РФ-дин хуьруьн майишатдин лайихлу къуллугъчи, жемиятдин деятель, Къурушрин совхоздин директор хьайи С.Къ. Диярханован — 90 йис

Лугьуда хьи, эгер тарцихъ мягькем дувулар тахьайтIа, ам я еке жедач, я бегьер гудач. Къурушвиярни дувулар деринриз фенвай  бегьерлу тарариз ухшар я. ЦIийи Къурушдал сифтегьан уьзуьмлу­хар кутурди ва бригадир хьайиди са шумуд­ йисуз Азербайжандин Пиребедил, Хамия, Али­ханлы, Саадан хуьрера советдин­ председатель, заготконторадин директор, К. Марксан тIварцIихъ галай колхоздин пред­се­­да­тель, ВДНХ-дин гимишдин медалдиз­ ла­йихлу хьайи Диярханов Къагьриман Пашаевич тир.

Азербайжандин регьберри Ахцегь, Докъузпара районрин хипехъанриз хъуьтIуьз къишлахра лапагар хуьдай ихтияр хганач. И месэла гьялун патал Къ. Диярханов 1951-йисуз Москвадиз фена, И.В. Сталинан тIварцIел телефонограмма ракъурнай: «СССР-дин Министррин Советдин Председатель И.В. Сталиназ. Зун Европада виридалайни кьакьан хуьр тир Дагъустан АССР-дин Къурушрин хуьруьн колхозчийрин тIа­лабуналди абурун дуланажагъ хкаждай  важиблу кар аваз атанвайди я…

Идалайни гъейри, республикадин чIехи­буруз къурушвияр, кIапIал-кIапIал авуна, 30 кIвал — Мегьарамдхуьруьн, 40 кIвал — Кьасумхуьруьн, 25 кIвални Ахцегь районрин мул­кариз куьчариз кIанзава. Им майишат ва хуьр чукIуруниз рехъ гун лагьай чIал жезва. За гьавиляй тIалабзава хуьруьн жемят, майишат санал хуьн патал са чкада чил чара авун. Квелай гъейри, месэла садавайни гьялиз жедач. ТIалабзава Квевай зун са шумуд декьикьада кьабулун».

Гьелбетда, Сталинан патав фидай мумкинвал хьанач. Ам КПСС-дин ЦК-дин хуьруьн майишатдин отделдин заведующийди кьабулна. Ада куьмекна — Дагъустандин Обкомдиз тапшуругъ гана. Юлдаш А. Даниялова ам, рикIел хкизвайвал, хъел кваз къаршиламишнай…

Гьа икI, Диярханов Къагьриман себеб яз,  къурушвийриз мал-хеб хуьн патал Бабаюрт райондин Шавадай ва Астрахандин областдин Артезиандай чилер чара авуна. Амма хуьр куьч хьунин  месэла са кьадар гуьгъуьнлай, Хасавюрт райкомдин сад лагьай секретарь, Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи Рашидбег Алимханован куьмекдалди гьялиз хьанай.

Хайи республика, халкь патал акьван­ зегьметар чIугур Диярханов Къагьриман­ Пашаевич, гьайиф хьи, кIвалахар анжах­ гуьнгуьник акатзавайла, 57 йисан яшда­ аваз кечмиш хьана. Буба рагьметдиз фейи йисуз адан хци, Азербайжандин индустриядин институт яру дипломдалди куьтягьнавай Диярханов Сабира, Избербаш­дин нафтIадин буругъра инженер яз кIва­лахзавай. 1958-йисуз жегьил инженер хайи хуьруьз хтана. Гьа йикъалай инихъ Сабир Къагьриманович хуьруьн майишат вилик тухуз, Къурушрин тIвар авайдалайни виниз акъудиз чалишмиш хьана ва и кар адалай кьилиз акъудизни алакьнай —  гьа бубадин хва тирди тестикьарнай.

1970-йисарин сифте кьилерай хуьрер аваданлу авун патал Вирисоюздин конкурс малумарнай. Ана Къурушрин хуьруьни иштиракнай. Нетижада ам ВДНХ-дин кьвед лагьай дережадин дипломдиз ва гимишдин медалдиз лайихлу — Къурушрин К. Марксан тIварцIихъ галай колхоздин майишатдин агалкьунрикай виринриз машгьур хьанай.

Хуьруьз маса гьукуматрин делегацияр къвез эгечIна:  Болгариядай Смоляндин округдин халкьдин собранидин председатель Иван Теоджев, партиядин округдин комитетдин секретарь Никола Новиков, агроном Йоина Маркова, зоотехник Тодоро Гочев мугьман хьана.

