“Лезги газетдин” 16-январдиз акъатай 3-нумрадин 6-чина лезги чIаланни эдебиятдин пешекарвилиз талукьарнавай “Лезги чIалан пешекарар вучиз кьит жезва?” интервьюди зун тамамвилелди къарсурна. Ам 8 суалдикай ва гьакьван жавабрикай ибарат хьуни чаз къарагъарнавай месэладин важиблувиликай лугьузва. Ихтилат “Лезги газетдин” кьилин редактордин заместитель Куругъли Ферзалиеван ва филологиядин илимрин доктор, шаир ва гьикаятчи Фейзудин Нагъиеван арада кьиле фенва. Гьам суалар ва гьамни жавабар ахварай аквазвай кичIе жедай шикилриз ухшар я. ГьикI туш лугьуз жеда, эгер алимди сад лагьай суалдиз икI жаваб гузвайла: “ЦIи сад лагьай курсуник лезги кьве руш экечIнава. Гьавиляй а рушар ругуд кас авай табасаранрин группадик кухтунва”.
Яраб лезги халкьдиз дидед чIал несилрив агакьардай муаллимар кIанзамач жал?! Къвердавай кьит жезвай чIалан муаллимар пака ни эвез хъувурай? Фейзудин Рамазановича лугьузвайвал, цIи лезгийрихъ 1-курс хьаначтIа, низ чида пака ам хъжедатIа? Ихьтин гьал, заз чидайди, чи халкьдин векилри Госдумадин вилик, фикир тагана, эцигай милли чIалар чирунин месэладилай кьулухъ арадал атана. Яни, алатай асирра хьиз, къени са низ ятIани милли чIалар халкьаривай къерех ийиз кIанзава.
ЧIалан пешекарвилиз талукь гьакъикъат кьве патални кIвенкI алайди хьанва: са патахъай, ам квахьунин, муькуь патахъай, ам несилрив агакьардай кас тахьунин. Кьвед лагьайди виридалайни важиблуди хьун лазим тирдан гъавурда акьун герек я. Пешекаррин гуьзчивилик тахьай чIала халкьдин арада вичин фасагьатвал квадарда.
Интервьюда авай суаларни гьа и месэладиз талукь я. Ана милли чIалариз гьукуматдини артух фикир тагузвайди мад сеферда тестикьар хъийизва.
Чна вири месэлаяр гьукуматдин хивез вегьинни дуьз жезвач. Бязи вахтара, вучиз ятIани, ахьтин татугайвилер чкайрал алай кабинетрани битмиш жезва. Месела, 2019-2020-кIелунин йисуз мектебра лезги чIалан жигьетдай са бязи дегишвилерни хьанва: 10-11-классра лезги чIалаз 1 сят ва эдебиятдизни 1 сят ганва. Икьван чIавалди эдебиятдиз 2 сят гузвай эхир. Тарсарин кьадар дегиш хьанватIани, планар авайвал ама. Куьне лагь, агакьдани муаллим йисан 70 сят фикирда кьуна акъуднавай учебникдин материал 35 сятина аялрив агакьариз? Деведин жендек цIегьрен хамуна гьакь тийидайди гьакимриз чизвачни? Гьавиляй бязи мектебра хайи эдебиятдин тарсар авайвал (2 сят) тунни авунва.
Кружокрин патахъайни наразивал авуртIа жеда. Месела, за лезги эдебиятдин кружок тухуз 37 йис я. И девирда за тухузвай кружокдин кIвалахар лезги чIалалди акъатзавай вири изданийриз агакьна. Шаз за гьа и кружокдин иштиракчийрин -аялрин эсеррин “Сифте камар” тIвар алаз ктабни акъудна. ЦIи лагьайтIа, лезги эдебиятдин кружок атIана, шахматриз ганва. Алава яз амукьай кружокрини маса предметар “девлетлу” авунва. Лезги районда, лезги мектебда лезги чIалаз ихьтин къимет гайила, амайбуру вуч авурай? Чна низ арза хъувурай?
Заз инал рагьметлу зи иранбубадин кьилел атай са дуьшуьш рикIел хкиз кIанзава. Ам колхозда къурухчи тир. Райондиз фенвай арзадай чир хьайивал, ада, валарин кIанерай чухвана, векь тухузвайбуруз рехъ гузвай. И кардин патахъай райисполкомдай атай къуллугъчиди сифте адаз туьмбуьгь авуна, ахпа ам кIвалахдилай алудунин месэла кIватI хьанвайбурун вилик эцигна. “Зун рази я кIвалахдилай алудунал, зи партбилетни хутах. Заз гьазуран кIвалах авайди я”, — лагьана иранбубади.
“Вуч кIвалах?” — хабар кьуна тажуб хьайи гьакимди.
“Зи кьве пата авай къуншидизни чIижер ава. Абур чIижерин патахъай гьамиша къалрава. За, жуван айвандал ацукьна, инихъай-анихъ, анихъай-инихъ шумуд чIиж атанатIа, гьисабда. Абуру заз гьахъни гуда, къални атIуда”.
КIватI хьанвайбурувай хъуьруьн тавуна акъвазиз хьанач. Куьгьне коммунист гафунивай тухуз тежедайди акур гьаким иранбуба кIвалахал тунал рази хьана. Лезги кружокрин кьисметни гьахьтинди хьанайтIа, хъсан жедай. Амма…
Фейзудин Рамазановича вичин эхиримжи жаваб икI куьтягьзава: “Белки, чIалан пешекаррин къуватар санал агудунин везифа “Лезги газетдин” редакцияди вичин хивез къачун”.
Заз лугьуз кIанзава хьи, хайи газетди а везифа вичин хивез фадлай къачунвайди адан чинриз акъатай ва акъатзавай меслятринни гьуьжетрин ялав алай макъалайрай аквазва.
Абдул Ашурагъаев,
лезги чIаланни эдебиятдин муаллим
