Уьмуьрда чал жуьреба-жуьре къилихрин, алакьунрин, къанажагъдин гзаф кьадар инсанар гьалтзава. Садбур гьа пакадин юкъуз ри­кIе­лай фида, масадбурухъ галаз акъу­дай са сятни, авур са ихтилатни бейнида амукьда, ам рикIел хкведа. Жув таниш хьайи гьа ихьтин ­ин­санрикай сад еке бажарагъдин ие­си, рангарин шагь, художник  ­Жавид  Агъамирзоев  я. Адахъ галаз зун сиф­те Дербентда, СтIал Сулейманан тIварунихъ галай Лезгийрин госмуздрамтеатрда таниш хьанай.

Идал къведалди заз театрдин артистривай са шумудра ван атанай: “Чи художник гьамиша Жавид яз амукьнайтIа, чи тамашайрихъ агал­кьун жедай. Ада туькIуьрай, гьазурай декорацийрихъ неинки са чи гьевес, гьакI тамашачийрин руьгь хкаждай гьакъикъивал, та­кьат,­ гьунарлувал ва гуьрчегвал ава. Гьар са шикилди, затIуни тамашадин тема, идея ачухуниз куьмекзава…”

Нубатдин сеферда лезги театрдиз фейила, чи рикI алай артист ва жува гьуьрметзавай инсан тир Аб­дулкъадир Сайдумова заз муштулух ганай. “Ви бахтуни гъана, дуст кас, вуна, гьар атайла, Жавид ху­дожник хабар кьазвайди тир, ингье ам Москвадай хтанва ва “КIири Бу­ба” тамашадал кIвалахзава. Ша, ги­ла за вун адахъ галаз танишарда”.

Дугъриданни, танишарни авуна. Зи вилик юкьван буйдин, кьелечI якIарин, пеле биришар гьатнавай, вилерай секинвал, дикъетлувал, камаллувал ва дугъривал кьатIуз жезвай, рахуник гзаф назиклувал, хъуьтуьлвал квай итим акъвазнавай. ЧIарарикай рахайтIа, абурал, лап агъсакъалдинбурал хьиз, “жив ацукьнавай”. Гьикьван вахт авачир­тIани, чна рикIивай суьгьбетдай декьикьаяр жагъурнай ва заз хейлин вахтара хайи маканривай яргъара яратмишунин кеспидал машгъул хьайи ватанэгьлидин уьмуьрдикай, крарикай малуматар чир хьанай.

КьепIиррин хуьруьхъ тарифдай гзаф делилар ава. Ам неинки са Кьу­рагь районда, гьакI Дагъустандани, Россиядани машгьур я. Инай акъатнавай баркаллу, бажарагълу инсанралди, государстводин, общественный деятелралди, тIвар-ван­ авай алимралди, писателралди, духтурралди, спортсменралди, устIарралди, дагъларин гуьзел таватралди, манидарралди, музыкантралди… КьепIир Жавид Агъамирзоеван ватанни я. Адан рикIе гьамиша хайи макандикай, адан баркаван чилерикай, булахрикай, ви­чи чамарар авур кIамарикай акьалт­  тийир маниди ванзава.

Хайи къулавай яргъариз акъатунихъ вичин себебар, шартIар, гьа вахтунин хажалатдин гьакъикъат авай. Аялвилин чIавар художникди пара сефилдиз рикIел хканай.

Халкьдин мисалда “бубадикай магьрум хьайиди — садра, диде­дикай магьрум хьайиди иридра етим я” лугьузва. Жавид муьжуьд­ра етим жезва. Адан рикIел я буба, я диде аламачир. Адав, кье­пIи­на авайла, дидедин лайлайдин сесер кьванни агакьнач. Адаз тавазивилер акунач. Хци, дахдин ме­тIел ацукьна, хкетрихъ яб акалнач. Адаз амукьайди сад хьана — Кье­пIиррин детдомда тербия къачун, школада жезмай кьван хъсандиз кIелун. Вучиз лагьайтIа, ам гъавурда авай, далудихъ касни галачир адал четинвилер гьар са камуна акьалтда, абур алудун патал жувахъ чирвилерни, алакьунарни, къастни хьана кIанда. Жаван вичин уьмуьрдивни, кIелунривни гьа ихьтин фикирар кьиле аваз эгечIна. Аялвал, жаванвал дяведин ва адалай гуьгъуьнин мусибатдин йисарал ацалтай гададиз, гьелбетда, вич икI вердишаруни виликди физни куьмекна.

