Алай вахтунда Дагъустандин 1,6 миллион — санлай къачур кьадардин 70,1 % — агьалияр “Госкъуллугърин” порталда регистрация авунва. И жигьетдай республика Россиядин регионрин арада муьжуьд лагьай чкадал акъатнава. Идакай 1-декабрдиз РД-дин транспортдин, энергетикадин ва алакъадин министерствода кьиле фейи “элкъвей столдихъ” малумарна.
Къейдна кIанда хьи, Россияда “Электронный гьукуматдин” къайдадал гьеле 2009-йисалай элячIиз башламишнайтIани, алай йисан эвел кьилерай государстводин къуллугърин Сад тир порталда (www.gosuslugi.ru) республикадин анжах 370 агъзур (16%) агьали регистрация авунвай.
Тамам тушир йисан вахтунда Дагъустан 82-чкадилай 8 лагьайдал акъатунин себебрикай сад ам я хьи, алай йисан вахтунда республикадин саки вири муниципалитетри ва министерствойри, идарайри агьалияр “Госкъуллугърин” сайтда регистрация авунин кIвалах дуьзгуьндаказ тешкилна ва кьиле тухвана. Идалайни гъейри, “Электронный гьукуматди” тамамарзавай къуллугърин кьадарни йикъанлай-къуз артухарзава. Месела, эхиримжи са шумуд йисан вахтунда государстводин ва муниципальный 155 къуллугъ электронный къайдада тамамариз жедай жуьредиз элкъуьрнава. И кIвалах исятдани давам жезва.
Агьалияр патал виридалайни важиблу себеб, заз чиз, ам я хьи, жуван дерди, дугъриданни, кIваляй къецел экъечI тавуна, югъ яни, йиф яни килиг тавуна, анжах Интернетдикай — www.gosuslugi.ru — сайтдикай менфят къачуна туькIуьриз жезва. Са кьадар дуьшуьшра и кар идарадиз фена-хтана туькIуьрунилай ужузни акъваззава. ИкI, икьван чIавалди гзаф вахт къакъудзавай, инжиклу ийизвай къуллугъар — къенепатан ва къецепатан паспорт, водителвилин шагьадатнама къачун, машин регистрация авун, духтурдин патав фидайвал нубат кьун, гьакIни кIвалихъ, эцигунрихъ, коммунальный къуллугърихъ галаз алакъалу вири месэлаяр “Госкъуллугъар” порталдин куьмекдалди регьятдаказ тамамариз жезва. Государстводин бязи къуллугъар, месела, гъуьрчехъанвилин билет къачун ва икI мад, алай вахтунда “ахтармишунин къайдада” кардик кутунва. РД-дин тIебиатдин ресурсрин ва экологиядин министерстводин управленидин начальник Гусен Ибрагьимова малумарайвал, 2018-йисалай и къуллугъ www.gosuslugi.ru порталдин куьмекдалди тамамдаказ кьилиз акъудунин къайдадал элячIда. Министерстводиз агьали, федеральный законодательстводи истемишзавайвал, анжах са сеферда — документ гъилиз къачун патал атун лазим жеда.
“Квартира, эцигунар ва чил”
Государстводин къуллугърикай Интернетдин куьмекдалди менфят къачун патал, чна виликан нумрайрани гъавурда турвал, сифтени-сифте www.gosuslugi.ru. порталда регистрация авуна кIанда. И кIвалах гьикI ийидатIа, сайт ачухайла аквазва — ина сад-масадан, гуьгъуьналлаз гьихьтин камар къачуна кIанзаватIа, гъавурда гьатдайвал кхьенва. И гьерекатар масадан куьмек галачиз ийиз тежер ва я мумкинвал авачир касдивай сайтда регистрация государстводин органдиз фена ийиз жеда. Пешекарри и кIвалах 5 декьикьада ийида, кIанзавайди жував паспорт ва СНИЛС (кьилдин касдин лицевой счетдин страховой нумра) гваз хьун я. Анжах са сеферда ийизвай и регистрацияди государстводин саки вири идарайрин рехъ ачухзава. Идалай кьулухъ “Госкъуллугъар” сайтдикай менфят къачун патал анжах логин ва пароль лазим я. Адан куьмекдалди “Хсуси кабинетдиз” гьахьиз ва ина жуваз лазим идара хкягъиз, электронный арза ракъурайдалай кьулухъ кIвалах гьикI кьиле физватIа, гьи дережада аватIа, гьа инай гуьзчивал ийиз жезва. Инал мад сеферда къейд ийин, гьар са касди вичин “Хсуси кабинетда” къалурзавай анжах вичиз талукь делилар, законди истемишзавайвал, сайтди кIевиз хуьзва. Абурукай анжах талукь идарайривай менфят къачуз жезва.
Агьалийрин яшайишдин вири хилериз талукь къуллугъар Сад тир порталда 16 категориядиз пайнава. Абурукай сад “Квартира, эцигунар ва чил” я. И категориядик акатзавай къуллугъарни 6 патал пайнава:
— ЖКХ-дин къуллугърин гьакъи гун;
— ЖКХ-дин къуллугърай гьакъи гунин карда кьезилвилер;
— эцигунар авун патал ихтияр къачун;
— яшайишдин кIвалерин категория дегишарун;
— яшайишдин кIвалер цIийикIа туькIуьр хъувун ва цIийи жуьреда цлар эхцигун (перепланировка) патал ихтияр къачун;
— яшайишдин кIвалерин игьтияж авайбур гьисабдиз къачун.
