Пайгъамбаррин варисар (шариатдин) алимар я
(Эвел — 26,28-32-нумрайра)
Имам Маликакай алимри лагьанвай гафар
- …Имам Малика лагьана: “Къуръан Аллагьдин Калам я ва Аллагьдин Калам Адакай я. Аллагьдикай тир са шейни халкьнавай затI туш!”.
- Имам Бухарийди лугьузва: “Виридалайни сагьигь (якъин, дуьз) иснад: Малик, Нафигь, Ибн Умар я” (иснад — Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьадисар са несилдилай маса несилдал агакьарзавай ксарин тIварар я).
Имам Малик азарлу хьана, рекьидалди келима-шагьада лагьана. Ам раби-уль-аввал вацран юкьвара 86 йисан яшдаваз рагьметдиз фена.
Имам аш-Шафиидин мазгьаб
Ам мусурман уьлквейра авай фикъгьидин машгьур кьуд мазгьабдикай сад я. Бине кутурди имам аш-Шафии я, гьавиляй мазгьаб адан тIварцIихъ янава.
Имам аш-Шафиий. Адан тIвар Мугьаммад ибн Идрис ибн аль-Аббас ибн Усман ибн Шафиъ ибн ас-Саиб ибн Убайд ибн Абдуязид ибн Гьишам ибн аль-МутIтIалиб ибн Абду-манаф ибн Къусай ибн Киляб ибн Муррагь ибн Каъб ибн Луъай ибн Гъалиб я.
ЧIехи имам, заманадин аллама, “гьадисдин насир”, “Исламдин факъигь” Абу Абдуллагь аль-Къураший аль-МутIтIалибий аш-Шафиий аль-Маккий аль-Гъаззий Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) тухумдай я ва кьуд лагьай несилда адан имид гада я. Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) ва имам аш-Шафиидин чIехи буба вад лагьай несилда сад я — Абду-манаф. Адахъ кьве хва авай: Гьашим ва МутIтIалиб. Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) — Гьашиман, имам аш-Шафии МутIтIалибан невейрикай жезва.
Ам гьижрадин 150-йисуз Гъаззада (Абу-Гьанифа кечмиш хьайи йисуз) дидедиз хьана ва гьижрадин 204-йисуз Мисрда рагьметдиз фена.
Гьеле гъвечIизамаз бубадикай магьрум хьайи ам дидеди (ам Йемендай тир “Азд” къебиладай) Меккадиз тухвана. Гележегдин машгьур алим ина чIехи хьана, Къуръан хуралай чирна араб чIал, эдебият, кьилди къачуртIа, шиират чирунал машгъул хьана. Ам бедевийрин арадиз (абур яшамиш жезвай чкадиз) аджам рахунрикай яргъа хьун патал экъечIнай. Гуьгъуьнлай ада имам Маликан “Аль-МуватIтIаъ” тIвар алай ктаб хуралай чирна ва Меккадин алимривай — иллаки Муслим ибн Халид аз-Зинжий алимдивай — фикъгьдин, Къуръандихъ алакъалу илимар къачуна. Идалай кьулухъ ам имам Маликан патав Мединадиз фена — адавай чирвилер къачуз. Гьадисар ва абурухъ галаз алакъалу илимар ада Суфьян ибн Уйайнадивай ва Мединадин алимривай чирна. Гьижрадин 195-йисуз имам аш-Шафии Иракьдиз рекье гьатна. Ана ада Абу Гьанифадин тилмиз Мугьаммад ибн Гьасанавай илим къачуна. Багъдадда имам Шафииди вичин “Фикъгьи-аль къадим” кхьена (ам имамдин “Аль-Гьужжагь” ктабда гьатнава). Гьижрадин 199-йисуз ам Мисрдиз фена. Ана ада вичин “ар-Рисалагь” — (Усул-уль-фикъгьи — илимда) ва “Аль-Умму” — (фикъгьида) ктабар кхьена. Ам фикъгьида, усуль-фикъгьида, гьадисра чIехи имам ва аллама тир. Идалай гъейри, ам араб чIалан, эдебиятдин, шииратдин рекьерай пешекар устад тир. Имам Шафиидин тариф гзафбуру авуна ва адан гьакъиндай тарихчийри лагьана: “Ам — вири дуьньядин имам, вири чилин алим я — машрикь патарани ва магъриб патарани”.
