Къагьриман  Ибрагьимов 

Кьуьл. Ада халкьар сад-садав агудзава. Дагъустанда хьиз, маса регионрани, къецепатан уьлквейрани милли кьуьлер ийиз чирдай школаяр ачухзава. Ихьтин школа ва милли кьуьлердай «Шадвал» ансамбль Къазахстандин Актау шегьерда ери-бине СтIал Сулейманан райондин Герейханован хуьряй тир чи ватанэгьли Мустафаев Алик Мегьамедовича ачухна 20 йис хьанва.

Ам багърийрал кьил чIугваз, хайи  хуьруьз хтанвай. И йикъара чун адахъ галаз гуьруьшмиш хьана ва чи арада суьгьбет кьиле фена.

– Алик Мегьамедович, эвела жувакай ихтилатнайтIа, кIан­завай.

— Зун 1981-йисуз Къазахстандин Актау (Шевченко) шегьерда дидедиз хьана. Зи дах Мегьамед прораб тир. За ирид лагьай классдалди Актау шегьерда кIелна. Ахпа зун Герейханован хуьруьз зи чIехи буба Мустафадин кIвализ хтана. Ина 8-9-классар кIелна. 10-11-классар Актау шегьерда акьалтIарна. 1998-йисуз­ зун каратэдин секцияда спортдал машгъул жез гатIунна. Са акьван вахт фенач, за зи таярин арада кIвенкIвечи чкаяр кьаз гатIунна. Зи агалкьунар аквадай хьтинбур жезвай. Заз вердишвилер гузвайди Къазахстандин хкягъай командадин тренер тир. Ада зун Къазахстандин командадик кутуна. Каратэдай вердишвилер къачузвай вахтунда зун жуваз интернетдин куьмекдалди кьуьлер чирунални машгъул хьана.

– Зегьметдин рехъ квелай  гатIунна?

— 2001-йисуз зун атомный электрокомбинатда кIвалахал акъвазна. Вад йисан къене за жуьреба-жуьре кIвалахар авуна.

– Ансамбль кIватIиз гатIун­дайла квехъ пешекарвилин об­разова­ние авачир. Кьуьлердай ансамбль ачухунин фикир куь кьи­лиз гьикI атана?

— 1999-йисуз зун жув яшамиш жезвай шегьерда жегьилрин са мярекатдиз фена. Ана заз «Лезгинка» макьамдал вижеваз кьуьлерзавай гадаяр акуна. Къвалахъ акъвазнавай чкадин гадайривай куьн вучиз кьуьлер тийиз акъвазнава лагьана хабар кьурла, абуру чпиз «Лезгинкадал» кьуьл ийиз чизвач лагьана, жаваб гана. Абур лезгияр тир.

За каратэдай вердишвилер къачузвайди са акьван къуватлу­ тренер тушир. Амма ада, Къазах­стандин кьилин тренервиле эцигайла, семинарриз, мастер-клас­сриз физ, секциядиз викIегь каратистар гъиз, кIвалах вилик тухвана, яни адахъ гьахьтин къаст авай. За фикирна: адавай, вич са акьван хъсан пешекар тушиз, кIвалах вилик кутаз хьайила, завай вучиз кьуьлер ийиз чириз жедач? Гьанлай кьулухъ за жуван вилик къаст эцигна: вири чешмейрай «Лезгинка» кьуьлуьникай чир­ви­лер, малуматар кIватIна, милли кьуьл лап рикIивай жуваз­ни, жуванбурузни чирдайвал. Культ­просветучилище­да юкьван пешекарвал къачуна.

– Гьелбетда, жуваз чин тийиз­, масабуруз чирдай къаст эцигун хъсан хесет я. Ам кьилиз акъудиз куьн квелай гатIунна?

— За, винидихъ лагьайвал, сифте жув гьазурна. Регьят кIвалах туширтIани, зун жуван къаст гъве­чIи камаралди кьилиз акъудиз га­тIунна. За Дагъустандин, Чечнядин ва Ингушетиядин кьуьлердай ансамблрин кIвалах ахтармишна­, абуру гьикI кIвалахзаватIа чирна. Жув гьазур хьайи 2003-йисуз за «Лезгинкадал» кьуьлер ийиз­ чирдай кружок ачухна. Сифте зи кружокдиз 18 аял атана. Яваш-яваш кIвалах ийиз, за жувавай жедайвал аялриз «Лезгинка» кьуьлуьникай чирвилер гуз гатIунна. 2009-йисалди кружокдиз къвезвай аялривай ва жаванривай за, пул къачун тийиз, гьавая кIвалахна.

– Атомный электрокомбинатда кIвалахни ийиз, квез аялриз кьуьлер чирдай вахт амукьзавайни?

— Са сменада зегьмет чIугва­дайла, за гуьгьуьллудаказ ийизвай кIвалахдиз кьецI гузвачир. Ахпа зун са сменадай маса сменадиз акъудайла, кружокдин кIвалах акъваз жезвай. Иниз килигна, 2006-йисалай зун кIвалахдилай элячIна.

