Шиир чан алай шей я, ам рекьимир!..
Эхиримжи вахтунда чIалакай, чIал хуьникай, виликди тухуникай рахунар, кхьинар хейлин жезватIани, ам хирде авун, адан хазинадив акатайвал эгечIун, гьар вуч кхьейтIани, художественный эсердай кьуна, газетриз-журналриз теклифун, гьатта ктабар (хсуси чапханаяр гьар са камунал кардик ква кьван) акъудун, абур гваз еке межлисар (презентацияр) тешкилун деб жезва.
Эхиримжи вад-цIуд йисан вахтунда “пешекар писателрин” жергеярни акI ахцIана хьи, виликан девирра ахварайни аквадай крар тушир.
Вири яшда жуьреба-жуьре идарайра, иллаки законар хуьдай къурулушра кIвалахна, гила, пенсиядиз экъечIайдалай кьулухъ, къелемар гъиле кьунвайбурун сан къвердавай артух жезва. “Вад-ругуд ктабдин автор я зун, квез ваъ лугьудай ихтияр авач”, басрухарни гуз алахъда чаз.
Бязи вахтара чеб яшари ва уьмуьрдин жуьреба-жуьре татугайвилери бизарнавай авторарни гьалтзава. 80 йисалай алатайдалай кьулухъ “къелемдин женг” башламишзава…
Газет са гьихьтин ятIа сувабдин ва я азарар алуддай запабдин чар хьиз кьабулзавай, газетда чпин тIвар акурла, чеб сагъ жезва лугьузвай авторарни тIимил туш.
Чна гьабурузни гагь-гагь рехъ ачухзава, къуй сагъ хьурай чеб, газетдикай кефи хун тавурай лугьузва. Амма иштягь мадни къати жезва, ахьтин “эсеррин” селлери чал гьужумзава. Ингье бязи мисаларни:
Дердер пара хьанва Эмин
Зунни вун хьиз канва Эмин
Ваз гьат тавур а гуьлли чит
Зун патални хьанва къе кьит…
(Макъалада чна авторрин я орфография, я пунктуация дегишарзавач. Абурун дережа хуьзва). Тади кваз кхьенвай цIалцIам гафара и авторди вич Эминан дережада эцигун, и девирни гьа девир гекъигун тажуб жедай кар я.
* * *
Шалбуздагъ я зи чилин ярж,
Игит рухвайриз лайихлу таж,
Къуьрер хьиз рикIер тежедай агаж,
КIеве гьатайла чан зи Лезги халкь…
Лезги халкьдиз чан лугьун пис кар туш. Шалбуз дагъ зияратрин мескен я. Игитрин гуьмбетар гьелелиг ана авач. Белки, игитвилин тариф масакIа ийин…
* * *
Самур вацI чи Лезгистандин дамар я,
Часпар квез я? Сад тирла рикI, жигер чи.
Чаз герекди Шарвилидин пайгар я,
Санал хьун патал лезгийрин кимер чи…
Винелай цIалцIам цIарар я. Гуя рифмаярни чкадал ала. ЦIар хуникай чун рахазвач.
Фикирни писди туш: лезгийриз садвал герек я. Амма а фикир ачухарунин тегьер гьихьтинди я?
“Шарвилидин пайгарди” вуж гьикI агудда? Винидихъ рикIни жигер сад тирдини къалурнава. Аквазвайвал, авторди, фикир тагана, сад-садаз акси къвезвай ибараяр санал эцигнава. “Пайгар” гафни “пая” гафуниз элкъвезва…
* * *
Чан хуьре кьуьд акъудай нуькI
Вучиз вун икI пашман я
Зава ваз вуч жеда куьмек
Вун къуш я зун инсан я.
(Инални чна автордин кхьинрик хкуьрнавач). Метлебдиз килигин. Къушран къайгъуда авай инсан шиирдай аквазвайвал, диде-бубадин сурални хъфин тийизвайди хьанва. Инанмиш гьикI жен?
Кьуру туьнбуьгьри-рахунри шиир арадал гъизвач.
* * *
Инсан хьанва лап яман,
Инсанвилин къвезмач ван,
Фикирризни гьакI яван,
Гъейрибурун къилихни
На лугьуз вагьши гьайван…
Гьихьтин рифмайрин юргъ ятIа аку! Гуя рагай авахьзавай къванер я. Фикирриз, гьа вичи лагьанвайвал, яван я. Къал пара ква, рикIиз таъсирдай затIни… Квез тир акьван яргъи гьараюнар?..
