Интернетдин гегьенш майданар себеб яз чаз неинки Россиядин маса регионра, гьакI яргъал ва мукьвал тир къецепатан уьлквейра яшамиш жезвай чи ватандашрикай — кьегьал рухвайрикайни рушарикай делилар, малуматар къачудай, кьилиндини, абурухъ галаз чи амай ватанэгьлияр — газет кIелзавайбур танишардай мумкинвал жезва. ИкI, са тIимил вахтар идалай вилик редакциядин къуллугъчи Мурад Саидова зун интернетдин майданра вичин вил хкIур “лезги ва къумукь дувулар авай” рушакай хабардарна. Ингье гила за куьн адахъ — манидарвилин еке устадвал ва алакьунар авай рушахъ — галаз танишариз тади ийизва. Вуж я ам?
Къенин макъаладин игит руш Хадисе Ачикгёз (адаз лезги ва къумукь дувулар авай, Туьркиядинни Бельгиядин манидар лугьузва) 1985-йисан 22-октябрдиз Бельгиядин Антверпендин патарив гвай Мол шегьерда дидедиз хьана. Хадиседин буба — лезги, диде къумукьви я. Абурун хизан Туьркиядин Сивас шегьердай Бельгиядиз куьч хьанай. Хизанда Хадиседилай гъейри, мад пуд аял-кьве рушни са хва — чIехи жезва. “Хадисе” туьрк чIалал “дуьшуьш” ва я “арадал атун”, “Ачикгёз” лагьайтIа, “аяндарди”, “мукъаятди” лагьай чIал я.
Хадиседи рикIел хкизвайвал, 5 йис тирла, гуьзгуьдин вилик акъвазна, гъиле кьил эвядай регъ (микрофондин чкадал) кьуна, ада вичин рикI алай манияр тамамардай. ГъвечIи вахтунда ам балкIанрал алаз чамарунар авунин спортдилай гъейри, музыкадални машгъул жезвай. Адан мурад вичикай манидар хьун тиртIани, пешекарвилелди музыкадал машгъул жез ада вичин 17 йис тамам хьайила башламишна. Им 2003-йис тир. Мол шегьерда юкьван дережадин пешекарвал къачудай школа акьалтIарна (“экономика ва алай аямдин чIалар” пешекарвал къачурдалай кьулухъ), ада Хассельт шегьерда кьилин школада кIелунар давамарна. Анаг Хадиседи 2006-йисуз еке агалкьунралди акьалтIарна. Хадиседиз 5 чIал (туьрк, голланд, ингилис, француз ва немс) чизва.
2002-йисуз Хадиседи гуьрчегвилин конкурсда гъалибвал къазанмишна, ам “Мисс Мол” тIварцIиз лайихлу хьана. Амма гуьгъуьнлай ам моделвиликай къерех хьана. Вичин уьмуьр манидарвилихъ галаз алакъалу авун кьетIна. Гьа икI, 2003-йисуз руша “Идол” тIвар алай шоуда (Россияда — “Стань звездой”) иштиракзава. Гъалибвал къазанмишначтIани, яни финалдиз акъатначтIани, рушан алакьунриз фикир тагана тунач. Сад лагьай мани кхьин патал адахъ галаз икьрар кутIунна. Гьа икI, 2004-йисан ноябрдиз адан сад лагьай сингл (са мани кхьенвай пластинка) акъатна. Тамам са йисалай — сад лагьай альбом. Продюсерар тир Ив Гайларда ва Серж Рамаекерса Хадиседи тамамарзавай манийрин жуьре какахьнавай (джаздин, соулдин, фанкдин ва рагъ экъечIдай патан музыкадин таъсирдик квай) урбан-поп яз тайинарнава. Хадиседин манийрихъ Бельгияда ва Туьркияда еке машгьурвал хьана. Альбом акъатай йисуз манидар рушаз “Йисан виридалайни хъсан цIийи артист” номинациядай 2-чка, идахъ галаз алакъалу яз пулдин премия гузва. Хадиседин агалкьунрикай виликдай адан хизан яшамиш хьайи Туьркиядани хабар жезва. Адан альбомдиз мадни къимет гунин лишан яз, са мани туьрк чIалаз таржума ийизва, клип туькIуьрзава. 2006-йисан апрелдиз Туьркиядин Star TV каналди Хадиседиз “Идол” шоудиз ухшар авай “Popstar Turkiye” шоу тухун (ведущий) теклифзава. Телеведущийдин еринда им рушан сад лагьай кIвалах тир. И шоу лагьайтIа, Туьркияда виридалайни машгьурдаз элкъвена. Гьар гьафтеда ада 20 миллиондилай виниз инсанар телевизоррин вилик кIватIзавай…
2006-йисан октябрдиз Хадиседиз сад лагьай премия гана. “Урбан” номинациядай адахъ галаз сад хьиз и премиядиз лайихлу хьайибурун жергеда машгьур манидар тир Кей Стайлс, Лека ва Брахимни авай. Хадиседи 42,9 % сесер къазанмишна.