– Куь хизан ихьтин къарардал рази хьанани?

— «Гъиле авай кIвалах гадарна, кьуьлер чирун пеше яни? На ви хизан квелди хуьда?» — куьрелди хизан за кьабулай къарардал рази хьанач. ГьакI ятIани, зун жуван гафунал кIевиз акъвазна. КIвалах тавуна жезвачир. За юкъуз­ кIвалахзавай зурба улакьрин «Тойотацентрада» механиквал ийиз гатIунна. Ина за кьве йисуз зегьмет чIугуна. Ахпа зун, улакьар ремонт ийиз, мяденриз ракъуриз гатIунайла, зун анайни экъечIна. Вучиз лагьайтIа, «Лезгинкадин» кIвалах акъваз жезвай.

– Квез куьмек гудай инсанар хьанани?

— Искусстводин кIвалах, гьа жигьетдай яз аялрихъ галаз ийизвай кIвалахни, меценатар галачиз, бажагьат дуьздаказ кьиле фида. Заз, газетдикай менфят къачуна, зи кIвалах вилик кутаз куьмек гайи бине АрхитIай тир карчи Зарефа­ Фаталиевадиз, «Самур» этнокультурадин кIватIалдин регьбер Гьажимегьамед Селимоваз, карчи, луткунви Жигерхан Сулеймановаз, ЦIийихуьруьн агьалияр-кар­чияр Феликс ва Багъир Жаватовриз, гъепцегьви карчи Азиз Зибилаеваз, Лукьман Мурадагъаеваз сагърай лугьуз кIанзава. За «Да­гъустан» диаспорадин регьбер Юсуп Шахшаеван тIварцIихъни кьилди разивилин келимаяр лугьузва. Ада 2017-йисуз Къазахстандин халкьарин ассамблеядин фондунай чи коллективдиз гилан 400 агъзур манатдиз барабар тир пул чара ийиз тунай.

—  Дугъриданни, куьне тIва­­рар кьур ксариз баркалла­ къвезва. Куьмекар квекай иба­рат­ тир?

— Чи цIийиз арадал атанвай коллективдиз (2008-йисуз кьуьле­рин дестедиз Кавказдин кьуьлердай «Шадвал» тIвар гана) я зал авачир, я гадайрини рушари алукIдай милли парталар. Чун гагь ина, гагь масана, кьилдин чка авачиз, кIвалахдал машгъул тир. Жигерхан Сулеймановаз и кардикай хабар хьайила, ада чав шегьердин юкьни-юкьва авай вичин бизнес-центрадай чIехи зал вугана. Гьакъисуз. Чун гилани гьана ама. ТIварар кьур карчийрин куьмекдалди чна гадайриз ирид жуьре, рушариз пуд жуьре рангунин милли парталрин комплектар цвана. Гьа икI, чи коллектив вилик физ гатIунна.

– Ансамблдиз шегьерда ­кьиле физвай мярекатрик, мехъеррик эверзавани?

— Актау шегьерда этнокульту­радин «Дагъустан» ва «Самур»  кIватIалар ава. «Дагъустан» кIва­тIалдик чи республикадин вири миллетрин векилар ква. «Самур» лезгийринди я. Сифте кьилерай чна кьве кIватIалдини тухузвай вири мярекатра иштиракзавай. Ахпа шегьерэгьлийриз хабар хьайила, чаз шегьерда ва областда  кьиле тухузвай медени межлисриз эвериз гатIунна. Къе чи коллективдиз республикадин чIехи мярекатризни теклифзава. ИкI, 2017-йисуз Астана шегьерда кьиле фейи «ЭКСПО-2017», 2018-йисуз къазахрин ханлухдин  550 йисан юбилейдин мярекатрани «Шадвал» ансамблди  иштиракна. Гила лагьайтIа, фурс авун туш, чи коллектив галачиз шегьерда са мярекатни кьиле физвач.

– Куьне регьбервал гузвай коллектив неинки Къазахстанда, гьакI адалай патарани агалкьунралди машгьур хьанва. Ихьтин коллективдихъ пешека­рар хьун чарасуз я. Кьуьлер чи­рунин рекьяй коллективда хореографиядин рекьяй пешека­рар авани? ТахьайтIа, вири кIва­лах куьне тухузвани?

— Ваъ, вири кIвалах тухуз зун агакьдани? Чи кьуьлер чирдай школадин коллективда исятда пуд десте ава: гъвечIи яшдин, юкьван яшдин ва тежриба хьанвайбурун. Абур рушаринни гадайрин гъвечIи дестейриз пайнава. Ахпа абурун арадай, хъсан алакьунар авайбур хкяна, кьилдин десте тешкилнава. Виридалайни хъсан алакьунар авайбурукай ансамблдин солистар ва иштиракчияр жезва.  Школада вири санлай саки 250 аялди чирвилер къачузва. За гьеле 2007-йисуз коллективдиз, художественный руководитель яз, хореографиядин пешекарвилин хиляй кьилин пуд образование авай Зейнаб Зиятова кьабулнава. Чна кьведани чи коллективдиз регьбервал гузва, виликди тухузва. З. Зиятова Актауда кьиле физвай вири мярекатрин кьилин режиссер, вичин кIвалахдин рекьяй чIехи пешекар я. Гьелбетда, гьар са дестедихъ галаз хореографри ва балетмейстерри кIва­лахзава.