Школа куьтягьай етим гада, еке му­радар рикIе аваз, Москвадиз фе­на. 1958-йис тир. Фикирдиз гъин чна: зурба ва садрани такур шегьер­, жибинда са артух кепекарни авачир гада. РикIе гьикьван къаст, вичин къуватрихъ инанмишвал, ви­кIегьвал хьун лазим тир, уьлкведин меркездиз ­фена, уьмуьрдин рехъ хкягъун патал. КьепIирви Москвадин художественно-театральный училищедик экечIна. Ина къачур чирвилерал, вердишвилерал рази тахьай Жавида Сурикован тIварунихъ галай институтдин рисованидин факультетни акьал­тIарна. Адалай гуьгъуьниз шикилчийрин махсус курсарани кIел хъувуна.

Са рахунни алач, еке шегьерда уьмуьр кьиле тухун, яшамиш хьун лезги гададиз регьят акъвазнач. Ада рикIел хкайвал, гишиндиз акъу­дай йикъарин, йиферин сан-гьисаб хьанач. ЯтIани ада вичин вири вахт  кIелуниз серфзавай. РикIе хъсан ху­­дожник хьунин мурад аваз, гада хейлин асайишвилерикай, галайвилерикай къерех хьана. Пешекарвал къачурла, ам гьасятда Дагъустандиз хтана. КIвалахдин патахъай культурадин министерстводиз фе­на, анай Жавид Агъамирзоев Да­гъустандин телевиденидиз кIвала­хал ракъурна. ЦIийиз арадал гъанвай чкадин телевиденидиз Жавид хьтин пешекарар кIанзавай. Амма адаз Махачкъалада яргъалди ­акъваздай ният амукьнач. Ам мад Моск­­­вадиз хъфена, кIел хъийиз, вичин кеспидин рекьяй алава чирвилер вахчуз.

— Ихьтин кар авунихъ метлеб авайни?- хабар кьунай за Жавид стхадивай.

— Гьелбетда, — милиз-милиз хъуьренай ам, — зун театрдин художник тир. И рекьяй за са шумуд йисуз кIелнавай. Телевиденида кIва­лахай вахтунда заз акуна хьи, зи чирвилер тамамбур туш. ГьакI хьайила, зун кIелун давамар хъийидай фикирдал атана ва, конкурс екеди тиртIани, зун Москвадин театральный институтдин художест­венно- постановочный факультетдик экечI­на. КIелунар куьтягьна хтай зун Лезгийрин государственный драмте­атрдин кьилин художниквиле тайинарна. Им 1974-йис тир.

Милли театрда яратмишунин халис кIвалах башламиш хьана. Агъамирзоева театрдин бажарагълу режиссер Багъиш Айдаевахъ галаз “Мискьиди” тамаша эцигна. Са йисалай художникдин уьмуьрда рикIел аламукьдай кьве вакъиа хьана. Москвада адан персональный сад лагьай выставка ачухна ва кьепIирви эвленмиш хьана.

Яратмишзавай касдин уьмуьр арабир адетдин инсан гъавурда гьат тийидайди, гуьзет тавур агьва­латрив ацIанвайди жеда. ГьикI ла­гьайтIа, абур датIана са квехъ ятIани къекъвез, илгьамдин лувараллаз лув гуз, аламатдин мураддин гуьгъуьна гьатна жеда. Москвада яшамиш жез, Жавида Лезги театрдихъ галазни яратмишунин сих алакъаяр хвена. Гьар вичиз вахт хьайила, ам Дербентдиз хквезвай ва коллективди эцигзавай жуьреба-жуьре та­машайриз декорацияр туькIуьр­за­вай. Инал са бязи тамашайрин тIва­рар кьун кутугнава: “Къача­гъар”, “Залай гъил къачу, диде”, “Бре­мен­дин музыкантар”, “ПIиний­рин багъ”, “13-председатель”, “Къазимегьамед”, “Кьиникь кIанз хтай Гьажимурад”, “Ажайиб дуьшуьш”… Гьа са вах­тунда ада Москвадин тIвар-ван авай театррихъ галазни яратмишунин кIвалах кьиле тухузвай. Идахъ галаз сад хьиз, адан ри­кIелай халис художникрин жергейриз экъе­чIунни алатзавачир. Гзаф вахтара ада, югъ-йиф талгьуз, гъиляй кисть, рангар ахъайзавачир. Ви­чиз хас те­маяр, абур ачухардай ран­гар жа­гъур­завай. Адан рикI цуьк­верин, вичиз тешпигь авачир гуьзел­ тIе­би­ат­дин, емишрин шикилар чIу­гу­нал алай. Абур хважамжамдин рангарив ацIанвай, ракъинин нур алахьзавай, килигуналди тух тежедай гуьрчегвал багъишзавайбур тир.