Ибурукай гьар са категориядик (абур ачухайла аквазва) мад са кьадар кьилди-кьилдин къуллугъар акатзава. Гьа икI, лазим хилер сад-садан гуьгъуьналлаз ачухиз, жуваз герек къуллугъ жагъуриз жеда. Мад са кар къейд ийин, сайтда “сейр” башламишдайла, жуван регион ва муниципалитет хкяна кIанзава, вучиз лагьайтIа, хкянавай шегьердилай, райондилай теклифзавай къуллугърин кьадарни аслу я. Яни гьелелиг вири муниципалитетри сад хьиз вири къуллугъар электронный базадик кутунвач. ИкI, месела, “Чил ва эцигунар” категория ачухайла малум жезвайвал, Буйнакск, Избербаш шегьерра чилин ва эцигунрин месэлайрихъ галаз алакъалу 13 къуллугъ тамамарзаватIа, Дербент шегьерда абурун кьадар 10-даз, Кьиблепатан Сухокумскда гьелелиг 8-даз барабар я.
“Чил ва эцигунар” категориядин сергьятра аваз ина чилин участокдин сергьятар тайинариз, чилел дарамат эцигдай ихтияр къачуз ва я давамариз, яшайишдин кIвал яшайишдинди тушир категориядик кутаз, муниципальный эменнидин реестрдай выписка къачуз, муниципальный эменнидик акатзавай, гьатта дараматарни алай участок жуван кIвачихъ ягъиз, приватизация ийиз ва хейлин кьадар маса къуллугъар ишлемишиз жезва. Гьар са пункт хкягъайла, эхиримжи “чинал” квез къуллугъдикай делилар, адакай менфят гьикI къачудатIа, яни арза гьикI гудатIа, гьикьван вахтунда гуьзлемишдатIа ва нетижа гьикI агакьардатIа (гъиляй-гъилиз, законлу векилдивай ва я почтадин куьмекдалди), гьадакай малуматар аквада.
Градостроительный план эцигунрин проектдин документация гьазурдайла, я тахьайтIа капитальный эцигунрин объектар цIийи кьилелай туькIуьр хъийидайла, эцигунар гъиле кьун патал, гьакIни эцигнавай объект ишлемишиз вахкудай ихтияр къачудайла герек къвезвай важиблу документ я. Гила ам, са зегьметни алачиз, www.gosuslugi.ru порталдин куьмекдалди къачуз жезва. И макьсаддалди арза гьам кьилдин ксаривай, гьамни карханайривай, компанийривай гуз жеда. Документ кIвалахдин 10 йикъан вахтунда гьазурзава. Порталдин “Хсуси кабинетдин” малумат ракъуруналди, квез документ вахчун патал муниципалитетдин администрациядиз атун теклифда.
Мукьвара РФ-дин Минстройди республикадин агьалияр патал важиблу (чилерин категорийрихъ галаз алакъалу яз, гьуьжет алай месэлаяр мукьвал-мукьвал пайда жезва) са месэладин патахъай малумат гана. Ихтилат тайинарнавай сергьятвилер чIурна эцигнавай объектрикай физва. ИкI, Россиядин Минстройди гьазурнавай законопроектдин бинедаллаз, государстводин идарайра разивал ва ихтияр къачуна эцигнавай, гьа са вахтунда, чилин иесийриз и кардикай чин тийиз, тайинарнавай са жерге сергьятвилер чIурнавай объектар вичин ихтиярдалди, хабар такьуна эцигайбур яз гьисабдач ва чукIурдач. Идарада гъавурда твазвайвал, эгер чилин хсусиятчивилин ихтияр эменнидин Сад тир реестрда регистрация авунватIа, административный са къарардивайни и объект чукIурунал гъиз жедач.
“ЖКХ-дин гьакъи гун”
Сад тир порталдин куьмекдалди мукьвал-мукьвал менфят къачузвай мад са къуллугъ “ЖКХ-дин гьакъи гун” я. ИкI, ишлемишзавай коммунальный къуллугърин гьакъи гун патал сайтда “Квартира, эцигунар ва чил” категория ачухна ва “ЖКХ-дин гьакъи гун” кнопка хкяна кIанда. Идалай кьулухъ региондин яшайишдинни коммунальный къуллугърин таъминчи жагъурда ва жуван лицевой счетдин нумра кхьида. Амукьзавайди банкунин картадин ва я теклифзавай маса къайдада лазим кьадар пул рекье тун ва гьакъи ганвайдан гьакъиндай квитанция герек чкада хуьн я.
Эхирдайни къейд ийин, “Госкъуллугъар” сайт ишлемишдайла, куьн гъавурда гьат тавур месэлаяр аватIа ва арадал къвезвай суалриз жавабар сайтдин агъада авай “Мукьвал-мукьвал гьалтзавай суалар” вкладкадай жагъаначтIа, квевай, Россиядин мулкунал пулсузди тир телефондин 8-800-100-70-10 нумрадиз зенг авуна, и суалар порталдин пешекарриз гуз жеда.
Жасмина Саидова