Уьмуьрдин агалкьунрин, шад легьзейрин, пашман йикъа­рин шагьидар гьар садакай жезва. Шад гьалари вун лув гузвай шивцел алайдаз элкъуьрзаватIа, рикI перишанвилив ацIурзавай вакъиайри вун гьайифдин яргъандик кутазва. Ара-ара татугай кар рикIел хквез, бейни залан фикирра твазва. Гьа ихьтин гъафил, гьайифдин­ вакъиайрик багъри кас, дуст, вирида гьуьр­метзавай инсан агъа дуьньядиз фейила, акатзава.

Алатай йисан 12-декабрдин нянихъ зи дуст Шагьабудин Шабатов рагьметдиз фена. Лугьудайвал, ам дуьньядилай фена кIан­завай инсанрикай тушир. «Инсанриз хъсанвал чан аламаз ая» — келимадин автор вич хуьре-райондани, къецепатани датIана хъсанвал ийиз алахъай кас я. Чидайдазни, сифте гьалтайдазни, мугьмандизни, яд уьл­кведай атайдазни. РикIни, гъилни ачухди, шадди, масадбурни шадардайди, далдам алачир мехъер тир лап. Фена зи дуст. Эхиримжи сефердиз рекье туна чна ам. Рагьмет хьурай вичиз.

ЧIулав гьа сифте йикъара дустуникай са вуч ятIани кхьиз, ам рикIел хкиз кIанзавай. Амма сакIани гъил къвезвачир. Чарни къелем къачуна, акъваз жедай, бейнидиз са дуьз фикир, тамам цIар къведачир. Адахъ галаз таниш хьайивал, санал алцумай кьван рекьер-хуьлер, фейи хуьрер, кIвалер, суьгьбетар авур инсанар, санал иштиракай мярекатар, кинодин кадрияр хьиз, вилик акъваздай, амма къелем худда твадай жуьрэт жедачир. Гьа икI са варз алатна. Са экуьнахъ фадлай вил алай кар хьана: бейнида дустуникай герек цIарар арадал къвез гатIунна. Зунни, чарни къелем къачуна, столдихъ ацукьна.

Чун 1985-йисуз таниш хьанай. СтIал Сулейманан райондин «Зардиянский» совхоздин инженер Шабатов редакциядиз атанвай. А вахтунда чи идара Пушкинан куьчеда амай. Гегьенш кабинетда зун, промышленностдин ва экономикадин отделрин редакторар тир Рамазан Керимов, Къурбан Къадиров, корреспондентар — Юсуф Айвазов ва Дагълар Абдулаев ацукьнавай. Йикъан сятдин 11 хьанвачир. Кабинетдиз Алаудин Гьамидов атана. Адан гуьгъуьна кьакьан буйдин,  чиник са жуьредин регъуьвал квай, вилерай къенивал аквазвай, хъвехъ са тIимил къенез фенвай, лекьрен хьтин нер алай, кутугай костюмар бедендихъ галаз кьунвай, яшар къанни цIувадалай алатнавай хьтин итимни авай.

Чи сифте гуьруьш ада вичин «Жувакай…» ктабда (2012-йис) икI рикIел хканва: «За «Коммунист» газетдай «Нариман Иб­рагьимов» къул алай макъалаяр, чебни яргъи цIилер кьванбур, кIелзава, абур кхьинин жуьредал гьейранвалзава. За фикирна: Махачкъаладиз фейила, адахъ галаз­ таниш жеда. Адавай жувазни чирвилер къачуда. Алаудин Гьамидова, кабинетдиз тухвана, лагьана: «Ингье, дуст кас, вуна лугьузвай Нариман». Чун таниш хьана. За Нариман еке жендек авай, масадбуруз ухшар тушир хьтин инсан яз гьисабнавай. КилигайтIа, юкьван буйдин, чIулав къалин чIарар, элкъвей къумрал чин авай адетдин инсан я… Гьа чIавалай чун арадай яд авахь тийизвай дустариз элкъвена».

Мугьманди салам гана ва кабинетда авайбурун виридан гъилер кьуна. Ахпа зи патав хтана.

— Заз ви макъалаяр пара хуш я. Иллаки — репортажар. Редакциядиз атайла, вахъ галаз таниш тахьана хъфин рикIи кьабулнач,- лагьана ада ачухдиз, фадлай чизвай касдихъ галаз ихтилатдай жуьреда.