1985-йисалди художникдин яратмишунриз рикIивай къимет гудай кас, идара хьанач. Гьатта адан алахъунрив, яратмишзавай тегьердив гъавурда авачиз эгечIзавай, алазни-алачиз тикъетар язавайбурни кими тушир. Амма 1985-йисалай ам неинки Москвадиз, гьакI вири дуьньядизни вичин кьетIен хатI авай художник яз малум хьана. Лезги чилин хва СССР-дин художникрин Союздин членвилиз кьабулна. Адан гъилери, зигьинди арадал гъанвай эсерар галаз-галаз Москвада кьиле физвай выставкайра эцигна. 1987-йисуз Вирисоюздин театрдин ва кинодин художникрин выставкада Агъамирзоеван “ПIинийрин багъ” ва “Бремендин музыкантар” тамашайриз туькIуьрнавай эскизар, чIу­гунвай шикилар государстводи маса къачуна.

Художник патал 1990-йис иллаки бегьерлуди, рикIел аламукьдайди, гьевес, илгьам мадни хкаждайди хьана. Парижда “Сен-Жермен де Боз-арт” галереяда живописдай Виридуьньядин художникрин выставка кьиле фена. Гьа ина лезги халкьдин векилди вичин 19 шикил эцигнавай. Шад жедай кар ам тир хьи, вири шикилар искусстводал рикI алай инсанри ва музейрин, галереяйрин сагьибри маса къачуна. Ида художникдиз хизандин агьваллувал хкаждай мумкинвални гана. Идалай гуьгъуьниз устаддин гъиле­ри арадал гъайи шикилар, суьретар­ СНГ-дин уьлквейрин, США-дин, ФРГ-дин, Югославиядин, Франция­дин, Япониядин, Австриядин, Сло­вакиядин музейриз, кьилдин ксарин коллекцийриз акъатна. Им, са рахунни алач, художник патал еке агалкьун тир.

А чIавуз чна художникдин уьмуьрдикай, яратмишунрикай руьгь тух жедайвал ихтилатнай. Адаз Москвада хсуси мастерской, дустар авай, уьлкведин меркездин тIвар-ван авай театрри заказар ­гузвай. Меркезда ва гьакI маса ше­гьер­ра тешкилзавай выстав­кайриз теклифзавай. ЯтIани ра­хунрай, ил­лаки Дербент шегьерда ери-бине кутуна яшамиш хьуникай, хайи маканда яратмишунин кIва­лахдал машгъул хьуникай ихтилат кудайла, адай гьайифдин нефес акъатнай.

КилигайтIа, дуьньядин майданда халис художник, бажарагълу устад хьиз кьабулнавай ва хайи макандихъ галаз сих алакъаяр хуьз кIанзавай касдин вилик Дагъустандин художникрин Союзди ва культурадин министерстводи  ракIарар агална. Жавидаз Махачкъалада, хьайитIа маса шегьеррани вичин шикилрин выставкаяр тешкилиз кIанзавай. Амма республикадин талукь къуллугъчийри ам кваз кьунач, адаз герек жуьредин куьмек ганач. Гьанлай касдихъ ватандиз хтунин хиялни амукьнач. Анжах Лезги театрдин тIварунихъай теклиф атайла, ам, вири крар туна, хквезвай ва цIийи тамашадин декорацияр, суьретар, парталрин эскизар авунив гатIунзавай.

— КIири Буба хьтин къагьриман, уьтквем, ялавлу инсанрикай тамашаяр эцигун пара хъсан кар я. Абуру жаван несилдик руьгьламишунин, хайи чил, халкь кIан хьунин гьиссер кутада, — лагьанай художникди. — За гьевесдивди кIвалах­зава. Театрдин коллективни рикIел аламукьдай къаматар арадал гъун патал рикIивай алахъзава. Зун яргъалди ина амукьдач, юлдаш журналист, — алава хъувунай ада. — Зулухъ Москвада художникрин кIвале зи яратмишунрин персональный выставка кьиле фида. Адаз вири патарихъай гьазурни хьана кIанда. АкьалтIардай, фадлай гъиле кьунвай шикилар, суьретарни амайди я. Эгер мумкинвал хьайитIа, буюр, ша! Зун пара шад жеда.

