15-майдиз Хуьруьгрин хуьре марифатдинни чирвилерин метлебдин зурба вакъиа хьана: ина РД-дин лайихлу муаллим, Абдулкеримов Магьмуд Абдулжалиловичан тIварунихъ галай мергьяматлувилин “Просвещение” фондунин такьатрихъ Кеферпатан Кавказда сифте яз просвещенидин махсус Центр — “Люминари” ачухна ва капитальный ремонтдилай кьулухъ хуьруьн клуб кардик кухтуна. Мубаракрай!

Шадвилин мярекат Ахцегьа багьа мугьманар гьуьрметдивди къаршиламишунилай башламишна. Баркаллувилин обелискдал цуьквер эцигайдалай ва райцентрадин тамашуниз лайихлу бязи чкайрихъ галаз таниш хьайидалай кьулухъ мугьманар ва жемят Хуь­руьга просвещенидин “Люминаридин” гьаятда ам ачухунин чIехи мярекатдиз кIватI хьана­.

Республикадин машгьур тамада, РД-дин халкьдин артист Алексей Тимохина мугьманар тебрикна ва чирвилерин кьетIен макан ачухун патал гаф “Просвещение” фондунин президент, бажарагълу муаллим  Магьмуд  Абдулкеримоваз  гана.

— Гьуьрметлу юлдашар, мугьманар! Къе са зи ваъ, заз чиз, вири районэгьлийрин уьмуьр­да шад вакъиадин югъ я: дагълух хуь­ре хсуси такьатрихъ аялар патал, гьатта республикада вичел дамахдай хьтин, чирвилерин макан ачухнава. Уьлкведиз Ватандин ЧIе­­хи дяведин кьве Игит — Валентин Эмиров­ни­ Гьазрет Алиев, зегьметдин игитар, бажарагълу алимар, искусстводин устадар, пагьливанар гайи Ахцегьар Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьира гьахълудаказ женнетдив гекъигнава. Къе Хуьруьгрин тарихда халис сувар я — чирвилерин сувар! Чи шадвал­ пайиз, иниз, Хуьруьг Тагьиран ватандиз, Моск­вадай, Махачкъаладай ва уьлкведин па­ра пи­пIерай алимар, карчияр, общественный деятелар, артистар атун тебрикуниз лайихлу я…

Ахпа агъсакъалди къейд авурвал, мергьяматлувилин “Просвещение” фонд тешкилай 2008-йисалай ам Дагъустандин хуьруьн школаяр компьютерламишунин (Интернетдик квай 500 компьютер гана), гьар йисуз “Лезги сес” фестиваль, “Йисан муаллим” конкурс, футболдай ва спортдин маса жуьрейрай акъажунар кьиле тухунин, яшайишдинни культурадин объектар эцигунин (райондин сергьятдал махсус тагъ (арка) хкажна, райондин библиотека, РДК-дин майдан ремонт хъувуна…) ва гуьнгуьниз хкунин, кесиб хизанрай тир бажарагълу жегьилар уьлкведин кесерлу вузрик кутуна, абуруз куьмекунин хъсан крарал машгъул я.

Эхь, бажарагълу аялар патал хуьре чирвилерин “Люминари” Центр ачухунин фикир-къаст Магьмуд муаллимдиз гьеле школадин директорвиле кIвалахиз хьайи 1970-йисарилай авай. Мектебда хуьруьн аялриз тербия, чирвилер гунин кIвалахдиз 46 йис бахшнавай тежрибалу педагогдин мурад, ингье гила, вичин 85 йисан юбилейдин юкъуз баркаллу рухвайрин куьмекдалди кьилиз акъатна.

— “Люминари” — им инсанриз чим, экв, нур гудай, яни чирвилеринни илимдин дуьз рехъ къалурдай чирагъ я. Квез аквазва хьи, пара харж ва зегьмет алай и зурба проектдин кьилин макьсад зигьинлу аялар илимдин ре­кьел рикIивай желб авун ва и карда абурун  тIе­бии алакьунар, бажарагъ ачухарун я. Эхь, зурба ксар гъвечIи хуьрерай акъатдай адет я. Хуьруьгайни, гьакI райондин ва къунши районрин хуьрерайни (иниз чирвилерихъ къаних вирибуруз ракIарар ачух я) зурба бажара­гъар акъатдайдахъ чна кIевелай умуд кутазва, — алава хъувуна Магьмуд муаллимди.