2007-йисан декабрдиз Хадиседи кьвед лагьай альбомдин винел кIвалахзава. Альбом са шумуд уьлкведа, гьа гьисабдай яз Бельгияда, Туьркияда, Францияда ва Италияда акъудзава. Адахъ галаз сад хьиз — A Good Kiss мани кхьенвай пластинкани. Туьркияда и маниди еке машгьурвал къазанмишзава. Туьрк чIалаз таржума авур ва манидар Сезен Аксуди тамамарзавай и манидин ван клубра виридалайни гзаф къвезвай. 2008-йисуз Хадиседи кьилдин манийрин са шумуд пластинка мадни кхьена, абуруни еке машгьурвал къазанмишна. Гьа и йисуз Хадиседиз Бельгиядин телевиденида кIвалах теклифна. Ам VTM каналдин X-Faktor шоудин кьвед лагьай сезондин ведущийвиле тайинарна. Мадни и йисуз адаз вичин рикIе фадлай авай мурад кьилиз акъудун — Туьркиядин машгьур манидар Тарканахъ галаз са сегьнедал мани тамамарунни кьисмет хьана. Идалай гуьгъуьниз ада машгьур мад са манидардихъ — Сердар Ортачахъ галаз “Dusman” мани тамамарна. И мани Туьркияда ва адалай къецени лап машгьурдаз элкъвена. Хадиседиз вири дуьньяда машгьур журналрин чинрал вичин суьрет эцигун теклифзава…
Гьеле 2006-йисуз Хадиседи Бельгиядин патай экъечIай вичин дуст руш Кейт Райан Евровиденида гъалиб тахьайла, вичи и конкурсда гьич садрани иштиракдач лагьанай. ЯтIани Хадиседи 2009-йисуз Москвада кьиле фейи Евровиденида Туьркиядин патай экъечIунин мурад авайди раижна. Хадиседи конкурсда тамамардай манидал вичи гуьзчивалзавай. Адаз гележегдин мани вич, музыка, жуьре ва чIал хкядай ихтияр авай. А чIавуз Бельгиядин газетра чап авур са шумуд интервьюда руша вичиз Туьркиядин патай экъечIунин мурад авайди раижнай. Бельгиядин гзаф кьадар наградаяр вичихъ авайди, Туьркияда и конкурс иллаки машгьур тирди къейднай. Гьа икI, 2008-йисан декабрдиз Хадиседи конкурсда тамамардай манидин презентация хьана. 2009-йисуз Москвада кьиле фейи Евровиденида Хадиседи 4-чка кьуна. Машгьур манидар, продюсер, композитор, РФ-дин халкьдин артист Филипп Киркорова адан манидиз еке къимет ганай. А вахтунда иллаки чаз телевизоррай мукьвал-мукьвал ван къвезвай, вич ингилис чIалалди тамамарзавай Dum Tek Tek тIвар алай мани (ам “туьнтвал” квайди ва гьа са вахтунда рикIиз хуш жедайди, лугьурвал, рикIиз кужумдайди я) тамамарзавайди “лезги дувулар авай” руш я лагьана нин фикирдиз атанай?!
Хадиседин концертрин программа хейлин варцар вилик кумаз туькIуьрзава. Руша хиве кьазвайвал, адан яратмишунриз Кристина Агилера, Джанет Джексон, Алисия Кейс, Мэрайя Кэри, Шакира хьтин машгьур манидарри, гьакIни туьрк музыкади таъсирна. Гастролрин ва манияр кхьинин арада амукьзавай азад вахт ада студияда манийриз чIалар кхьиз, фитнесдал машгъул жез, хизандихъ ва дустарихъ галаз санал акъудзава. Хадиседин чIехи мурадрикай сад — вичи къазанмишай пулдин такьатрихъ школа эцигун я. Мадни адахъ гитарадал, фортепианодал къугъваз чирунин мурадарни ава…
Рагнеда Рамалданова
