(Эвел — 26,28-33-нумрайра)

Пайгъамбаррин варисар (шариатдин) алимар я

Имам аш-Шафиидин мазгьаб кхьенвай девирар

Шафии-мазгьабдихъ кьве девир хьана:

1. Имам аш-Шафииди Багъдадда кутур рехъ (ам къадим мазгьаб яз гьисабзава) ва адан кьилин ктаб “аль-Гьужжагь” я. Къейд ийин хьи, и ктаб, имамди вичи лу­гьуз, аз-Заъфаранийди кхьена.
2. Имам гьижрадин 199-йисуз Мисрдиз куьч хьайила, ада вичин ктабар, фетваяр мад сеферда ахтармишна, туькIуьр хъувуна: бязибур дегиш хъувуна, бязибур — тестикьар. Гуьгъуьнлай цIийивилер гьатнавай вири ктабар мад сеферда кхьин хъувуна. А ктабар чаз ар-Рабиъ ибн Сулейман­ алимди раижна. Гьа икI, имам аш-Ша­фи­и­ди Мисрда кхьей цIийи ктабрин куьмекдалди вичи Багъдадда кхьей шейэр кардикай хкудна (ануллироватна).

Шафии-мазгьабдин асулар

Къуръан, Сунна, ижмаъ, къияс (Имам Агьмада имам аш-Шафиидивай къиясдин гьакъиндай хабар кьурла, ада лагьана: “Анжах чарасуз хьайила, ишлемишна кIанда”).

Фикъгьидин амай вири чешмеяр имам аш-Шафииди элкъуьрнава ва абур кьабул тавунин себебриз баянарни ганва. Гьа икI, ада сагьигь ва гьасан гьадисар вичин мазгьабдин асул яз кьунва. Ада лагьана: “Эгер гьадис сагьигьди ятIа, ам я зи мазгьаб!”.

Имам аш-Шафиидин мазгьаб чкIанвай (машгьур тир) уьлквеяр

Шафии-мазгьаб машгьур я: Мисрда, Иракьда, Шамда, Хурасанада, Йеменда, Гьижазда, фарси уьлквейра, Индиядин бя­зи вилаятра, Индонезияда ва Малайзияда­.

Шафии-мазгьабдин кьилин ­ктабар

“Аль-Умму” (имам аш-Шафииди вичи теснифнава), “Мухтасар-уль-Музаний”, “Фатгь-уль-Къадир Шаргь-уль-Важиз” (Ар-Рафиъий), “Равдзату-ТIтIалибин” (Ан-Нававий), “Аль-Мугьаззаб ва ат-Танбигь” (Аш-Ширазий), “Аль-Гьавий аль-Кабир” (аль-Мавардий), “Аль-Мажмуъ” (Ан-Нававий).

Шафии-мазгьабдин фикъгьида ишлемишзавай кьилин мухтасар (яни куьруь авунвай) ктаб “Мингьажу-ТIтIалибин” я. Адан автор Ан-Нававий я. И ктабдиз гзаф баянарни ава: “Мугъний аль-Мугьтаж”  (Аль-ХатIиб аш-Ширбиний), “Нигьаятуль-Мугьтаж” (Ар-Рамлий) ва “Тугьфатуль-Мугьтаж” (Ибн Гьажар аль-Гьайтамий).

Мухтасар ктабар мадни ава. Ихьтинбурун тIварар кьаз жеда: “Аль-Важиз фи фикъгьи мазгьаб аль имам аш-Шафии” (Абу Гьамид аль-Гъазалий (гьижрадин 505-йисуз кьена), “Ар-Равдзату филь-Фуругь” (Мугьаммад ибн Шараф ан-Нававий).

Имам аш-Шафиидин девирдилай башламишна, алай девирдал къведалди хьанвай шафии-мазгьабдин алимрин тIварар авай ктаб “ТIабакьат аш-Шафииййагь аль-Кубра” (ас-Субкий, гьижрадин 771-йисуз кьена) я.

Имам аш-Шафииди лагьай гафар

Аль-Гьумайдий алимди имам аш-Шафиидин ихьтин гафар агакьарнава: “Зун етим тир дидедихъ галай. Адахъ зи паталай­ муаллимдиз гудай гьакъи авачирла, за гъвечIи аялриз тухузвай тарсара ам авачир чIавуз адаз куьмекар гузвай. Гьавиляй муаллимди заз гьакъидин жигьетдай кьезилвилер авунвай”.

