Дагъустанда хурмаяр асул гьисабдай кьиблепатан районра гьасилзава. Туьнт хъипи рангунин ва сивер рутIадай хьтин, гьа са вахтунда ширин дад авай и емиш рикI алаз Мегьарамдхуьруьн райондин Тагьирхуьруьн-Къазмайрин, Чахчарин, Самурдин, КьепIир-Къазмайрин, Билбилхуьруьн, Филерин ва Кучун-Къазмайрин хуьрера, Дербент райондин Рубас ва Музаим хуьрера гьасилзава. Хурмадин багълар гьакIни СтIал Сулейманан, Къаякент районра ва са жерге маса чкайрани гьалтзава.
И йикъара РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министерстводин векилар Тагьирхуьруьн-Къазмайрин хуьре хурмадин багъларай бегьер кIватIунин кIвалах кьиле физвай жуьредихъ галаз таниш хьана, хабар гузва министерстводин информациядин къуллугъди.
Субтропикрин гьавадин шартIара авай и хуьруьн мулкара 50 гектардив агакьна хурмадин багълар ава, Мегьарамдхуьруьн районда лагьайтIа, абуру тахминан 400 гектар тешкилзава.
Багъларин бегьерлувал абурун къалинвилелай аслу я. Месела, пешекарри гъавурда твазвайвал, къелемар адетдин жуьреда цайила (6/4 метр), са гектарда 400 тар жезва ва абурун бегьерлувал са гектардай 200 центнердив агакьзава. Идалай къалиндаказ цанвай чкайра (5/3 метр), са гектарда авай тарарин кьадар 666-дав агакьзава. Талукь яз, бегьерлувални хкаж жезва ва са гектардай 300 центнердилай алатзава.
Тагьирхуьруьн-Къазмайрин хуьруьн агьали ва чи газет кIелзавайбуруз фадлай таниш агроном, алим Теймур Гьабибова гьеле 2000-йисарин эвелдай са гектар чилел хурмадин багъ кутунай. А чIавалай инихъ, адалай чешне къачуна ва агрономдихъ галаз меслятар ийиз, гзаф дагъустанвийри и емиш гьасилиз башламишна. Къенин юкъуз республикада, агрономдин гафаралди, тахминан 500 гектар чилел хурмадин багълар кутунин кIвалах кьиле физва.
Багъманчиди лугьузвайвал, адан хайи хуьре хурмадин бегьер кIватIунин кIвалах октябрдин юкьварилай башламишна. Муьштерийрин игьтияжрилай аслу яз, инсанар чпин багълариз экъечIзава ва йикъа са касди, юкьван гьисабдалди 300-400 кг емишар кIватIзава. Бегьер кIватIунин кIвалахар, адет яз, ноябрдин юкьваралди давам жезва. Ада хабар гайивал, бегьер маса гунин кIвалахар агъадихъ галайвал кьиле физва: хуьруьз карчияр къвезва ва багъларай маса къачур суьрсет абуру неинки республикадин, гьакIни уьлкведин центральный регионрин базарриз тухузва.
Теймур Гьабибован багъда гьар жуьредин сортарин хурмаяр гьасилзава. Месела, «Хиакуме» сорт Япониядай я – адан емишар элкъвей, тупуниз ухшар жуьрединбур я. И сортунихъ аламатдин кьетIенвал ава – цуькведин маядин руквадилай аслу яз, адан емишар гьам хурма, гьамни королек жуьрединбур жезва.
Яргъ алай жуьредин емишар гъизвай «Хачиа» сортуниз халкьдин арада «Шишбурун» лугьузва. И сортунин цуьквериз маядин руг герек къвезвач – адан бегьерлувал идалай аслу туш. Асулбур тир и кьве сортунилай гъейри ина гьакIни «Сидлес», «Джиро», «Тамопан» ва са жерге маса жуьредин сортарин хурмаярни гьасилзава.
Багъдин са акьван чIехиди тушир участокда икьван кьадар сортарин хурмаяр хьунин себеб ам я хьи, Теймур Гьабибов, хуьруьн майишатдин илимрин кандидат, пешекар агроном яз, хурмадин кьетIенвилер ахтармишунин месэладал машгъул яз гзаф йисар я. Хуьруьн майишатдин илимдиз и набатат ахтармишунилай, къелемлухар арадал гъунилай кам къачур ада алай вахтунда вичин кIвалин патав гвай участокда, 15 гектардин чилел ботаникадин багъ арадал гъанва. Ина республика патал ажайиббур тир культураяр – азимина (кеферпатан банан), унаби (Китайдин хумрав), киви, зейтун, кудрания, фейхоа, маракуйя, гуми – нетижалудаказ гьасилзава.
Вичин багъда цанвай ва чеб кьибледин чими уьлквейриз хас тир культурайрал Теймур Гьабибова илимдин жигьетдай гуьзчивалзава – абуру мекьивилериз, зиянкар азарриз дурум гузвай къайда ахтармишзава, и набататар гегьенш майданра цунин мумкинвилериз килигзава.
Санлай къачурла, Теймур Гьабибован багъда емишринни майвайрин, тамарин ва паркарин 300 жуьре культураяр, гьатта набататарни гьалтзава. ТIебиатдал рикI алай ва адав къайгъударвилелди эгечIзавай алимди арадал гъанвай «Самурдин кIунчI» чайдикай квез пурнияр, жум, розмарин, иван-чай, инжи векь, пустырник, хвощ полевой, гъулцин тарцин, малинадин ва вакIан кIирийрин пешер жагъида. Йисан саки кьиляй-кьилиз кьван Теймуран майишатдиз мугьман жезвай уьлкведин вири пипIерай тир туристрин дестейри чайдиз еке къимет ганва – ам абуру рикI алаз маса къачузва.
Жасмина Саидова
