адан баян тIалабиз (чпин гьевесрихъ кьадайвал), ва адан баян са Аллагьдилай гъейри садазни чизвач. Ва “(Ктаб­дикай) дерин чирвилер авайбуру” (чирвилера мягькембуру) лугьузва: “Чун адахъ инанмиш я, ви­ри чи Раббидин патай я”. Ва рикIел гъана менфят (ибрет) къачуда (насигьат­дикай) — анжах акьулдин сагьибри”.

5. Алемдихъ (дуьньядихъ) галаз алакъалу аламатриз (лишанриз) баян гудайла субут хьанвай илимдин гьа­къикъатар кьабулун (куьмекчивал яз къачун), Пак Къуръандин тафсирда (инсаниятдин) илимдин фикирар тун тавун (Къуръандик ада виче авачир манаяр кутан тийидайвал).
6. ЧIуру баянар гуникай (аятриз) мукъаят (яргъаз) хьана кIанда. Чпи Аллагьдин келимайрин манаяр михьи Шариатдин гьакъикъатдивай яргъаз ийидай (диндин къайдарихъ галаз дуьз текъведай) ва (чпи) араб чIалан къайдаяр чIурзавай.

Пак Къуръандин еке аламат

Пак Къуръан Аллагь-Тааладин гафар я. Ана авай аятрихъ, келимайрихъ мана-метлебдин жигьетдай авай хьтин тамамвал, гуьрчегвал, гужлувал инсанривай арадал гъиз жедач. Аллагь-Таалади лугьузва: “Гьуд” сурадин 1-аятда (мана): “Алиф. Лям. Ра. И Ктаб, вичин аятар лап тамамарнавай, ахпани баян ганвай — Камаллудан, Вири Хабар Авайдан патай я”.

Мушрикар (яни, мажусияр) инсанар Къуръандин асул бинедин гьа­къин­­дай шаклувилик кутаз гзаф алахъна. Инсанар Пак Ктабдин гьакъи­­къатдивай яргъа хьурай лугьуз, абуру таб-гьилледиз рехъ гана, къундармаяр теснифна. И макъамда Аллагьди абу­руз (эгер абур гьахъ ятIа) Къуръан­диз тешпигь авай затI, гьич та­хьайтIа, адан цIудай са пай кьван ва я са сура кьван шей чпин патайни гъуниз эвер гузвай аятар ракъурна. И кардин вилик­ абур ажуз хьана, мажусийрилай и кар ийиз алакьнач. Эхирни абур Къуръан (чпин) араб чIа­лал ятIа­ни, адаз ухшар­ авай ва я гьам хьтин затI гъиз тежедай­дан чIа­лахъ хьана, Пак тир Аллагьди лу­гьуз­ва: “Йунус” сурадин 38-аятда (мана): “Я тахьайтIа абуру лугьузва­ни: “Ам ада (пайгъамбарди) туь­кIуьр­­на­вайди я”.  Лагь: “Гъваш (куьне) адаз ухшар авай са су­ра кьванни,­ ва эвера Аллагьдилай гъейри, квевай алакьдайбуруз (виридаз, квез куьмекдиз) эгер куьн гьахълубур ятIа”.

Пак Къуръанди ачухдиз малумарна (виринра ван туна): вири инсанарни жинарни адаз ухшарди гъунин карда ажуз жеда, гьатта абур сад-са­даз куьмекчияр хьайитIани. Аятдин мана: “Лагь: “Эгер инсанар ва жинар кIватI хьайитIани, и Къуръан хьтинди туькIуьриз, гьатта абур чеб чпиз куьмекчияр хьайитIани, абурувай гьам хьтинди гъиз жедач” (сура “Йифен сиягьат — 88”).

Пак Къуръан еке аламат я, вучиз лагьайтIа ам Аллагьдин келима я ва махлукьатрин гафар адаз ухшар туш. Адан аламат ва делил ана авай гафара, аятра, чIала, баян гунин жуьрейра, фасагьатвиле, гьахълу хабаррани кьисайра, къанунра, шариатдин эмиррани къадагъайра, инсандин руьгьдиз ва чандиз ийизвай къуватлу таъсирда, илимрин зурба гьакъикъатра ава.

Жуьреба-жуьре илимрай ахтармишунар тухузвай гьикьван алимар Къуръан абур машгъул илимрикай раханвай къайдади гьейранарна, тажубарна! Вири и гьерекатри Къуръан инсандин ваъ, инсанрин Халикьдин гафар тирди тестикьарзава.

Багьа Къуръанда Аллагь Сад тирди, Адан яратмишунар гзаф зурба, дерин, зериф тирди къалурзавай хейлин аятар, келимаяр ава. Аллагь-Таалади лугьузва: “Баян гана ачухарнава» сурадин 53-аятда (мана): “Ва къалурда Чна абуруз Чи делилар (аламатар, лишанар) гьар са патахъай (цавара, чилел), ва чпин чанарани, та абуруз ам (Къуръан) гьахъ тирди ачухдиз чир жедалди. Ва бес тушни (абуруз), ви Рабби гьар са шейинал Шагьид тирди?”

Пак Къуръандин манаяр таржума авун

Таржума гафар са чIалай маса чIа­лаз элкъуьрун я. Ам асант кIвалах туш, вучиз лагьайтIа гьар са чIалаз ви­чин кьетIен къайдаяр ава. Таржума ийи­дайла, тайин са чIалан келимайри къалурзавай манаяр хуьн четин кар я.

Адетдин са текст, рахунар са чIа­лай­ маса чIалаз элкъуьрдайла, гьи­кьван четин жезватIа, Къуръанда авай гафарин манаяр маса чIалаз тар­жума авун генани четин я. Вучиз ла­гьайтIа, Къуръан, винидихъ къейд авур­вал, Ал­лагьдин келима (гафар) я, Ада авудна ракъурнавай араб чIа­лал. Къуръандин вири манаяр бегьемвилелди чир хьанва ва я Къуръандин гафар, араб чIала авайвал ма­на хвена, маса чIалаз элкъуьриз же­да лагьа­на тестикьардай инсан авач. Ам мумкин кар туш.

Пак Къуръан (адан манаяр) таржума ийиз четин ятIани, мусурманрин алимри, чилел алай халкьарив абур ра­хазвай чIалал Къуръан ва адан “рехъ” (кар) агакьарун лазим тир­ди тес­­тикьарзава. И карни анжах таржума авунин нетижада кьилиз акъудиз жеда.

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов, диндин рекьяй алим