Дагъустандин ва кьилди лезги эдебият вилик финик лайихлу пай кутунвай, несилриз яратмишунрин девлетлу ирс тунвай машгьур шаиррикай сад Ибрагьим Гьуьсейнов я. Къе гафунин магьир устад чи арада амачтIани, адан тIвар — чи рикIера, чIалар халкьдин мецерал ала. Ибрагьим Гьуьсейнов чIехи шабагьриз, гьуьрметлу тIварариз лайихлу хьаначтIани, бажарагъдал, эдебиятдин ирсинал гьалтайла, ам гьа ихьтин шабагьрин сагьибар хьайи шаиррилай кIусни зайиф туш. И кар адан шииратдихъ галаз таниш тир гьар са касди тестикьарда.
И нумрада чна шаирдин экуь къамат рикIел хкуналди, редакциядив алим, газетдин вафалу амадаг Исламудин Гьуьсейнова агакьарнавай материалрикай бязибур гузва. Халкьдин тарихда кьетIен гел тунвай кьегьал рухвайринни рушарин тIварар рикIера хуьн чи умуми везифа я.
Ибрагьим Гьуьсейнов 1936-йисан 21-декабрдиз Кьасумхуьруьн райондин Алкьвадрин хуьре дидедиз хьана. Алкьвадар Гьасан эфендидин неведи ДГУ-дин филологиядин факультетда кIелна. Муаллимвиле кIвалахна, армиядин жергейра къуллугъна. «Дуствал» альманахдин редакторвиле, Дагъустандин писателрин Союздин консультантвиле, Даградиокомитетда сифте литературадин передачайрин, ахпа старший редакторвиле кIвалахна. Ам СССР-дин, РФ-дин писателрин Союздин член тир.
1959-йисуз Ибрагьим Гьуьсейнован сад лагьай ктаб – «Рекьер-хуьлер», гуьгъуьнин йисара «Бахтар пайзава», «И чилин гьисс», «Шарвили», «Коммунист, «Шагь дагъларин ранг», «Кьве гъил», «Декьикьаяр инсанрин», «Девлет», «Рекьер куьруь жезва», «Тезенаг», «Ватан», «Муьгъ», «Мирг», «Са дуьнья», «Гъетрен чиг», «ЦипIицI чIере», «Чарх», «Гележег», «Дуьньядин ялвар», «Зи шегьер», «Етим Эмин», «Уламдин къван», «Генерал Абилов» (проза), «Ахцегь», «Край чирдай музей» (проза), «Умуд», «Тарс», «Цлахъ-наме» (проза), «Дагъ», «Академик Мегьамедов» (проза) – ктабар акъатна.
Муьжуьд ктаб – «Экуьнин мани», «Шарвили», «Бахтар пайзава» (кьве сеферда: 1967, 1975-йисар), «Алкьвадар», «Ирид лагьай цуьквер», «Кьве яргъи руш», «Зи хуьряй кагъаз», «Тезенаг» — Москвада урус чIалал, са-са ктабар Махачкъалада дарги ва къумукь чIаларал акъатна.
Ибрагьим Гьуьсейнован эсерар Россиядин Федерациядин ва Дагъустан Республикадин школайрин программайра гьатнава.
Писателди драмадин са шумуд эсер кхьенва. Абурукай ирид лезги ва авар театрра сегьнеламишна.
Шаирдин цIудралди чIалариз чи композиторри музыка кхьенва. Абур радиодай, телевиденидай гузва, чи сегьнейрилай тамамарзава. Лезги шииратда Ибрагьим Гьуьсейнова тунвай гел ахьтинди я хьи, чавай адан ирс галачиз къенин ва къвезмай аямрин лезги эдебият фикирдиз гъиз жедач.
Ибрагьим Гьуьсейнован тухумдай акъатай баркаллу ва бажарагълу ксарикай рахайтIа, гьакI тIварар кьуртIани, газетдин са чинни бес жедач: Алкьвадар Гьасан, Гьасанов Абумуслим Гьасанович, Гьасанов Абдул-Али Гьасанович, Гьасанов Селим Абумуслимович, Гьасанов Готфрид (Жабраил) Алиевич, Гьасанов Генрих (Исмаил) Алиевич ва хейлин масабур.