Гьайиф хьи, мумкинвал хьаначир. Выставкаяр лагьайтIа, гьанлай кьулухъ Жавид Агъамирзоеван яратмишунрал ашукь, адаз къимет гузвай инсанри къадалай гзаф тешкилна. Художникдин кеспидин уькIуь-цуру, муракабвал, деринар чизвай ксари чи ватанэгьлидиз “Дагъустандин Пикассо” тIвар гана. Адан шикилриз килигай инсанри гайи къиметар руьгь мадни тухардайбур, жуван ватанэгьлидал дамахдайбур я. 1992-йисан ноябрдиз Москвада кьиле фейи выставкадиз килигай инсанри тур кхьинар: “Куь шикилрай ракъинин дуьнья аквазва, Вивальдидин, Гейделан музыкадин сесер агакьзава. Куьн са­­даз­ни ухшамиш авачир художник я… Алексей. “Москвадин художникрин хейлин выставкайриз фейи чун куь шикилри гьейранарна. Иллаки — куь “Яблочный спас” картинади”. Боуэр. “Куь шикилрай гьа­къикъи гьиссерин уьмуьр аквазва. Чпин руьгьер шейтIанриз маса гузвай девирда куьне михьивални ахлакь хвенва. Заз куь шикилрай Алемни Аллагь сад хьиз аквазва”. Ирина Покладова. “Куь шикилар шииратдин рангаралди рахазва. Сагърай куьн!” Исаеврин хизан (Алексей, Ольга, Никита)…

Инал са ихьтин карни къейд ийиз кIанзава. Чпин мурадриз рехъ ачухиз Лезгистандай (КьепIир) ва Алтайдай (Быстрый исток хуьр) Моск­вадиз фейи Жавид Агъамирзоевни Валерий Золотухин лап кIеви дуста­р тир. Абуру сада-садаз стхани лугьузвай, куьмекарни гузвай. 2012-йисан 25-декабрдиз Таганкадал алай ва Валерий Золотухина кIва­лахза­вай театрда Жавидан ярат­мишун­рин выставка ачухнай. Адаз пуд вацра искусстводал рикI алай инсанар килигнай. 2016-йисуз РФ-да авай РД-дин векилханада “Зи палитра рагъ хъуьрезвай Да­гъустан я” тIвар алаз нубатдин выставка хьана. Идалай гуьгъуьниз Москвада “Дустунин гьуьрметдай” лишандик кваз Золотухин рикIел хкизвай выставка тешкилна. Ана иш­­тиракай режиссер, артистка Рената Сотириадади, “Эо­лова арфа” альманахдин кьилин ре­дактор, шаир Нина Красновади чи ватан­эгьлидиз еке къимет гана: “Жавид чи девирдин кьетIен ва аламатдин ва­къиа я. КьетIенвал адакай иба­рат я хьи, адан яратмишунра аван­гарддин, сюрреализмдин, абстракционизмдин ва гьа са вахтунда адетдин, классикадин къайдайриз, те­рефриз чка ава. Адан живопись аламатдин рангаралди девлетлу я”.

Жавида вичи са интервьюда лагьана: “Зи шикилрин къаматда зигьин, акьул ава. Рангар зи руьгьдин гьиссер я. За шикил чIугвазвач, адалди жуван гьиссерикай малумарзава. Заз Бетховенан “Жуван искусство патал виридалай гъил къачу. Жув патал ам виридалайни вине ава” девиз мукьва я”.

Уьмуьрдив, яратмишунрив, искусстводив гьа и къайдада эгечI­­завай, вири уьмуьр рикIиз хуш пешедиз бахшзавай СССР-дин театрдин деятелрин Союздин, СССР-дин художникрин Союздин член, Дагъустандин Госпремиядин са­гьиб, Лезгийрин госмуздрамтеатрдин гьакъикъи художник Жавид Агъамирзоева уьлкведин ва рес­­пуб­ликадин рангарин, шикилрин, театрдин искусство вилик туху­ник, агъзурралди инсанриз кIана­руник ге­нани вичин жанлу пай кутаз­ва. Яшар 85-дав агакьза­ватIа­ни, ус­тад­ди вичин суьгьуьрдин безекар арадал гъиз­вай алатар гъиляй ахъайзавач. Ихь­тин инсанар чи халкьдин дамах я.

Нариман  Ибрагьимов