1967-йисуз хуьруьз Чехословакиядай кинорежиссер Ян Шпата атана, хуьруьн майишатдикай фильм гьазурна, ам Дагъус­тандикай акъуднавай еке кинофильмдик кутунай. Гьа йисара Къурушдал гьакIни Венгриядин «Небсабадшаг» газетдин коррес­пондент Мароши Бела, Москвада векилвалзавай рагъакIидай патан уьлквейрин 20 касдикай ибарат журналистрин са дес­те мугьман хьанай. К. Марксан тIварцIихъ галай хуьруьн майишатдикай Францияда­ акъуд­завай «Фигаро», чи гьукуматдин «Прав­да» ва маса газетрани журналра ма­къалаяр, репортажар, очеркар чапнай, къурушвийрин баркаллу зегьметкешрикай, кол­хоздин регьберрикай,  вини дережадин агалкьунрикай кхьенай.

1967-йисан декабрдиз акъатай «Правда» газетда Марлен Крюкова «Цавун кIани­кай тир инсанар» («Люди из Поднебесья») макъалада, К. Марксан тIварцIихъ галай колхоз Дагъустанда кIвенкIвечи ва девлетлу майишат тирдакай, анин виликан председатель Къулиев Сейфедина вичин везифаяр Диярханов Сабирал тапшурмишайдалай кьулухъ майишатда арадал атанвай еке агалкьунрикай кхьенай.

Сабир Къагьриманович «Дагвино» объе­диненидин къарардалди чехирчивилин­ «Курушский» совхоздин директорвиле тайи­нарайдалай кьулухъ совхоз республикада­ лап хъсан майишат яз тафаватлу хьанай­. ЦипицIрин кьакьан бегьерар къачунин, цIийи технологияр, чубукар чIехи авунин сирер чирун патал Сабир Къагьриманович хуьруьн майишатдин пешекарарни галаз Гуржистандиз, Молдавиядиз, Венгриядиз, Болгариядиз фенай. Анра акур тежрибадикай хуьруьн майишатда менфятни къачунай.

Сабир Диярханов  директорвилин къуллугъдал тайин хьайила, совхоздихъ 737 гектар уьзуьмлухар авай. Ада абурун кьадар 1347 гектардив кьван артухарнай. Сов­хозди гьар йисуз 2000 тонн техил, 1000 тонн дуьгуь, гьа кьадар салан майваяр, 1000 тонндилай виниз нек, 100 тонн як, 10 тонн сар ва маса продуктар гьасилзавай. А вахтунда гьар са хизандихъ 3,5 гектардив агакьна уьзуьмлухар галкIурнавай. Ихьтин звенойрин кьадар 400-далай алатнавай. Абуру гьар са гектардай 140-200 центнердив агакьна хъсан  еридин ва рангунин кагьрабаяр совхоздин чехиррин заводдиз вахкайдалай кьулухъ «агъадаи», «ркацители» сортарин­ агъзур тоннралди ципицIар Россиядин шегьеррин заводриз рекье твазвай. Ингье 1970-1980-йисара Да­гъустандин хуьруьн майишатдин министр хьайи Шабан Мамедова Сабир Диярхановакай вуч кхьенайтIа:

«Гзаф йисара зани Сабир Къагьримановича дуствал кьиле тухванай­. Ам, гзаф акьуллу кас хьиз, еке алакьунар авай майишатчи ва общест­венный деятель тир. Гьихьтин­ четин­вилерал гьалтайтIани, ада абуруз дурум гудай рехъ жагъурдай. Жув министр яз, заз Сабир Къагьри­ма­новича регьбервал гузвай майишатдиз фидай мумкинвал са шумуд сефер­да хьанай. Адан кьил майишатдин вири хилерай акъатдай, адаз неинки бригадайри­, гьакIни гьар са рабочийди гьикI зегьмет чIуг­вазватIа чидай. Кар алакьдай регьбер хьиз, ам хъсан суьгьбетчини, вири патарихъай савадлу инсанни тир, ада дуствилиз, гьахълувилиз еке къимет гудай. Сабир­ Къагьримановичаз азербайжан чIал, Шаркь патан классикрин еке поэмаяр хуралай чидай. Ахьтин арифдар инсандихъ галаз ацукьна, суьгьбетар авун гьар са касдин мурад тир».

Адан къилихдикай ва алакьунрин кье­тIен­вилерикай кIвалахда гьалтай маса юлдашрини еке гьуьрметдивди къейддай.