“Люминари” Центр ачухунин лишанлу лент мергьяматлувилин “Просвещение” фондунин президент Магьмуд Абдулкеримова, РФ-дин Госдумадин депутат Абдулгьамид Эмиргьамзаева, РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин администрациядин руководителдин заместитель Текрар Агьмедова, РД-дин образованидинни илимдин министрдин заместитель Альбина Аруховади атIана.

Фондунин къуллугъчийри мярекатдин иштиракчияр Центрадин махсус кабинетрихъни лабораторийрихъ, ктабханадихъ, обсерваториядихъ, студиядихъ, конференц-зал­дихъ (гаф авач, абур девирдин вилик фен­вай технологийрив кьурвал тадаракламишнава), гуьзел багъдихъ, ял ядай кIвалихъни маса чкайрихъ  галаз танишарна, ахпа вири презентациядин кьетIен залдиз кIватI хьана. Илимдинни чирвилерин проектдин спонсор Абдулжалил Магьмудовича ва адан дестедин пешекарри Центрадин метлебдикай ва аялриз девирдин истемишунрив кьур чирвилер гунин жигьетдай вилик акъвазнавай везифайрикай, гьакI мумкинвилерикай итижлу суьгьбетарна.

— Алай вахтунда чун вири дуьньядин месэлайриз талукь ва технологийрин революциядин кьетIен йигинвилин девирда яшамиш жезва. Эхиримжи 10 йисуз адалай вилик квай 50 йисалайни артух вахтунда тахьай хьтин цIийивилер ава. Амма школайра образованидин методикадин процессар эхиримжи 100 йисуз саки дегиш хьанвач. Чун и карда адет хьанвай кIалубрай-чешнейрай экъечIзава. Исятда школадиз къведай аялри 2028-йисуз ам куьтягьдайла, дуьнья гьихьтинди жедатIа чидач. Центрада тарсар махсус кьве программадай тухуда: гьамишан ва модулдин. Гьамишанбурук урус, ингилис, китай чIалар чирун, робототехника, астрономия, астрофотография хьтин дисциплинаяр акатзава. Модульныйбур кьилди-кьилди темайрай вацран муддатда давам жеда. Чирвал — им са къуват ваъ, азадвални я — азаддиз фикирун, кIе­лун, зигьин ачухарун, къачузвай чирвилер практикада ишлемишун, рикIиз кIани пеше хкягъун ва икI мад. Гьавиляй “Люминари” Цен­традин кьилин везифайрикай сад аялдиз гъвечIи чIавалай вичин рикIиз хуш пеше хкя­гъиз, чириз куьмекун я, герек ада хсуси чешнедалди таяр-туьшеризни хъсандиз таъсирдайвал. Алай вахтунда чун Дагъустандин ЧIарода, ЦIумада районрани ихьтин Центраяр эцигунин проектрал машгъул я, гележегда абур Дагъустандин вири районра жеда… — лагьана абуру.

Чна мярекатдин бязи иштиракчийрин фикирарни чирна. Маш­гьур хуьруьгви, РФ-дин илимрин лайихлу деятель, академик  Эмирбег   Зиядович  Эмирбегов. — Дугъриданни, къенинди тарихдин метлебдин ва­къиа я. Адетдин школадилай тафаватлу яз, ина аялриз азад, надир методикадин ва вилик фенвай технологийрин бинедаллаз гьар жуьредин чирвилер гузва. Акьалтзавай несилриз важиблу са вуч ятIани тазвай, абурун чирвилеринни геле­жегдин къайгъуда авай Магьмуд муаллим хьтин ксар чIехи рикI авайбур, мергьяматлубур я.

Политикадин илимрин кандидат, Востоковеденидин институтдин илимдин чIехи къуллугъчи, журналист ва политолог Руслан­ Къурбанов. — Лезги дагълух хуьре илимдин­ мер­кез ачухун зурба кар я. Аялриз чирвилер гу­нин карда зунни жувалай алакьдай куьмек гуз гьазур я. Чи халкь виликрайни илимдин ре­кье вилик квайди тир. Лезги чилел­ Ярагъ Ме­гьамед, Ахцегь Мирзе Али, Багъдатда тарсар гайи Абдулгьамид ал-Лакзи хьтин зурба алимар хьана. Самур дередин ЦIахуррин хуьре Россиядин сергьятра университетдин тегьердин виридалайни къадим (мукьвара адан 940 йис къейдна) медреса хьана. Лезги чилел илимди гележегдани цуьк акъудда.

