“Лезги газетдиз” КIарудикай акъатай Ш.Шабатован макъала кIелайла…
КIару такурбуруз ам вучтин сувар тиртIа, чидач. Амма адакай рахадайбур, такур ахварар ахъайдайбур гзаф хьанва. За абур айибзавач. КIанзава а ксариз алай девирдани КIарудин — пIинийрин сувар хьана.
Къадим заманайрилай инихъ КIарудин сувар Куьреда виридалайни машгьурбурукай сад тир лагьайтIа, зун ягъалмиш жедач. ПIинийрин багълар гзафни-гзаф Алидхуьруьн мулкара авай. Гила Алидхуьруьн тIварни кьазмач — ам Кьасумхуьруьк какахьнава. ЦIийиз эцигзавай школадин дараматдал кьванни “Алидхуьруьн юкьван школа” гафар кхьенайтIа, хъсан жедай. Мулкарал, пIинийрин багъларал гьалтайлани, Алидхуьр районда чIехибурукай сад тир. Алидхуьруьнвияр кьакьан кIунтIарилай дугуниз Советрин властдин девирда эвичIайбур я. КIару сифтедай Алидхуьруьн багълара кьиле тухузвай. Чи дахди, Алидхуьруьн езне яз, са суварни ахъайдачир. Совет гьукумат хьайила, пIинийрин сувар Алкьвадрин жемятдиз — чпин, курхуьруьнвийриз — чпин, агъастIалвийриз чпин багълара тухвана кIанзавай.
И гьуьжетра гьатунихъ чпин метлеб авачиз тушир. Чаз алай вахтунда аквазва, “Шииратдин сувар” Дагъустандин халкьдин шаир СтIал Сулейман хайи районда, хуьре тухузва. Амай хуьрерай, яргъал шегьеррай аниз, са кьадар рехъ атIана, садбур — улакьра аваз, масадбур — яхдиз къвезвай. Амма агъастIалвийривай и суварик, хуьруьн вири жемят атана, ял яна, яб акална, тамашна, хъфиз жезва. ГьакI хьайила, КIарудикни атун вирибуруз регьят кар тушир. Зарафатдин ихьтин мисални ава. Яхулай са кас, КIарудин шадвилеризни тамашун гьавайда недай пIинийрин дадни акун патал ЦIинитIдал кьван атайла, адаз, КIарудай хъфидайла, са нин ятIани гьебедин тIеквендай аватай чIулав пIини жагъана. Тади кваз уф гана, пIини нез кIан хьана. Эвела адан дад акуна, акъваз хьана: “Заз инай агъуз фин хъувун квез лазим я? ПIинидин дад акуна кьван, абурун виридан дад гьа им тушни?” — лагьана, элкъвена хъфидайвал хьана. КIарудиз фейиди гьикI успатда? Ада чIулав пIинидин цил вичин чинал алтадналдай.
КIаруяр Алкьвадрин, ахпа Курхуьруьн багъларани кьиле фена. Агъа СтIалрин багълара тухвай пIинийрин сувар эхиримжиди хьана. А чIавуз пIинийриз туькIуьрай манияр лезги радиодин “Къизилдин фондуна”, ягъай шикилар хейлин журналра ва газетра ама. Агъа СтIалрин колхоздин фермадай тукIур маларин шурвайри багълар хуш ниди къачунвай. Эхиримжи сувар а кьадар гурлуди ва кIамай кьван тIуьнар-хъунар авай зурлуди хьанай. Ахпа ахьтин къати марф-юргъ къвана хьи, инсанар кьилелай кIвачелди кьежирнай.
КIарудин сувар давамар хъувунайтIа, адал чан хканайтIа, гьелбетда, хъсан тир. Виликдай и сувар кьиле тухудайла, Алидхуьрел, Алкьвадрал, Курхуьрел, Агъа СтIалдал пIинийрин багълар алай. Чалпачух девирда абур кIаняй акъудна, чилер маса гана, бязибуру чпин жибинар ацIурна. Базардилай къачуна, пIинийрин сувар кьиле тухудани? Лугьудайбур пара ава. Аферин Имам Яралиеваз. “Шарвили” эпос кIватIна, ам рандайрай яна, ктабар акъудна, кьиблепатан ва са кьадар маса районрин векиларни галаз Шарвилидин сувар кьиле тухузва. Гзафбуруз ам регьят кар хьиз ава. Чна вири крар Яралиевал вегьин тийин. Алкьвадар Гьасан эфендидиз музей, “Алкьвадар — ДаркIуш” къанал ва икI мад гьадан гьунардалди хьанвай кIвалахар я. Мад бес ина чунни ава лугьудай кьегьалар, районрин кьилер авачни чахъ? Эгер гьа сувар кьиле тухуз кIандайбур аватIа, чна сифте пIинийрин багълар кухтан, амай акъажунар чавай мус хьайитIани тешкилиз жеда. Жуван уьмуьрда КIарудин хейлин суваррик иштирак авурвиляй, уьмуьрдин юлдашни зун — чун чаз гьа гуьзел суварик акун кьисмет хьайивиляй, за КIарудиз ихьтин шиир бахшнай.
КIару вуч тир?
ПІинид тарар — лампа куькІуьр,
Ашукьар къвез, кьуна чуьнгуьр,
Сад Аллагьдиз ийиз шуькуьр,
Цуьквер — лацу, цІару вуч тир!
Вичелди желб ийиз фикир,
Куьредавай КІару вуч тир!
Хивни Кьурагь, гуьне хуьрер,
Агъулар къвез, тукІваз гьерер,
Ачух ийиз рикІин сирер,
Берекатрин ару вуч тир!
Гад кІватІализ, элкъвез регъвер,
Куьредавай КІару вуч тир!
Санал чуьнгуьр, санал зуьрне,
Пагьливанрин къуьнер-къуьне,
Агь, тамашна кІандай куьне!
Манийрин сел гурлу вуч тир!
ПІинияр нез, кьацІуз чене,
Куьредавай КІару вуч тир!
Лугьун-хъуьруьн, кеф-кефият,
Жагъанвайди хьиз гьуьруьят,
Кваз такьадай пар — азият,
ВикІиник квай сару вуч тир!
Яшлубуру гуз насигьат,
Куьредавай КІару вуч тир!
Берекатар бул жедалди,
ХъуьтІуьз чими къул жедалди,
Гад кІватІална, зул жедалди,
Гьар са чубан хару вуч тир!
Суьруь ацІай дул жедалди,
Куьредавай КІару вуч тир!
БалкІанраллаз ийиз чамар,
ЧІура, цІингав ягъиз, ламар,
Чуьллерикай хьана гамар,
Гьар садан рикІ кьару вуч тир!
Пешеривди рахаз тамар,
Куьредавай КІару вуч тир!
КІару! КІару! Куьред КІару!
Ал пІинийрин сувар я хьи!
Ачухзавай рикІни хуру,
Муьгьуьббатдин лувар я хьи!
Мел-мехъерриз ухшар авай,
Куьредавай КІару вуч тир!
Сажидин, шаир
