ЕТИМ ЭМИНАН — 180 йис

Алатай саласадиз Махачкъалада, Максим Горькийдин тIварунихъ галай Урусрин   драмтеатрдин чIехи залда, Дагъустандин литературадин классик Етим Эмин дидедиз хьайидалай инихъ 180 йис тамам хьуниз талукь шадвилин зурба межлис кьиле фена. Адан тешкилатчияр РД-дин Гьукумат, культурадин министерство ва Дагъустандин писателрин Союз тир.  Межлисдиз, десте-десте хьана, милли шииратдал, шаирдин ирсинал, дидед чIалал рикI алай ксар, Дагъларин уьлкведин амай халкьарин векиларни атанвай. Зал тамамдаказ ацIанвай. Чи классикдин юбилейдин мярекат Дагъустандин лайихлу артист Алексей Тимохина еке устадвилелди кьиле тухвана. И югъ халис сувариз элкъвена.

ДГУ-дин культурадин факультетдин актёрвилин отделенидин студентри-Татам Ибрагьимова, Равгьаният Зайпуллаевади ва Жамал Жамалова Дагъустандин халкьдин шаир Ханбиче Хаметовадин “Сонетрин тажунай” чIукар кIелуналди башламишай мярекатдал сифте гаф РД-дин Гьукуматдин Председателдин Сад лагьай заместитель Анатолий Къарибоваз гана.

-Гьуьрметлу дустар!  Къе республикада Дагъустандин литературадин классик, лезгийрин чIехи шаир Етим Эминан 180 йисан юбилей къейдзава. Гележегдин шаир а чIаван къазидин хизанда дидедиз хьана. Вич яшамиш жезвай девирдиз килигайла, хъсан чирвилер къачуна. Адавай гьич са куьнихъни муьгьтеж тушиз вичин уьмуьр кьиле тухуз жедай, амма ада, вичел “Етим” лакIаб къачуналди, четинвилеривни рикIин тIарвилерив ацIанвай маса рехъ хкяна, вири дуьньядин етимрин къайгъу чIугуна. И кардини Эмин вичин девирдин лап зурба векилрин арада туна. Шаирди кесиб халкьдин дерди-гьал, уьмуьрдин залан шартIар дериндай кьатIана, абурукай вичин эсерра кхьена. Ада гьахъсузвал негьзава. Дили-диванайрин чирагъ хьайи Етим Эминан тIвар гьахълувилин ва муьгьуьббатдин, вичин хайи халкь бахтавар хьунин гьиссерив рахай къагьримандин тIварцIив гекъигиз жеда, — лагьана ада Эминан межлис тебрик авунихъ галаз сад хьиз.

Анатолий Шамсудинович Етим Эминан лирикадин шииррин кьетIен­вилерикайни рахана. Абур гуьрчегвал ва пак муьгьуьббат къалурзавай гимн тирди, шаир уьмуьрдиз халкьдин вилерай килигайди, адахъ галаз са уьмуьр кьиле тухвайди, гьавиляй халкьдиз Эмин гзаф кIандайди, адан яратмишунрин девлетлу ирс къенин юкъузни яшамиш жезвайди къейдна.

-Етим Эминал къведалди шаиррин эсерар анжах мецелди лугьуналди чирзавай. Эмина и рекье сифте кам эцигна, ада сифте яз, араб чIалан гьарфар ишлемишуналди, лезги чIалалди вичин шиирар кхьиз башламишна. Ада лезги шииратда цIийи жуьреяр тайинарна,- алава хъувуна ада.

Анатолий Къарибова шаирдин эсерар сифте яз 1927-йисуз лезги шаиррин эсеррин кIватIалдик кваз Москвада чапдай акъатайди, Эминан яратмишунрин ирс (чав агакьнавай гъилин хатIарин  кIватIалар) неинки милли литературадин чпихъ къимет авачир памятникар, гьакIни тарихдин метлеб авай кьетIен документар тирдини къейдна. Етим Эминан яратмишунрин ирс кIватIунал, адан эсерар урус ва Дагъустандин амай халкьарин чIалариз таржума авунал гьалтайла, къенин юкъуз чIехи кIвалах кьиле тухванвайди, гележегдани давамарунин инанмишвал къалурна.

«Лезги шииратдин бубадин» чIехивиликай, адан эсеррин хазинадикай, шииратдин сирерикай рахунар шаир, литературовед, критик, публицист, тарихда сифте яз Етим Эминан шиирар теснифунин устадвал урус чIалалди кIел­завайбуруз мукьва авур Дагъустандин халкьдин шаир Арбен Къардаша давамарна. Ада Эмина милли шииратда тунвай кьетIен гелер, девирдин зидвилериз къарши акъвазай четин вахтар рикIел хкана. Шаирдиз эбедивал гузвай адан камаллу чIаларин кьетIенвилерал, лезги ва Дагъустандин литературада ада тунвай ирсинал, Эмина шииратдиз гъанвай цIийивилерал,  иллаки философиядин веревирдерин шииррал акъвазна.

А.Къардаш Эминан ирсиниз талукь са шумуд месэладикайни рахана. Кьилди къачуртIа, бязи ксари Эминан рукописриз  экуь дуьнья къалур тавуна, абур чпин архивра хуьзвайдини, гьайиф чIугуналди, раижна. Къенин юкъуз шаирдин илимдин тамам биография, я академический издание авачирдал фикир желб авуналди, Арбен Къардаша Дагъустандин гьукуматдивай ихьтин издание арадал гъунин ва чапдай акъудунин карда куьмекун, Дагъустандин ИЯЛИ-диз талукь тапшуругъ гун тIалабна.