…Вахтар къвез алатзава, чун, милли эдебиятдал рикI алайбур, адан эсерриз, къанажагъдиз къвердавай мукьва, чаз Ибрагьим Гьуьсейнов ва адан шиират мадни багьа жезва, чун абурун терефдарриз, абурал ашукь инсанриз элкъвезва. Инал заз, са тIимил дегишвилер кухтуна, Ибрагьим Гьуьсейнован 60 йис тамам хьуниз талукь яз 1997-йисан 28-мартдиз акъатай «Лезги газетда» чап авур «Дамах ая ви хцел, Лезгистан!» макъаладай са чIук гъиз кIанзава:
«Лагь кван куь рикI алай шаиррин тIварар! – ихьтин теклиф чи вилик эцигнайтIа, чна лугьудай: — Гзаф четин месэла я. Чи рикI ала Гомерални СтIал Сулейманал, Петраркадални Дантедал, Етим Эминални Хуьруьг Тагьирал, Кьуьчхуьр Саидални Алибег Фатаховал, Беранжедални Некрасовал, Коста Хетагуровални Есенинал, Лезги Няметални Забит Ризвановал, Алирза Саидовални Асеф Мегьманал, Ханбиче Хаметовадални Ибрагьим Гьуьсейновал…
Хъсан шаирар шумуд хкягъун лазим атанайтIани, чна абурун арада Ибрагьиман тIварни кьадай… Гилан аямдин лезги литературадай машгьур ва бажарагълу шаиррин тIварар лугьун лазим тиртIа, чна сифтени-сифте Алкьвадар Ибрагьиман тIвар кьадай, ахпа пуд нукьтIа эцигдай, гуьгъуьнлайни алава хъийидай: Арбен Къардаш, Абдуселим Исмаилов ва масабур.
Вучиз икI, вучиз Ибрагьиман тIвар?
Сад лагьайди, Ибрагьим Гьуьсейнов гзаф патарихъай, иллаки лезги тарихдинни культурадин жигьетдай, савадлу, вичи 50-дав агакьна гъвечIи ва чIехи ктабар, дерин мана авай, саки вири шииратдин чешне тир ктабар, кхьенвай магьир устад я. Кьвед лагьайди, чIаларин еке устад хьиз, Ибрагьим Гьуьсейнов лезги халкьдин шадвилерикни пашманвилерик квай, вичин халкьдин месэлайрик, ян тагана, гьи жуьредин къаяр-гарар атайтIани, къуьн ада къе, накь, вилик квай юкъуз ваъ, саки сифте шиирар кхьей вахутнилай кутуна, 1960-йисарилай инихъ — иллаки гужлудаказ.
Гьикьван кIевера гьатнатIани, гзаф «цацар» кIвачериз акьахнатIани, рикIиз пара гуж ганатIани, ада садрани, ЯркIи кIамара лугьудайвал, рагъ акурла, – рагъ, варз алукьайла, варз барка авунач. Ам, чIехи шаир хьиз, лезги чилин, чи намусдин ялавлу женгчини хьана, къени яз ама. Н.А.Некрасова, вичин девирдин гьалар фикирда кьуна, лагьай гафар рикIел хквезва:
Шаир тахьайтIани жеда вавай,
Амма ватандаш хьун ви буржи я!
И веси Ибрагьима артухни алаз кьилиз акъудна! Ам, ялавлу гражданин (ватанэгьли) хьиз, бажарагълу, уьлкведиз машгьур шаирни я!..».
________________________________________________
РикIяй-рикIиз
Агъадихъ чна шаирдин гьакъиндай, адан яратмишунрикай жуьреба-жуьре авторри, жуьреба-жуьре йисара лагьанвай фикирар, ганвай къиметар, авунвай тебрикар – рикIяй-рикIиз къвезвай ачух, михьи келимаяр гузва. Идани шаирдин чIехи агалкьунрикай ва милли шиират кIелзавайбурун арада адан кесердикай, Дагъустандин эдебиятда ада тунвай еке ирсиникай лугьузва.
* * *
Ибрагьим Гьуьсейнован «Рекьер куьруь жезва» эпикадинни лирикадин поэма фад гъавурда гьатдай, регьятдиз ва хушвилелди кIелиз жедай халкьдин чIалалди кхьенва. Адан гьар са фикир къешенг образра тунва, форма метлебдив кьадайди я.
Шагь-Эмир Мурадов
* * *
Алай вахтунда цIийиз акьалтзавай шаиррин несилдикай еке умуд Ибрагьим Гьуьсейновак кутаз жеда. И жегьил шаирдихъ вичиз хас тир хатI ава, адан шиирар ва поэмаяр мана-метлебдив ацIанва, фикирар таза ва бул я. Гьуьсейнован затIарикай иллаки хъсандиз «Са сивяй», «Сифте», «Яргъалай», «Ваз чухсагъул, гар» шиирар рикIел аламукьзава.
Агьед Агъаев. 1957-йис.