– Куьне винидихъ «каратэдай тренерди викIегь каратис­тар гъиз, кIвалах вилик кутуна­, адавай хьайила, завай вучиз­ же­дач» лагьанай. Яни ада, устадар гъиз, вичин кIва­­лах ерим­лу авуна. И жигьетдай куьне кIвалах гьикI тешкилна?

— За гьадалай чешне къачуна, сифте Дагъустандай, ахпа маса регионрай кьуьлерин устадар — халкьдин ва лайихлу артистар Актаудиз гъана. Абурун арада «Ватан» ансамблдин солистар Нариман Тагьиров, Агьмед Гьаммадаев, Шамил Шуаев, государстводин «Лезгинка» ансамблдин кьилин ба­летмейстер Зугьраб Гьажимегьамедов, трюкач, балетмейстер Рамазан Османов, ветеран Расул­ Расулов, «Дагъустан» ансамбл­дин солист Сахратула Сахратулаев, ЧР-дин халкьдин артист Абдулла Шамилов ва масабур авай. И чIехи устадри чпин тежрибадалди чаз вижеваз куьмек гана.

– ЧIехи устадар хушуналди къвеч эхир. Атун-хъфин, сад-кьве гьафтеда коллективдихъ галаз кIвалах авун. И харжияр нин гьисабдай физвай?

— Гьелбетда, абур самолетда аваз иниз гъизвай, гьакI рахкурни хъийизвай. Меслят хьайи гонорарни гузвай. Вири — жуван жибиндай.

– Алик стха, 20 йисан къене куьне зурба коллектив арадал гъанва. Репертуарда авай кьуьлер вири, икьван гагьда Да­гъустандин, Чечнядин, Ингушетиядин ансамблри эцигна, куьне тикрар хъувунвайбур я. Чи халкь лезги туьнт макьамрал, я тахьайтIа, лезги композиторри кхьенвай авазрал эцигнавай цIийи кьуьлуьнихъ фадлай тамарзлу я. Куь фикирда цIийи са лезги кьуьл эцигун авачни?

— Ахьтин фикирар захъ ава. Гьелбетда, авай кьуьл гьазуриз регьят я. ЦIийи кьуьл арадиз гъун патал сифте музыка гьазурна кIанда. «Лезгинкадин» къайдада кхьенвай манияр гзаф аватIани, абур туьнт кьуьлуьниз хас жедайвал цIийи кьилелай къугъун хъувуна кIанда. Кьуьлуьнин сюжетни фикирна кIанда, музыкадиз, сюжетдиз килигна кьуьл эцигдай хъсан балетмейстерни герек я. Гьелбетда, и кIвалахдиз бегьем харжияр акъатзавайди я. И кар за гъиле кьунва. Исятда чна Махачкъаладин студияда музыка гьазурзава.

Алик Мустафаева, къазанмиш­навай агалкьунрал рази тахьана, тухузвай кIвалах гегьеншарунин мураддалди 2021-йисуз виликан Гурьев, гилан Атырау шегьерда вичин тIварцIихъ галай лезгинкадин «Лекия» школа ачухна. Инани, Кавказдин кьуьлер чириз, муаллимри кIвалахзава. Адан гафа­рай малум хьайивал, и йисара­ ада «Шадвал» ансамблда 15-далай виниз ва «Лекия» ансамблда гьелелиг кьве кьуьл эцигнава. Школадиз къвезвай аялрин 70 процент къазахар я. Лезгияр шегьерда пуд агъзурдалай гзаф яшамиш жезватIани, школада чирвилер къачузвай лезги аялрин кьадарди 10 процент тешкилзава. КIвалахзавай йисара адаз Къазахстандин 23 шегьердиз мастер-классар гуз эверна. А. Мустафаева школада кьуьлер чирдай вичин къайдани арадал гъанва.

«Шадвал» ансамбль Актаудин областдин губернатордин патай «Къазахстандин халкьарин культу­ра еримлу авуник пай кутунай» Гьуьрметдин грамотадиз, шегьердин администрациядин ва жемият­дин тешкилатрин патай хейлин ра­зивилин чарариз ва маса шабагьриз лайихлу хьанва. Ансамблдин­ 20 йисан юбилей къейд авунин сер­гьятра аваз «Шадвал» ан­­самбль, чкадин шабагьрилай гъейри, Да­гъустан Республикадин­ куль­ту­ра­дин министерстводин Гьуьр­мет­дин грамотадизни лайихлу хьана­.

Мустафаеврин хизанда пуд велед ава. Кьве руша «Шадвал»­ ансамблда дахдихъ галаз кIвалах­зава. Гададин цIуд йис я, ада школада кIелзава.