Эхиримжи йисара чи республикада маларик, лапагрик, маса гьайванрик ва кIвалин къушарик акатдай Сибирдин язвади (ирин къведай хер), дабакьди, туберкулёзди (жигерра, ратара, туьтуьна, кIарабда хер ийидай азар), гьакIни бруцеллёз, эмкар, лейкоз азарри чпикай хабар гузва. Маларин, лапагрин и бязи азарар инсан патални хаталу я.

СтIал Сулейманан районда и жигьетдай гьихьтин гьалар ава? Мал-къара хаталу азаррикай хуьн патал гьихьтин серенжемар кьабулзава?

И суалриз жавабар жагъурун па­тал­ чун Дагъустан Республикадин ве­те­ринариядин рекьяй комитетдин «С­у­лейман-Стальское районное ве­теринарное управление» ГБУ-дин начальник Ж.М.Мегьамедовахъ галаз гуьруьшмиш хьана.

– Жамидин Мейланович, сифтедай чаз вуна управленидикай, адан хиве авай везифайрикай лагьана кIанзава.

— Чи управленида 27 касди кIвалах­зава. Абурукай 14 кас ветврачар, 6 кас ветфельдшерар, амайбур техработ­никар я. Гьар сад вичин хиве авай ве­зифайрив жавабдарвал гьисс авунал­ди эгечIзава. Хуьрерин агьалийри абурулай наразивал авур дуьшуьшар авач. Пешекаррин кIвалахдилай зунни рази я.

Везифайрикай лагьайтIа, абур «ветеринарный управление» гафарай малум жезва. Чи къуллугъдин вилик, кьил­ди къачуртIа, ихьтин везифаяр ква: маларин ва къушарин азаррин вилик пад кьун, азар галукьнавай дуьшуьш­ра абур терг авун, ветеринариядин­ни сани­тария­дин жигьетдай малдарвилин продуктрин хатасузвал таъминарун, гьам инсанрик, гьам гьайванрик акатдай азаррикай агьалияр хуьн, маса ­регионрай азарар атунин вилик пад кьун.

И везифаяр кьилиз акъудун патал чи управлениди гьар йисуз тухудай серенжемрин план туькIуьрзава, ветеринариядин участокриз килигна, план кварталриз ва варцариз пайзава. Ветеринариядинни азаррин вилик пад кьунин серенжемар тухудайла ва рапар ядайла, агьалийрин ва хуьрерин администрацийрин патай куьмек гун патал кIвалахдин планрин копияр чна чкайрин поселенийрин кьилерив агакьар­зава.

– Районда, санлай къачурла, хаталу азаррихъ галаз алакъалу гьалар гьикI я? Азаррин аксина гьихьтин серенжемар кьабулзава?

— Районда маларик, лапагрик, къушарик акатдай хаталу азаррихъ галаз алакъалу гьалар адетдинбур, секинсузвал кутан тийидайбур я.

2023-йисуз чи управленидин пешекарри лап хаталу азаррин аксина  серенжемар кьиле тухвана, ири карч алай 21795 гьайвандиз Сибирдин язвадикай ва эмкардикай хуьдай (ревакцинация), ири карч алай ва гъвечIи карч алай 40564 гьайвандиз (гьар кварталда ревакцинация) дабакьдин аксина рапар яна.

Бруцеллёз ва лейкоз азарар кватIа чирун патал ири карч алай 14673 гьайван (шумудни са сеферда), туберкулёз кватIа чирун патал 19440 гьайван (шумудни са сеферда) ахтармишна.

Алай йисан алатнавай девирда бруцеллёз кватIа чирун патал ири карч алай саки 6000 гьайвандилай иви къачуна. План 3000 гьайван яз, бруцеллёздин аксина ири карч алай 2000 гьайвандиз рапар яна. КIвалахдин пландихъ галаз алакъалу яз и серенжемар давамарзава.

Райондин мулкунал ветеринариядин 4 участок ала, абуру хуьрерин 16 поселенидик акатзавай 35 хуьруьн агьалийриз къуллугъзава.

– Районда хуьруьн майишатдин карханайрихъ ва агьалийрихъ авай маларин, къушарин кьадар, вилик йисарив гекъигайла, гзаф хьанвани, тIи­мил?

— Гзаф хьанва, и карди шадвал кутазва. Инвестпроектрай тешкилнавай, асул гьисабдай малдарвилел машгъул чIехи кархана хьанва райондин мулкунал. «АлиЯк» ООО-дихъ вичин ветеринариядин къуллугъ ава. ЯтIани, аданни чи управленидин арада ихтибардин хъсан алакъа ава.

Агьалийрикай, хсусиятдин вири жуь­­­рейрин къурулушрикай рахайтIа, районда ири карч алай 13200 гьайван,­ гьабурукай яз, 7500 кал,  гъвечIи  карч алай 13500 гьайван, гьабурукай яз, 9100 диде хипер, 283 балкIан ава. КIва­­лин къушар 84500-далай виниз я. Абур вири управленидин пешекаррин кьетIен гуьзчивилик ква.

– Массовый информациядин бязи такьатра, лап тIимил ятIани, чи рес­публикада азарар, мисал яз, бруцеллёз квай мал тукIуна, адан як маса гузвай дуьшуьшар жезва лугьуз кхьизва. Жезвай крар яни?

— Чи райондин мулкунал ихьтин дуьшуьш садрани хьайиди туш, я къенлай кьулухъни жедач. ЯкIар, гьакIни некIединни якIун суьрсет маса гузвай вири ксар ва чкаяр чи гьар йикъан гуьзчивилик ква. Чкайрал физ, чи пешекарри гьар юкъуз ахтармишунар тухузва. Пландин бинедаллаз, чна мукьвал-мукьвал рейддин мярекатарни тешкилзава, алвердин кардик квай къайдайрал амал авунал гуьзчивал тухузва.

Гаф кватай чкадал лугьуз кIанзава хьи, райондин мулкуна бруцеллёздик ва  маса азардик гиликьай малар чилик кутадай кьве чка (скотомогильник) ава. Биоамукьаяр терг авун патал кьейи малдин жендекар кудай пич хкана, ам «АлиЯк» ООО-див вуганва.

Малар, лапагар ва кIвалин къушар азарлу хьанватIа ва я и кардал шак физватIа, гьар са касди тади гьалда вет­управленидиз хабар гун чарасуз я. Тади гьалда чи пешекарар чкадал фида, гьайванрин ва къушарин гьалар ахтармишда. Лазимвал аваз хьайитIа, тади гьалда куьмек гуда.

Хазран  Кьасумов