Тарихчи пешекарри къейдзавайвал, Дагъустандин 180 агъзур кьегьал рухвайрини рушари Гитлеран фашистрихъ галаз женгера иштиракна, а вахтунин инсанрин кьадардив гекъигайла, гьар са 6 лагьай дагъустанви фронтда хьана. Абурукайни 90 агъзур касдиз дяведай элкъвена ватандиз хкведай югъ кьисмет хьанач. Пехъи душмандихъ галаз къизгъин ягъунра телеф хьана, залан хирерикди госпиталра кьена, хейлинбур гел галачиз квахьна.
Ахцегь райондин Мацарин хуьряй Ватандин ЧIехи дяведиз Ахцегь РВК-ди вишни къадалай артух инсанар рекье туна.
Делилри къалурзавайвал, 1939-йисуз 12 хуьруьнвидиз армиядин жергейриз эвернай, са пай абурукай Мурманск областдин Кандалакша шегьердиз, абурни белофинри башламишай (1939-1940) дяведик акатнай, муькуьбурни — Дальний Востокдиз акъатнай.
Военкоматдин сиягьриз килигайла, малум хьайивал, хуьруьн итимариз армиядин жергейриз 1941-1942-йисариз эвернай. Саки вирида армияда жергедин аскерар яз къуллугъна.
Эгер фронтдиз фейибурун яшар гьикьван я лагьайтIа, делилар ихьтинбур я:
Алиметов Агъабала Бабаевич, 1897-йисуз дидедиз хьана, 1944-йисуз гел галачиз квахьна;
Мамедгьуьсейнов Керим, 1899-йисуз дидедиз хьана, 1941-йисуз гел галачиз квахьна;
муькуьбур 1900-1924-йисара дидейриз хьайибур. Вири санлай къачуртIа, хуьряй дяведиз фейи 40 кас гел галачиз квахьна;
дяве куьтягь хьайила, хуьруьз 43 фронтовик хтана, абурун жергейра гьар жуьре группайрин набутар авай.
Мацарвияр эвичIнавай Бут-Къазмайрал Афгъандин дяведин женгина 1982- йисуз телеф хьайи «Красная звезда» ордендин сагьиб Алиметов Софьяназ бюст эцигнава. Адан патав дяведин ветеранрин — 102 касдин фамилиярни тIварар кхьенва. Гьайиф хьи, абурун арада Тагъиев Мустафадин тIвар авач. Ам хьайи хирерикди госпиталда 1942-йисуз кьена, Пенза шегьерда кучукнава.
Вилик йисара Азербайжан Республикадин Агдаш, Геокчай, Варташен районрин чилерал хуьруьн жемятдин хъуьтIуьн къишлахар алай. Гьанрайни армиядиз тухвайбур тIимил хьаначир.
Мумкин я, гьавиляй Тагъиеван тIвар арадай акъатна.
Ватандин дяведа телеф хьайибур гзаф дуьшуьшра гел галачиз квахьайбурук акатнава. Дуьз лагьайтIа, и карди инсанрин рикIера туькьуьлвилин гьис тазва. Абур вири женгера телеф хьайибур я эхир. Анжах кучукнавай чка чир тахьайвиляй гел галачиз квахьна лугьун бес дуьз яни?
Лагьай фикирдиз къуват яз, са дуьшуьш къалурин.
Алирзаев Зульфикъар Мамедярович 1949-йисуз аскервилиз фена. Гьамни гел галачиз квахьнавайбурун жергеда ава. Амма Ахцегьрин краеведенидин музейда Алирзаев Зульфикъаран гуьлле галукьна, тIеквен акъатай ивидай хьанвай 9556963 нумрадин комсомолдин билет хуьзва. Частуна авай женгинин дустари адан билет, ада къалурай кьегьалвиликай кхьенвай чарни галаз, гьамишалугъ несилри хуьн патал ватандиз рахкурнай. Инайни чаз аквазва хьи, ам женгина телеф хьана, амма сур авай чка къени чириз хьанвач.
Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи Балагаев Мегьамедни гел галачиз квахьайбурун сиягьда авай.
Дяве куьтягь хьана 45 йис алатайла, Азербайжандин Къабала райондин Ходжали хуьре яшамиш жезвай адан вахаз вичин стха кучукнавай чка чир хьана.
Агьвалат икI хьайиди я. Ахцегь райондин РВК-диз Ржевдай жегьил геле къекъведайбуру чар кхьенай. Абуруз аскеррин стхавилин сур жагъана. Сагъ амай медальонрай аскерар вужар ятIа, гьинай ятIа чир хьана. Абурукай сад, Балагаев Мегьамед, Ахцегь райондин Мацарин хуьруьнви тир. Аскерар маса чкадал лайихлудаказ кучук хъийидайла, багърийриз атун теклифнай. Чкадал фейи фронтовикдин хтулри чпин дидедиз стхадин цIийи суралай накьвар хканай. Гьа икI адан кьисмет малум хьанай.
Чи уьлкведани, Европадани низ чида гьикьван ватанэгьлияр аватIа тIвар алачир сурара? Дяведин йисар чавай яргъа жердавай, виликдай хьиз, абур чириз алахънавай инсанар ва тешкилатар хейлин тIимил хьанва, и месэлаяр гуьнгуьна хутаз хьанайтIа вижевай кар жедай.
Фашистрин Германиядал гъалибвал къазанмишуник пай кутур гьар са ватанэгьлидал дамах авун герек я. Абурун тIварар рикIел хкун — чи виридан буржи.
Баламет Ширинов