Микрофондихъ “Сонетрин тажар” шииррин кIватIалдай Етим Эминан тIварунихъ галай литературадин общественный премиядин лауреат,  Дагъустандин халкьдин шаир, РД-дин культурадин лайихлу работник Ханбиче Хаметова атана.  Омарла Батырай, Кьуьчхуьр Саид, Ирчи Казак, Етим Эмин, Кахаб Росодай тир Магьмуд, СтIал Саяд, Курклидай тир Щаза …  жуьреба-жуьре кьисметрин сагьибар тир абуру халкьдин эпосдин зурба кукIушрал йисалай-суз виниз хкаж жез, Дагъларин уьлкведин классикадин мескен арадал гъайидал кIватI хьанвайбурун фикир желбна.

— Къенин юкъуз лезги шииратдивай вичин дерин дувулралди, адетралди, жанрайрин жуьреба-жуьрвилелди, образрин символикадалди ва шииррин поэтикадин кьетIенвилералди дамахиз жезватIа, им, сифте нубатда, Етим Эминан лайихлувал я,-къейдна ада. — РагъэкъечIдай патан девлетлу литература ва са шумуд чIал чизвайвиляй Етим Эмин вичин  везифайрин гъавурда хъсандиз авай. Адаз  вич Низамиди, Лезги Агьмеда, Кьуьчхуьр Саида устадвал къалурай литературадиз атанвайди чизвай. Абур хкаж хьанвай кукIушар гзафбур патал муьтIуьгъ тежедайбур, Эмин патални ам  кьакьанди тир. Амма Эмин хкаж хьана! Абурухъ галаз са жергеда акъвазна… Идалди неинки хайи чIалан гафунин лайихлувал тестикьарна, гьакI гуьгъуьнин са жерге лезги шаирризни рехъ ачухна.

Ханбиче Шихрагьимовнади «Чи Эминан» чIехивиликай, адан чIалан хазинадикай яргъалди суьгьбетна, зурба шаирдин шииррин бендер кIелна.

Гуьгъуьнлай микрофондихъ Сулейман-Стальский райондин кьил Нариман Абдулмуталибоваз теклифна. Ада Дагъларин уьлкведин меркезда Етим Эминан юбилей кьиле тухунай республикадин гьукуматдиз, культурадин министерстводиз, писателрин Союздиз чухсагъул лагьана.

-Сулейман-Стальский район шаиррин ва арифдаррин макан я лугьузва. Инай тIвар-ван авай гзаф ксар — литераторар,  манидарар, художникар…  акъатна. Абурун арада Етим Эмина кьетIен чка кьазва. Чи районда 2018-йис Етим Эминанди яз малумарнава. Адан сергьятра аваз райондин культурадинни образованидин  вири идарайра хейлин мярекатар (фестивалар, республикадин ва райондин дережада аваз конкурсар) кьиле тухвана. А крар тешкилуниз ва гъалибчияр ашкъиламишун патал харжияр авур ксариз, кьилди къачуртIа,  чи районэгьли карчи  Шагьпаз Асахановаз  сагърай лугьузва.

Районда Етим Эминан тIварунихъ гзаф крар авунва. Чахъ Эминан хуьр ава. Районда шаирдин музей кардик ква. Ам тарифдай гьалда авачирвиляй, цIи Амахановрин тухумди (чи районэгьлияр я) музейдин цIийи дарамат эцигун кьетIнава. Гьуьрметлу дустар, Эмин чун патал вири, адан ирс хуьн ва гележегдин несилрал агакьарун чи буржи я,-къейдна Нариман Шамсудиновича.

Жегьил шаир, РД-дин писателрин Союздин лезги секциядин регьбер Владик Батманова еке устадвилелди Е.Эминан «Фана дуьнья» шиир кIелуналди мярекатдин сад лагьай пай акьалтIна.

Гила майдан музыкантринни гьевескаррин, артистринни кьуьлердайбурун ихтиярда гьатна. РД-дин халкьдин артистка Зарифа Къухмазовади, РД-дин халкьдин артист Ибрамхалил Рамазанова, РД-дин культурадин лайихлу работник Ярагьмед Ярагьмедова ва гзаф масабуру устадвилелди кIелай Эминан ва адаз бахшнавай шиирар, Лезги театрдин артистри къалурай тамашайрай чIукар, Дагъустандин халкьдин алатрин госоркестрди (художественный руководитель-Новруз Шагьбазов) тамамарай Мегьамед Гьуьсейнован “Лезги рапсодия”, Наира Рагьмановади, Эльмира Къарахановади, Дагъустандин операдинни балетдин гостеатрдин дишегьлийрин дестедин хордихъ галаз Камила Мурсаловади, Дагъустандин халкьдин артистка Фаризат Зайналовадини  ашукь Шемшира тамамарай манияр, гьакI маса нумраярни мярекатдин иштиракчийри хушвилелди  кьабулна.

“Эминан кIелунар” конкурсдин гъалибчийри и мярекатдани шаирдин эсерар устадвилелди кIелна.

Рагнеда Рамалданова