Осман Абдулкеримов, райондин кьил, девирдин цIийи шартIара чирвилер гунин ­надир проект уьмуьрдиз куьчуьрмишай кьилин игитрикай сад, Магьмуд муаллимдин хва. — Гьар са мярекатдиз вичин себеб-нетижа ава. Къенин чи мярекатдин мурад-метлеб акьалтзавай несил ватанпересвилин дуьз тербиядин, дурумлу чирвилерин ва мягькем руьгьдин халис инсанар хьун, районэгьлийрин дуланажагъ хъсанарун я. Асант тушир и карда чна, Дагъустанда сифте яз, Ахцегь районда чирвилерин мягькем бине, макан эцигнава. Эпосдин игит Шарвилидин макан Ахцегь район вири халкьдин дамах тир зурба кьегьалар акъат­навай, гьар са рекьяй лезгийрин тарихдинни къанажагъдин бинелу чка я. Чи къаст, жегьилриз дуьз тербияни чирвилер гунин рекьелди баркаллу бубайрин рехъ-кар лайихлудаказ давамаруналди, райондал виликан абурлувал хкун я. Халкьдин къажгъан мур­кIадални ргада лугьурвал, и кардик гьарда вичелай алакьдайвал къуьн кутуна кIанда.

И юкъуз Хуьруьга мад са лишанлу кар хьана: кьиляй-кьилиз ремонт ва вижевайдаказ тадаракламиш хъувурдалай кьулухъ Эмирбег Абдулаевич Эмирбегован (ДАССРдин культурадин лайихлу работник) тIва­ру­нихъ галай клуб ачух хъувуна. И кардиз талукь яз шадвилин митингдал райондин регьбер Осман Абдулкеримова къейд авурвал, хуьруьн культурадин кIвал чкадин колхоздин харжийралди 1956-йисуз эцигна ва гьа чIавалай инихъ ремонт ийиз хьанач. Гъиляй вегьенвай гьалдиз килигна, ана мярекатар тухудай мумкинвал авачир. Къулай яша­йиш авачирвиляй гьар йисуз чи райондай 500-дав агакьна жегьилар, гьелелиг хуьруьн пропискада аматIани, шегьерриз физва. И кардин вилик пад кьун, абуруз хайи ватанда ше­гьерра хьтин хъсан шартIар яратмишун, райондиз туристар желб авун патал чун алахъзава. Лугьун хьи, Ахцегьа Хуьруьг Тагьиран ва Валентин Эмирован паркар, Хуьруьга культурадин кIвал туькIуьр хъувун — им пата­рал кIвалахзавай чи карчи ватандашрин лайихлувал я. Чпин налогар хайи ватанда тазвай абур пара кьадар сагърай!

— Гьуьрметлу районэгьлияр, къе квехъ галаз санал и мярекатра иштиракиз зун пара шад я. Халкьдин халис муаллим тир Магьмуд­ халуди вичин жумартвилелди, рухвайриз ахлакьдин кьетIен тербия гуналди, халкь паталди сувабдин мергьяматлу крар кьилиз акъуду­налди вичин тIвар эбеди яз хуьруьн ва райондин тарихда тунва. За жуван ва Сулейман-Стальский райондин вири агьалийрин патай Ахцегь районэгьлийриз чирвилеринни культурадин сувар муба­рак­зава. Осман Магь­мудовичан регьбервилик кваз рай­ондин гьар са хуьре ихьтин дараматар кардик акатдайдак за умуд кутазва, — лагьана Сулейман-Стальский райондин регьбер  Нариман  Абдулмуталибова.

Гуьгъуьнлай хуьруьн ачух спорткомплексдин (имни “Просвещение” фондунин бе­гьер я) майдандал яргъалди давам хьайи концерт гана. РД-дин пешекар тамадаяр тир Алексей Тимохинани Юлия Дибровади сегьнедал теклифиз, “Лезгинка” ансамблдин коллективди чпин кьуьле­ралди, РФ-дин 1-телеканалдин “Голос” проектдин гъалибчи, чи ватанэгьли Селим Ал­лагьярован ва адан дустар — “Градскийдин холл” музтеатрдин векилар тир Мариана Са­бона (Куба), Торнике Квитатианеди (Грузия), операдин манидар София Онопщенкоди (Россия), Цкуа Ольдона (Абхазия), Марат Ба­баяна (Эрменистан), Ализе Викторияди (Украина), гьакI Марина Алиевади, Жаклинади ва сегьнедин машгьур маса устадри чпин манийралди халкьдиз музыкадин халис сувар багъишна. Шадвилер жегьил­рин “Самур” комплексда давам хъхьана.

Дашдемир Шерифалиев