Имамди вичиз хъсандиз чIемерукдай (яракьдай) ягъиз чирна. И кардал ам акьван рикI алаз машгъул жезвай хьи, цIуд хьел ахъаяйла, ада цIуд лишан язавай. ГьикI ятIани, са сеферда ада вичин тилмизриз лагьана: “За кьве карда чалишмишвилер авуна: чIемерукдай ягъунра ва илим къачуна. ЧIемерукдай ягъунра за цIудакай цIуд лишан язавай…”. Вичин илимдин рекьикай рахадайла, имам кисна. Анал алай бязи ксари икI лагьана: “ЧIемерукдай ягъунай вун магьир устад я, амма илимда вун, валлагьи, мадни зурба я”.
Къейд ийин хьи, имамди вичин чуру гъиле кьурла, адан яргъивал гъуталай акьван артух тушир.
Имам аш-Шафиидин машгьур ктабар
- “Аль-Гьужжагь” — ам ада Иракьда вичин тилмизрив лугьуз кхьиз туна.
- “Аль-Умму” — ам ада Мисрда вичин тилмизрив лугьуз кхьиз туна.
- “Ар-Рисалагь филь-усул”. И ктаб “усул- уль- фикъгь” илимда кхьенвай эвелимжи ктаб я (имам Маликалай ва Иракьдин агьалийрилай тафаватлу яз).
Имам аш-Шафиидин лайихлувилер (дережа)
Адан тилмиз тир имам Агьмада икI лагьана: “Пайгъамбардилай (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) атанвай гьадисда къейднава, (мана): “Гьакъикъатда, Аллагь-Таалади и уьмметдиз гьар виш йисан (эхир) кьиляй уьмметдин диндин кар дуьзардай итим (алим) ракъурзава”. Умар ибн Абдулазиз (халифа) сифте виш йисан кьиляй атанай. За кьвед лагьай виш йисан кьиляй атайди аш-Шафии хьуник умуд кутазва”.
Имам аш-Шафиидин тилмизар
- Абу Якъуб Юсуф ибн Ягьйа аль-БувайтIий аль Мисрий (гьижрадин 231-йисуз кьена). Ам имам Шафиидин виридалайни чIехи тилмиз тир. Фетваяр гунин кар имамди гьадал тапшурмишзавай. Аш- Шафииди ам, тарсар гуз, Мисрда вичин чкадал тайинарна — та адаз Багъдаддиз эвер гудалди. Къуръан — ам халкьнавай шей яни, тушни лугьуз еке фитнедин гьерекатар кьиле фейила, ам дустагъда туна. Ина ада вичин парталар чуьхуьз, гьар жуьмядин юкъуз гъусул ийиз (беден чуьхуьз), атирар (миск) ишлемишиз, гьазурвилер аквадай. Жуьмядин азандин ван хьайила, ам дустагъдин ракIарал фидай, амма къаравулчийри ам элкъуьр хъийидай. Абуру адаз икI лугьудай: “Элхкъуьгъ вун, Аллагьди ваз регьим авурай”. Ада ихьтин жаваб хгудай: “Я Аллагь, дугъриданни, за Ви муаззиндиз (жарчидиз) жаваб гана, амма абуру къадагъа авуна…”. Ам дустагъханадин мичIи къазаматра рагьметдиз фена (Аллагьди вичиз регьим авурай!).
- Абу Ибрагьим Исмаил ибн Ягьйа аль-Музаний (гьижрадин 175-йисуз хана ва 264-йисуз кьена). Мисрдин факъигь, адакай имам аш-Шафииди лагьана: “Аль-Музаний зи мазгьабдин еке куьмекчи я”.
Ада гзаф ктабар теснифна: “Аль-Жамиъу аль-Кабир”, “Аль-Жамиъу ас-Сагъир”, “Аль-Мансур”, “Аль-Масаилу аль-Муътабарагь”, “Ат-Таргъиб филь-Илми”, “Аль-Васаикъ”, “Аль-Мухтасар ас-Сагъир”.
(КьатI ама)
Ямин Мегьамедов,
диндин рекьяй алим