Адан къамат, ачухвал, дамах гвачирвал зазни хуш хьана. Чун кIвалахдин юлдашриз манийвал тагун патал СтIал Сулейманан бульвардиз эвичIна ва хизанрикай, кIвалахрикай, яратмишунрикай суьгьбетар авуна. Ада вичи кхьейвал, гьа йикъалай гатIунай чи танишвили  халис дуствал арадал гъана. Макъалаяр кхьинин, текстер редактироватунин рекьяй жувахъ авай чирвилерни гана адаз. Адани кар алай месэлаяр къарагъарзавай яргъи макъалаяр, репортажар кхьидай вахт атана.

Бязи вахтара инсандин уьмуьрда бейнидани авачир хьтин цIийивилер, дегишвилер арадал къведа. Абуру вири кьисмет, гележегдикай авур фикирар, рикIин мурадар маса терефдихъ тухуда. Гьа и жуьредин «дуьшуьшрик» агъамакьави Шагьабудин Ша­батовни акатна. Эгер 1994-йисалди ам хуьруьнвийриз, районэгьлийриз механизатор, механик, инженер хьиз чизвайтIа, ахпа ам Дагъустандилай къецени журналист, шаир, писатель хьиз малум хьана.

Редакциядин коллективди Шабатов вичинди хьиз кьабулна. Адан фад акахьдай, шад, зарафатчидин хуш къилих, кIвалахдин яцIа гьахьдай жуьрэт, къаст, хивез артухан пар, жавабдарвал къачудай уьтквемвал себеб яз. Редактордин кабинетда кIватI хьанвай вахтунда Даир Бейбалаева рази­вилелди малумарнай: «Вун, юлдаш, Шагьа­будин туш, чаз жагъай Жагъабудин я». Дугъ­риданни, Жагъабудина редакциядин кIва­лах вилик фин патал, иллаки подпис­кадин вахтара, гзаф зегьмет чIугуна. Подпискадин месэла гваз ва командировкайриз яргъал хуьрериз фидайлани, чун, журналистар, сифте Шагьабудинахъ илифдай. Ахпа адан автомашинда аваз герек чкадиз рекье гьатдай. Шагьабудин галайла, крарни туькIуьдай. Адахъ вич гьар са касдиз хушардай бажарагъ авай.

Аллагьдин патай яратмишунардай пай адаз гъвечIи чIавалай ганвай, кхьинардай тIул квай. Амма кIвалин, хизандин, хуьруьн­ къайгъуйри, яшайишдин месэлайри, хуьруьн майишатдин пешекар хьуни шаирви­лин бажарагъдикай менфят къачудай я вахт, я мумкинвал гузвачир. «Лезги газетдин» яратмишдай коллективдиз аватайла, адан агалнавай бандар ачух хьана, трактордал алай гьевескар илгьамдин шивцел акьадарна ва ада шииратдин бушлухриз лув гана. Нетижада кIелзавайбурун гъилера Шабатован къадалай виниз ктабар­ гьатна: «Къуьлуьн кьилер», «Ша, хъуьрен», «Илиф Макьаз», «Эй дуьнья», «Аллагьди­ гайиди», «Лезги мехъерар», «Чи адетар», «Девирдин­ лишанар», «Дуьньядиз це экуьвал», «Жува­кай», «Жуван веревирдер», «Эминан зиярат», «Вагъуф буба», «Кьвед лагьай кас», «Салман вуж тир?», «Зунни Сайдумов», «Веси ва Аллагьдивай тIалабун», «Зи фи­ки­­рар», «Эхиримжи сиягьат», гьакIни автор­рин­ уртах «Куьредин ярар», «Кьурагь райондин 70 йис», «Арифдарринни алимрин ва­тан», урус чIалалди акъуднавай уртах ва кьилдин «Дети аула», «Песня сердца моего»­.

Шаир ва публицист Шагьабудин Шабатован къелемдикай вишералди макъалаяр, шиирар, поэмаяр, очеркар, зарисовкаяр, гьикаяяр, рикIел хкунар,  рекьерин къейдер хкатна. Авторди вичин ва вичихъ галаз яшамиш жезвай инсанрин, дустарин, кIва­лахдин юлдашрин ва вичиз вилералди аквазвай девирдин къаматар арадал гъанва­. Гьар са эсерди кIелзавайдаз таъсирзава. Ил­лаки — вичин уьмуьрдин юлдашдиз кIани­вилелди, ашкъидалди, гьуьрмет авуналди бахшнавай вишералди цIарари.

