Россиядин Федерациядин Конституцияди государстводиз, гьукумдин къурулушриз, уьлкведин халкьариз къуллугъиз къанни ругуд йис жезва. Дибдин законда гьар са агьалидиз яшайишда, кIвалахда, яратмишунра герек къвезвай законрикай ачухдиз кхьенва. Суал къвезва: чи инсанри чпиз талукь законрикай менфят къачузвани? Абуруз Конституцияда къалурнавай законар ва чпин хиве авай везифаяр чизвани?
Гьа и кардай кьил акъудун патал гьам уьлкведа ва гьам чи республикадани общественный организацийрин векилри агьалийривай хабарар кьуна. Малум жезвайвал, гзафбур Конституциядин статьяйрихъ, положенийрихъ галаз таниш туш. Хейлинбуруз чпин ихтияррикайни чизвач. Бязибуруз гьар йисан 12-декабрдиз Конституциядин югъ тирдакай ва ам къейдзавайдини хабар авач.
“Кавказ. Реалии” сайтдин векилри Дагъустандин жегьилривай Конституциядин гьакъиндай хабарар кьурла, жавабар фикир желбдайбур хьана.
Марат Исмаилов: “Дагъустанда Конституцияди гузвай ихтиярар кваз такьазвай чиновникри агьалияр алазни алачиз инжиклу ийизва. И карни инсанри чпиз авай ихтиярар, чпиз талукь законар кьилиз акъудиз тун истемиш тавунихъ галаз алакъалу я”.
Мурад Хакимов: “Хиве кьада, за Конституция кIелнач. Амма жув кIеве гьатайла, зун Конституционный суддин председателдин куьмекчидин патав фена. Ада захъ яб акална, амма дерди туькIуьрнач”.
Эрзиман Мегьамедов: “Чи инсанриз чпин ихтияррикай хабар тахьун тажуб жедай кар туш. Чи чиновникри и кар патал са затIни ийизвач. Советрин Союзда школайра “СССР-дин Конституция” тарс гузвайди тир”.
Къейд авун лазим я хьи, республикада инсанрин ихтиярар хуьнин рекьяй Уполномоченныйди кIвалахзава. И идарадин къуллугъчийрин везифани агьалияр праводин жигьетдай гъавурдик кутун, кIеве гьатай вахтунда абуруз куьмек гун я.
Куьмекни гузва. ИкI, Уполномоченныйдин аппаратди Силисчивилин управленидин, ДГУ-дин юридический ва экономикадин факультетрин пешекаррихъ галаз санал вузра, ссузра, школайра праводин жигьетдай агьалияр гъавурда твадай лекцийрин курсар тешкилнава. Жаванрихъ, жегьилрихъ галаз важиблу темайрай суьгьбетар тухузва. “Инсанрин ихтиярар”, “Аялриз, жаванриз чпин ихтияррикай хабар авани?” конкурсар тешкилзава. Абура 5-11-классра кIелзавай агъзурдалай виниз аялри иштиракна.
Аппаратдиз чпин арзаяр гваз атай ксаривни Уполномоченныйдин патай тайин куьмек агакьзава. Инсанрин дердияр, арзаяр жуьреба-жуьребур жезватIани, талукь вири идараяр желбна, месэла гьялзава. Хасавюрт райондай 1-группадин набут дишегьлидиз полиуретановый месер къачуз, Ногъай райондин агьалидиз кIвализ газдин линия гъиз, махачкъалави жегьил хизандин иесидиз кIвалериз герек документар гьазуриз куьмекна. Ихьтин мисалар мад ава.
Чи агьалийриз чир хьун лазим я, Дибдин законда къалурнавайвал, Конституциядихъ уьлкведа лап вини дережадин юридический къуват ава. Уполномоченныйдин аппаратди гьа къуватдикай менфятни къачузва.
Чаз чизвайвал, Россиядин Федерация жуьреба-жуьре динар авай, гзаф халкьарикай, миллетрикай ибарат государство я. Виридаз гьа сад хьиз уьлкве сад, общество сад ва Дибдин законни сад я. Гьавиляй адан законар, положенияр, къалурунар, статьяяр виридаз талукьбур, гьамиша амална кIанзавайбур я. Государстводин къуллугърал алайбуруни, идарайра, карханайра, фирмайра зегьмет чIугвазвайбуруни, пенсионеррини, жегьилрини, тахсиркаррини… Конституциядин нормайрал амал тавун къанунар чIурун яз гьисабзава ва и кардай тахсирлу ксар, абуру рехъ ганвай къанунсузвилин агъурвилелай аслу яз, уголовный, административный ва я юридический рекьяй жавабдарвилиз чIугвада.
Уьлкведин Кьилин законда лагьанвайвал, Россиядин Федерация социальный, демократвилин государство я. Адан политика инсандиз уьмуьрдин лайихлу ва азаддаказ вилик финин шартIар яратмишунихъ элкъуьрнава. Государстводин властдин ва идара ийидай вири дережайрин органрин кIвалахдин лап важиблу терефар зегьмет ва инсанрин сагъламвал хуьнихъ, чIугур зегьметдай вахт-вахтунда гьакъи гунихъ, хизандиз, дидейриз, аялриз, набутриз ва яшлубуруз куьмек гунихъ галаз алакъалу я.
Гьахъ я, чи уьлкве, Конституцияда къейднавайвал, социальный, демократвилин государство я. Халкьариз вири жуьредин ихтиярар, азадвилер ганва. Амма гзаф вахтара инсанрин рикIелай чпин гражданвилин везифаяр алатзава. Бязибуру уьлкведиз, халкьдиз, обществодиз зиян хкатдай гьерекатризни кьил язава.
Дибдин закондал вирида амал авун лазим я. Амма уьмуьрдин гьакъикъат масад жезва. Регионра, шегьерра, районра гьукум гъилевай бязи ксари Конституциядин истемишунар, нормаяр рикIелай алудзава, агьалияр кIеве твадай, садбур хайибурай кьаз, масадбур тахайбурун жергейра тваз, яшайиш пайгардикай хкуддай крариз рехъ гузва, гьатта тахсиркарвилериз кьил язава. Законар, къуллугъдин дережаяр, мумкинвилер хсуси игьтияжар таъминарунин рекье эцигиз алахъзава. Уьлкведин къайдаяр хуьдай органар Конституциядин принципар хуьн патал чалишмиш жезватIани, бязи дуьшуьшра нагьахъвал винел акьалтзава, тахсиркарвал жаза агакьар тавуна амукьзава. Ихьтин гьалари зегьметчи инсанар нарази жедай, чкадин, федеральный гьукумризни акси акъвазардай чкадал гъизва.
Ихьтин ва государстводиз зиян хкатзавай гьерекатар, бязи чиновникрин зиянлу сиясат себеб яз, уьлкведа кесиб хизанрин, бейкаррин, чIуру рекье гьатзавай жегьилрин, гьатта террористринни кьадар гзаф жезва. Вад-цIуд йис идалай вилик яшайишдин шартIар тарифдайбур тушир, гила уьлкведа ва республикада гьалар хъсан патахъ дегиш жезва. РФ-дин Президент Владимир Путин уьлкведа къайда тваз, агьалийрин вири къатариз хъсандиз яшамиш жедай, кIвалахдиз къабил вири кIвалахдалди таъминардай, жегьилриз кIелдай, начагъбуруз чеб сагъардай шартIар яратмишдай сиясат тухуз алахъзава.
Уьлкведин Дибдин закондихъ инанмишвалзавай чи халкьари пакадин югъ хъсанди хьуник, коррупциядин, терроризмдин вилик пад кьуник, бейкарвал квахьуник, халкьарин арада дуствал мягькем хьуник, уьлкведин вири пипIери цуьк акъудуник умуд кутазва. Ихьтин мурадар дагъустанвийрихъни ава. Бахтлу уьмуьрдин иесияр хьун патал вирида, Конституциядин законрал амал ийиз, гьакъисагъвилелди зегьметни чIугун важиблу я.
Нариман Ибрагьимов