* * *
«Саяд» драма Лезгийрин госдрамтеатрда къалурзава. Вични лап устаддаказ кьиле физва.
Зияудин Эфендиев
* * *
Вичин художественный къиметлувилелди, рангарин девлетлувилелди, сюжетдин кьетIенвилелди «Мирг» мах «Хважамжам ва Яргъи руш» поэмадив гекъигиз жеда. Амма абур кьведни чара темайриз талукьбур я. ЧIалан михьивили ва гуьрчегвили, ишлемишнавай художественный такьатрин девлетлувили абур сад ийизва.
Алирза Саидов
* * *
Квекай Ибрагьим Гьуьсейнова кхьейтIани, ам эвелни-эвел шиирдин игитриз шаирдин вилерай килигзава, ахпани ада… хвавилин, ватандашвилин, инсанвилин жавабдарвилелди чун элкъуьрна кьунвай алем, жемият аннамишзава…
Арбен Къардаш
* * *
«Шарвили» поэма кIелайла, а кар гьиссзава хьи, авторди уьмуьрдай гьакI шикилар къачунвач. Вакъиаяр вири устадвилелди шиирра тваз, халкьдин игит Шарвилидин махарик жедай хьтин кесерлу къамат арадал гъиз алакьнава. Вичин руьгьдин фантазия, зигьиндин дерин кьатIунар, чIалан ажайиб гуьрчегвал сад авуналди, Ибрагьим Гьуьсейнова вичин вилик эцигнавай четин метлеб кьилиз акъуднава.
Абдул Ражабов
* * *
Лап адетдин инсанрикай, чеб гьатта игитвал къалурдай хьтин пешейрин сагьибар туширбурукайни, Гьуьсейнова чимивилелди, кIанивилелди кхьизва.
Наталия Капиева
* * *
Ибрагьим Гьуьсейноваз поэзиядин садни тефей рекьерай физ алакьун, вичин хсуси гаф лугьун, вичин вахтунин инсанрин рикIин гьиссер фикирар дериндай ачухарун хас я. Адан шиирар неинки Дагъустанда машгьур я ва вирибурун рикI алайбуруз элкъвенва, гьакI вири Россияда ва адалай къецепатарани машгьур я.
Юсуп Хаппалаев
* * *
И.Гьуьсейнован «Ватан ва Гъурбат» шиир чи уьлкведин халкьарин чIехи дуствилиз бахшнавай гуьзел гимн я.
Шихнесир Къафланов
* * *
Ибрагьим Гьуьсейнов кьетIен шаир я. Вири терефрихъай. Дагъустандин чIехи гьакимрин докладрани рахунра тIвар кьериз-цIаруз гьатай шаир. ЧIехи наградаярни гьуьрметлу тIварар абурун гъиляй кьабул тавур шаир. Гьатта республикадин литературадин уьмуьрдиз талукь мярекатрани сад лагьай жергейра чка тахьай шаир. ИкI я лагьана, садрани арза тавур шаир.
Амма вичин бажарагъдиз, яратмишунрин деринвилиз ва кьакьанвилиз, тунвай ирсинин къиметлувилиз килигна тIвар-ван гегьеншдиз машгьур хьайи, булдиз орденарни тIварар къачур, яргъал йисара гьуьрметринни девлетрин лепедал хьайи гзафбурулай артух лайихлу тир шаир.
Ибрагьим Гьуьсейнов цаз алай къилихдин иеси тир. Халис шаирар вири девирра гьахьтинбур хьайиди фикирда кьуртIа, им адан кьилин кьетIенвал тир жеди. Амай кьетIенвилер – адан нетижаяр. Куьлуь-шуьлуьйрани чIехи крара кьил агъуз авун течиз, атай чкадал гафунин, герек чкадал гъутун иеси яз яшамиш хьунин нетижаяр.
Яратмишунрикай рахайтIа, Ибрагьим Гьуьсейнов философиядин деринар ахтармишай шаир я. Адан шиир, шиират кьетIенди я.
Ибрагьим Гьуьсейнов чи милли эпосдин игит, халкьдин руьгьди вичин къамат яратмишай Шарвилидикай сифте яз кхьей, адан къамат вичин поэмада яратмишай шаир я. «Шарвили» эпосдин суварар цIуд-цIувад сеферда тухвана, вучиз ятIани, Ибрагьим Гьуьсейнован тIвар анра такьун – имни, маса гиманар тагъана, шаирдин кьисметдиз талукь са кьетIенвал я лагьайтIа, жеда…
Абдуселим Исмаилов,
Дагъустандин халкьдин писатель