КIелзавайдан руьгь хкажзавай, Ватан­дал, жуванбурал ашукьарзавай, дамахза­вай эсеррик поэмаяр — «Эминан зиярат», «Су­лейман-Стальский райондин 90 йис», «Захъ Лезгистан уьлкве ава», «Чи чIехи регьбер», «Эй дуьнья», «Кьвед лагьай кас», «Вагъуф буба», «Эллериз къадир хьайи­тIа»,  «Ваз хвашкалди, генерал» — акатзава. И эсерриз тIебиат, хайи ерияр, инсан, багъри ва виридалайни багьа ксар кIанивилин, уьмуьрдихъ авай цIигелвилин, Ватан патал баркаллу,  къени крар авунал желб авунин гьиссер, рангар хас я.

Инсан гьихьтинди ятIа, адан гьебеда вуч аватIа, рекье-хуьле авайла, багъри, дуст кIеве гьатайла, чир жедалда. Шабатовахъ галаз зун гзаф командировкайра, сиягьатра хьана. Бакудизни фена. Жуьреба-жуьре яшарин, пешейрин, къуллугърин инсанрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Туьнт къилихдин итим тиртIани, садрани санални ада вичикай масад бейкеф жедай гьерекатриз рехъ ганач. Четинвилер ацалтай вахтунда вич ла­йихлувилелди тухвана. Кар, дерди тамамвилелди туькIуьрун патал ам кьегьал хьиз алахъна. Ибур кьуру гафар тахьун патал заз дустунин уьмуьрдай са шумуд мисал гъиз кIанзава. Къанни цIемуьжуьд йисан дуствилин девирда Шабатовакай заз гзаф делилар чир хьана.

Шабатов фамилия чи патара лап кьитди я,  ерли авач лагьайтIани жеда. 1975-йисалди Шагьабудинан фамилия Гьамидов тир. Сивик пад квачир са хуьруьнвиди, са межлисдал «вун бегьем итим тиртIа, вахъ чарадан фамилия жедачир» лагьана, Шагьабудинан рикIе раб эцяна. Гьа инлай ам месэладин бинеда вуч авайди ятIа чирун патал алахъна. Малум хьайивал, улу-буба Фетялиди вичин хцел вичиз пара хъсанвилер авур тажикви Шабатан тIвар эцигна. Веледар гъвечIизмаз, Шабат рагьметдиз фена. Мислимат баде Гьамидоваз гъуьлуьз хъфена, гьанлай гьа фамилия акьалтна. Шагьабудин фамилия дегишардай чкадал атана. Амма им четин месэла тир. Шагьабудина СССР-дин Верховный Советдиз арза кхьена. Анай арза Дагъустандин Верховный Советдиз рекье хтуна. Талукь органри ахтармишунар кьиле тухвана ва Фетялидин эвледриз чIехи буба Шабатан фамилия къачудай ихтияр гана.

ЧIехи хва Шагьидинан мехъерив гатIу­най­ юкъуз рекьелай элячIзавай Нурдин дах­дин уьмуьрдин юлдаш, Шабатован диде­, машиндик акатзава ва рагьметдиз физва­. Нурдин набут итим тир. Кайвани галачиз яшамиш хьун лап четин акъваздай. Шагьа­будин, вичин дахдиз уьмуьрдин юлдаш жа­гъуриз, Кьасумхуьруьн, Хив, Агъул, Кьурагь районра къекъвена, Хвережай адахъ галаз кьадай дишегьли жагъурна. Нурдин дах рекьидалди абур санал яшамиш хьана.

Алай вахтунда СтIал Сулейманан район, яратмишзавайбурун,   культурадин къуллугъчийрин патахъай къайгъу чIугунал гьалтайла, тарифлу чкадал ала. Амма 1980-йисарин эхирра, перестройкадин вахтунда икI тир лугьуз жедач. Агъа СтIалдал Дагъустандин халкьдин шаир, ХХ асирдин Гомер Сулейманан 120 йисан юбилейдин мярекатдик иштиракиз гзаф мугьманар атанвай. Гьа гьисабдай яз — республикадин ва маса регионрин писателарни. Я хуьруьн, я райондин кьилевайбуруз писателриз фикир гудай вахт хьанач. Дагъустандин халкьдин шаир Ханбиче Хаметова и карди бейкефарна. Ихьтин гьалдай экъечIун патал ада Шагьабудин Шабатоваз (а вахтунда ам «Зардиянский» совхоздин кьилин инженер тир) лугьуда: «Хъфидай рекье чун вахъ илифайтIа, гьикI жеда?»