* * *
Са кьадар “шиирар” итимри чпин папариз, ярар-дустариз кхьенвай тарифар я.
ЯхцIур салай виниз я чун саналлаз,
Меслятдалди хьайид я чун-чахъ галаз.
Дерди-бала санал ийиз шад рахаз,
Фейи уьмуьр рикIел хкиз шад я зун…
Зи фикир я, газетдиз ракъурдалди вилик абур гьа инсанрив чпив вуганайтIа, крар, белки, хъсан жедай.
Газетдикай куь арада «почтальон» туькIуьруьн дуьз яни?..
* * *
Кьибле патай хкаж хьайи нурлу гъед,
Кефер падни ви ишигъдик ашкар я.
Гурар кутаз чи гьиссерик на гьелбет
Чимивал гуз чи рикIериз пайгар я…
“Шиир” шаирдиз, манидардиз бахшнавайди я. Гекъигунрин, тарифрин сан авач. Амма садни чпин чкадал алач. Гъед гъед я, адан нур (экв) вири патарихъай сад хьиз аквада. Мад са кар: са ракъинилай гъейри чаз чим гузвай са гъедни авайди туш. Рагъ гьамиша гьа вичин чкадал алай шей я. Гьиссерикни гурар бажагьат кутаз жеда… Яни гекъигунар фагьумна ишлемишнавач. МасакIа хьун лазим тир.
* * *
Вилин накъвар селлер хьана физва зи,
ЦIа гьатнавай зи кузвай рикI туьхуьриз.
Несигьатар гъамлу рикIел къвезва зи,
Эбеди яз, дидедин рикI куькIуьриз…
Тапан гьиссерин луж я. Гьи баладилай кьейи дидедин рикI куьхкIуьриз алакьайди ятIа заз чидач. Вилерин язух ша, акьван накъвар ракъурзавай…
* * *
РикIин къилих чирна ша!
РикIин къулав турла ша!
РекIин хъийиз хьурай ша!
Регъуь течиз хьуй, хъша.
Ихьтин цIарарин сел вуч паталди кхьейди ятIа ни лугьуда? Чун и автордин са куьнинни гъавурда акьунач. Лезги чIал чидайда икI кхьидач…
* * *
“Лезги газет” кIелайди уях жеда,
Таяр къене адав лап дамах жеда,
Гуьгьуьларни адан лап къаврах жеда,
Тади къачу кIелиз, дуст, “Лезги газет”…
Валлагь, ихьтин “эсер” газетда чап авуртIа, вири крар авторди лугьузвайдаз акси фида: уяхни жедач, дамахни квахьда, къаврагьвални рекьида, кIелизни ерли тади къахчудач. Ихьтин цIарар арадал атун автор уьмуьрдивай, лезги чIалан тIебиатдивай, газетдивайни яргъа тирвалин шагьидвал туш гьикI лугьуда?
* * *
Гатун дагъ, Гатун дагъ!
Шалбуздагъдин вах я вун.
Гатун дагъ, Гатун дагъ
Лезги халкьдин дамах я вун…
Ви дагъдин кукIушра
Сваларин уьфтерин ван ава.
Ви атирлу цуькверин яйлахра
Чубанрин кфил рахазмач…
Ихьтин “эсеррини” автор хайи чIалавай ва литературадивай гзаф яргъа тирди субутзава. Абур майдандиз акъудун чи патайни чIалан вилик тахсиркарвал авун жедай. Амма вучда…
Гьар са автордиз вичин гъилевай лаш къулайди хьиз жеда. Тахсир алач. Тахсирлуди, зи фикирдалди, хайи чIал, чIалан эсерар кIелиз, абурал гьейранвал ийиз, гьуьжетар тешкилиз чир тавун я. Я мектебда, я клубда, я телевиденида, я театрда ахьтин крар аквазмач. Газетни бажагьат кIелзава.
Заз чара хьанач. Завай инал гъанвай хьтин чешнейриз вучдатIа чизмач. Гьавиляй, къуй, са тIимил кьванни чпи кхьизвай затIарал зегьмет чIугурай, чIалан хазина ачухаррай лагьана, авунвай веревирдер я.
За садан тIварни кьунвач. Чеб чпиз чир хъжедайдал шак алач.
Им мад чаз кхьимир лагьай чIал туш. Зайифдиз, харчидиз кхьимир! Устадвилихъ еримиша. Кхьизвай цIарцIе я звал, я къал, я тIал, я суал хьайитIани авачтIа, ам шиир туш… Шиир чан алай шей я, ам рекьимир!..
Мерд Али Жалилов, литературадин отделдин редактор