Аль-Музаний алимди лугьузвайвал, адаз имам аш-Шафииди икI лугьудайла, ван хьана: “За, ирид йиса авайла, — Къуръан, цIуд йиса авайла, имам Маликан “аль-МуватIтIаъ” ктаб хуралай чирна”.

Имам аш-Шафииди лагьана: “Эгер инсанриз “калам” илимда авай гьевесриз табий хьуникай чиз хьанайтIа, абур адакай катдай, асландихъай катдайвал”.

Имам аш-Шафииди лагьана: “Каламэгьлийрин гьакъиндай зи мазгьаб: абурун кьилерал къамчи илигун ва абур гьар уьлкведай чукурун я”.

Имам аш-Шафииди лагьана: “Ни Аллагьдин тIварарикай са тIварцIел кьин кьур­тIа ва гуьгъуьнлай ам чIурайтIа, адал кьунвай кьин чIурунин “каффара” (жерме) ала. Вучиз лагьайтIа, Аллагьдин тIвар халкь­навай шей туш. Ни Кябедалди ва Са­фа-Марвадалди кьин кьуртIа ва гуьгъуьнлай ам чIурайтIа, адал каффара алач. Вучиз лагьайтIа, абур халкьнавай шейэр я” (Мусурмандиз Аллагьдилай гъейри масадал кьин кьадай ихтияр авач!).

Имам аш-Шафииди гьадисдин алимриз лагьана: “Куьн дарманар арадал гъидай аптекарар я, чун — тIебибар (жеря­гьар)”.

Ар-Рабиъ алимди лугьузвайвал, адаз имам аш-Шафииди икI лугьудайла ван хьана: “Квез зи ктабрай Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) Суннадиз акси шейэр жагъайтIа, куьне Суннада авай гафар лагь, зи гафар тур (гадара)”.

Имам аш-Шафииди вичин йифер пуд паюниз пайзавай: сад лагьай пай ада илимар кхьиз акъудзавай, кьвед лагьай паюна тагьажжуд кпIар ийизвай ва пуд лагьай паюна ксузвай.

Имам аш-Шафииди лагьана: “За 16 йи­сан къене тухдиз тIуьн тIуьнач, тек са сефер квачиз. Гьа сефердани за, тIуб туна, экъуьч хъувунай”.

Имам аш-Шафииди лагьана: “Зи девир­да­ (уьмуьрда) зун пуд сеферда ифлас (бан­­крот) хьана: за захъ авай тIимилдини, гзафдини маса ганай (зи рушанни папан безекарни кваз). За гирав (залог) гьич эцигайди туш”.

Имам аш-Шафииди лагьана: “Зун “фираса” илимдикай ктабар жагъуриз (физиономика, интуиция, гьиссдалди виликамаз кьатIун, рикIиз хабар хьун) Йемендиз фена. Нетижада за и месэлайрай ктаб кхьена, илим кIватIна”.

Имам аш-Шафииди лагьана: “Са тухумдин дишегьлияр маса тухумдин итимриз гъуьлуьз тефейла ва абурун итимар маса тухумдин дишегьлийрал эвленмиш тахьайла (яни вири гьа са чпин тухумдин къене эвленмиш хьайитIа), абурун аялар ахмакьвал квайбур жеда”.

Аль-гьафиз Абу-Бакр аль-Багъдадийди имам аш -Шафии (диндин рекьяй, шари­атдин) делил (успат) тирди субутзавай­ ктаб кхьенва (гьадис-илимда “гьафиз” тIвар виш агъзур гьадис, абурун иснадарни галаз хуралай чизвай алимдиз гузва!).

Имам аш-Шафиидивай хабар кьуна: “Сада вичин папаз и жуьреда тIалакь гана: За сиве авай хумрав (финик) тIуьртIа, зи папаз тIалакь я, эгер за ам, тIуьн тавуна, си­вяй ахкъудайтIани, папаз тIалакь я! ТIа­лакь тахьун патал а итимди вуч авун лазим я?” Имам аш-Шафииди ихьтин жаваб хгана: “Ада хумравдин са пай тIуьна, муькуь пай гадар хъувурай!”.

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим