Вичин вахтунда лезги писатель Якьуб Яралиева кхьенай: “Гуьзел, регьимдин крар гьамиша гъалиб жеда”. Эхь, менфятлу, важиблу крар гъалибни жеда, гьатта бязи вахтара абуру вилив хвейидалайни артух нетижаяр гуда. Эхиримжи йикъара лезгийрин уьмуьрда кьиле фейи гегьенш ва хийирлу серенжемрикай сад яз завай 10-октябрдиз кьиле фейи лезги чIалан диктантдин тIвар кьаз жеда.

Къвердавай тарифсуз гьалдиз аватзавай чIалан кьадар-кьисметдихъ, гележегдихъ галаз алакъалу ме­сэлаяр чна иесивилелди, къайгъударвилелди аннамишун чарасуз я. Дуьздаказ фикир гайитIа, къенин девирда квахьунин часпаррив агакьнавай ва агакьза­вай чIалар терг хьун ва я тахьун анжах а чIаларин са­гьибри вуч авуртIа, гьихьтин серенжемар кьабу­лай­тIа, гьадалай аслу хьанва. Гьукумдарри и жигьет­дай чпик умуд кутаз жедай метлеблу са къарарни кьабулзавач.

Малум тирвал, Урусатда, гьакI маса уьлквейрани жуьреба-жуьре чIаларал умуми (тотальный)  диктантар кьиле тухунин серенжемар сифте яз 2004-йисалай гатIунна. Алай йисуз лезгийрини и кардик сифте яз кьил кутуна.  Алатай нумрада чна са жерге уьлквейра, шегьерра, районра, хуьрера лезгийри диктантар кхьей мярекатрикай макъала чапнай. Гуьгъуьнлай “Лезги газетдин” сайтда нетижаярни (кхьейбурун тIварар раиж тавуна) малумарна. Адет яз, ихьтин мярекатар хайи чIалай авай чирвилер, савадлувал ахтармишун патал кьиле тухузва. Адахъ чIал хуьнин метлебни авачиз туш.

Санлай къачурла, лезгийри диктантда орфогра­фиядинбурулай гзаф пунктуациядин гъалатIриз  рехъ гана. Кьилинди, фадлай лезги чIалал кьве гаф кхьин тавунвай хейлин ватанэгьлийриз чпин вердишвилер рикIел хкидай, чирвилер ахтармишдай мумкинвал хьана.

Лагьана кIанда, мергьяматлувилин “Леки” фондунин крар идара ийизвай директор Фарман Шайдабегован кьилиз атай фикирдин тереф хейлин ватанэгьлийри хвена. Са тIимил чIавалай умуми дик­тант кьиле тухунин барадай тешкиллувилин ко­митетни арадал гъана…

Сифте яз фикирдиз атай, кьил кутур кар гьакъикъатдиз элкъуьрун регьят кар туш. Са шакни алачиз, 10-октябрдиз лезгийри кьиле тухвай мярекат лап важиблуди, халкьдин чIал патал герекди хьана­. Ана яшлубуруни, жегьилрини, аялрини иштиракна.

Аквазвайвал, халкьдиз талукь са тайин фикир кьилиз акъатун патал сифте нубатда ам къайгъудар­ векилрин арада раижун я кIанзавайди. Хияларни къастар, къуватарни мумкинвилер умумиламишайла, крарни кьилиз акъатдайдан шагьидар хьана чун. Фикирар гьакъикъатдиз элкъуьриз, гьа икI гьар са кар давамарунни герек я.

К. Ферзалиев