Сабир Къагьриманович кьиле авайла, Къурушрин совхоз миллионеррин арада  гьатна. Тек са ципицIар маса гунай совхоздин хазинадиз гьар йисуз 6-7 миллион манат пул (гьа йисарин къиметралди) къвезвай. Совхозда 2000-далай гзаф рабочийри кIвалахзавай. Вацран мажибдилай гъейри, йисан эхирдай абуруз къачур гьар са манатдин кьилел 6-7 манат алава пул хквезвай.

Хасавюртдин райадминистрацияди С.Къ. Диярханов сифте хуьруьн майишатдин­  управленидин начальникдин заместителвиле, гуьгъуьнлайни анин начальниквиле тайинарнай. И вахтунда адаз чкIизвай «Курушский» совхоз кIвачел ахкьалдар хъийидай ниятар авай. Гьайиф хьи, залум­ азарди мумкинвал ганач — 2004-йисан 29-январдиз Сабир Къагьриманович хизандивай, халкьдивай къакъатна.

Ам халкь, хайи жемят патал ишигъ гузвай чирагъдиз элкъвена. Хуьруьн майишат­ вилик тухунин карда Сабир Къагьримановичан лайихлувилер гзаф хьана: ада 28 йисуз хайи совхозда, 12 йисуз Хасавюрт райондин хуьруьн майишатдин управленида кIвалахна. Ам Дагъустандин Верховный Советдин депутатвиле, КПСС-дин обкомдин ревизионный комиссиядин членвиле, КПРФ-дин III съезддин делегатвиле, 20 йисуз КПСС-дин Хасавюрт райкомдин бюродин составдиз хкяна. ЧIугур зегьметдин нетижаяр яз, ам «Зегьметдин Яру Пайдах», кьве сеферда «Гьуьрметдин лишандин» орденриз, СССР-динни ВДНХ-дин къадралди медалриз, Дагъустандин Верховный Советдин гьуьрметдин грамотайриз, «РФ-дин хуьруьн майишатдин лайихлу къуллугъчи», «Дагъустандин лайихлу механизатор» лагьай тIварариз лайихлу хьана.

Россиядин журналистрин союздин член Сабир Къагьримановичан гъиликай пуд ктаб хкатна: «25 лет в Хасавюртовском районе», «Высокогорный Куруш — мое родовое гнездо» 1 ва 2-томар.

Франциядин чехиррин са устIарди лагьаналдай: «Уьзуьм цунилай регьят са кIва­­­лахни авайди туш. КIанзавайди анжах­ ви бубани чIехи буба вал къведалди гьа кIвалахдал машгъул хьун я». Яни чилин къадир авайбур хьана кIанда.  Дугъриданни­, Сабир Къагьримановични, адан буба Къагьриман Пашаевични, гила Вакъиф Сабировични чилин къадир авайбур, чилиз гьуьр­метзавайбур хьана.

2003-йисуз рагьметлу Сабир Къагьримановичан гъвечIи хва, вичихъ экономист-инженер-гидротехник пешедай кьилин образование авай Вакъифа, бубадин ва чIехи буба Къагьриманан баркаллу крар кIвачел къарагъар хъувунин ният рикIе аваз, Сабир Диярханован тIварцIихъ галай лежбервилинни фермервилин майишат тешкилна. Ам пулдин ва техникадин такьатралди таъминарун Къизлярдин коньякрин заводдин директор Владимир Григорьянца  вичин хивез къачуна. Алай вахтунда ана саки пудкъад касди зегьмет чIугвазва, гьасилай бегьер Къизлярдин коньякар акъуддай  заводдиз вахкузва, хуьруьн жемятни ципицIралди  таъминарзава.

Рагьметлу Сабир Къагьримановичахъ хуьре, районда тIвар-ван авай чешнелу хизанни ава. Ада вичин уьмуьрдин юлдаш Роза бадедихъ галаз кьве хвани кьве руш тербияламишна, виридаз кьилин образование къачудай шартIар яратмишна. Алай вахтунда чIехи хва Фехредина вичин хизанни галаз Москвада, Вакъифа Махачкъалада жавабдар къуллугърал намуслудаказ зегьмет чIугвазва.

Уьмуьр вахтуналди ваъ, лайихлувилералдини баркаллувилералди алцумда. Ин­сандин гафарилай гзаф къимет адан кра­­риз гузва. Дидедиз хьайидалай инихъ цIи 90 йис тамам жезвай Сабир Къагьриманович Диярханован баркаллу тIвар халкьдин рикIера эбеди я.

Гьажи Къазиев