— Лап хъсан жеда ман, — лугьуда Шабатова. — За куьн хуьруьн кьилихъ къаршиламишда.

Тадиз хуьруьз хъфена, кайвани Халумав якIун, хъчарин афарар ийиз тада, суфрадал эцигдай маса шейэрни гьазурда. Касди фикирнай хьи, Ханбиче са шумуд кас писателар галаз хкведа. Амма ЦIийи Макьарал автобусдай ва автомашинрай 40-дав агакьна инсанар эвичIна. ЯтIани ам вич вичивай квахьнач, мугьманар рекьин къерехда авай ципицIрин багъдин патав, инидин тарцин кIаник квай къацу чIурал тухвана, гьанал ацукьарна. Зур сятда са кьас фу неда лагьай мугьманар йифен кьуларалди амукьнай. А вахтунда совхоздин директор Агъамирзе Уьзденовани Шабатова кутур межлис гурлу хъувунай. Ахпа, зав ванер агакьайвал, Шабатов дустуни мугьманар кьабулай мугьманпересвиликай Дагъустандин, Чечнядин, Ингушетиядин, Кабардино-Балкариядин, Осетиядин, Калмыкиядин писателри гзаф чкайрал суьгьбетналдай. Вичин итимвилелди Шабатова неинки хуьруьн, райондин, лезги халкьдин, гьакI вири республикадин тIвар виниз акъудна.

Дустуниз 2009-йисуз пишкеш авур жуван «Худа-Верди – Буда-Верди» ктабдал за кхьенай:

Чи дагъларин пад хьтин,

Агакьнавай гад хьтин,

Яр-емишдин дад хьтин,

Агалкьунрин ад хьтин,

Авай-авачир сад хьтин,

Гъам гвайлани шад хьтин,

Ифенавай чад хьтин,

Абукевсер яд хьтин,

Дустуниз къад дуст хьтин

Шагьабудиназ дустунин патай.

Шабатов себеб яз, бажарагълу шаир Майрудин Бабахановакайни заз дуст хьана. И месэладикайни ада «Жувакай…» ктабда­ рикIел хкизва. «Югъ рагъдандихъ элкъвенвай. Зун кIвале авай, Майрудинан шиирар кIелиз. Гьаятдай хтулди гьарайна: «Я буба,­ чи кIвализ Нариман халуни Тажидин халу къвезва». Зун къецел экъечIна, мугьманар къаршиламишна. Заз килигна, Наримана ха­бар кьуна: «ГьикI хьана, ви кефияр авачни? Ви вилер са жуьреда аквазва». За чуьнуьх­нач, абуруз вичихъ тай авачир хьтин шаир пайда хьанвайдакай лагьана, адан вичи туькIуьрнавай «Ви вили вилер» ктаб (1990-йис) къалурна. Ахпа жуван жуьреда Майрудинан са шумуд шиир кIелна. Акуна заз, абуру кьведани яйлухралди вилер михьзава. И йиф чна акъудна. Пакамахъ, гадайрин командировкани кьулухъ яна, чун Майрудина кIвалахзавай АрхитIиз адахъ галаз таниш хьун патал фена… Гадайри адаз Шабатов, ви шиирар кIелиз, шехьзавай гьа лагьана».

Гьавиляй Майрудин Бабаханова вичин са шиирда кхьенва:

Зи шииррал гагь хина, гагь кьел ала,

Гагь вирт я, гагь туршивал гва кьвакъварин.

Зи шииррал чIур тежедай гел ала

Зи ширин дуст Шабатован накъварин.

Эхь, Шагьабудин Аллагьди гайи инсан­рикай я (тир лугьудай гаф ишлемишиз­ кIан­завач, гьикI лагьайтIа, ам рикIел аламай кьван, адан шиирар кIелзамай кьван гагьда шаирни чахъ галаз яшамиш жезва). Адан эсерарни кIелзавайбур патал жанлу руьгьдин вижевай ем я.

Нариман  Ибрагьимов