Алатай йисуз Москвада, “Шико” чапханада, медицинадин илимрин доктор, профессор, Даггосмедуниверситетдин (ДГМУ) кафедрадин заведующий, РФ-дин лайихлу духтур, РД-дин илимдин лайихлу деятель, ДГМУ-дин лайихлу профессор, илимрин международный академиядин академик, “Йисан профессор-2018” Милли премиядин лауреат, “Земский духтур”, “Умуми тежрибадин духтур”, “Общественный сагъламвал ва здравоохранение” журналрин редакцийрин советрин член Рашид Сейфиевич Гьажиеван “Фельдшервилинни акушервилин пункт” тIвар алаз монография чапдай акъатна. Адан рецензентар – медицинадин илимрин доктор, профессор, РФ-дин лайихлу деятель, “Н.А.Семашкодин тIварунихъ галай общественный сагъламвилин Милли НИИ” ФГБНУ-дин директордин 1-заместитель А.Линденбратен ва медицинадин илимрин доктор, профессор, РФ-дин илимрин лайихлу деятель, Санкт-Петербургдин педиатриядин госмедуниверситетдин кафедрадин заведующий В.Юрьев я.
Монография, адаз ганвай кьиляйни кьатIуз четин туширвал, фельдшервилинни акушервилин пунктарин — медицинадин гзаф хилерикай ибарат тир звенодин кIвалахдин ери ва тешкиллувал хъсанаруниз бахшнава. Авторди, ФАП-дин алай вахтунда адет хьанвай къайдадин кIвалах фикирда кьуналди, ам хъсанарун патал вичин тайин, гьакъикъи меслятар гузва. ЧIехи фикир ада иллаки дишегьлийрин ва аялрин сагъламвал мягькемарунихъ, азаррин вилик пад кьунихъ элкъуьрнавай куьмек тешкилунал ва пландик кутунал, медицинадин къуллугъчийрин зегьмет тешкилунал ва абурун пешекарвал хкажунал, гьакI ФАП-рин кIвалах еримлу авуниз куьмекдай къайдаяр уьмуьрдиз кечирмишунал желбнава. Медицинадин куьмекдин ери хъсанаруниз, санитариядин ва тIугъвалдихъ галаз женг чIугвадай, инсанриз еке хаталувал авай азаррин вилик пад кьуниз талукь месэлайрини монографияда лайихлу чка кьунва…
Сифте гафунани къейднавайвал, агьалийрин сагъламвал хуьнин жигьетдай Конституцияда къалурнавай заминвилер тамамарунин макьсаддалди кьиле тухузвай здравоохраненидин реформадин кьилин хилерикай садни медицинадин сифтегьан — агьалийрив медицинадин куьмек агакьарунал гьалтайла важиблу звенодин реформа я. Сир туш, амбулаториядинни поликлиникадин куьмекдилай здравоохраненидин санлай вири къурулушдин нетижалувал ва кIвалахдин ерилувал, уьлкведин зегьметдин къуватар хуьн, хизандин дережада аваз яшайишдин рекьяй чеб хуьн лазим тир категорийрин — аялрин, яшлубурун, инвалидрин ва масабурун медицинадинни яшайишдин чIехи пай месэлаяр гьялун аслу я. Здравоохраненидин реформадин шартIара медицинадин юкьван дережадин къуллугъчийрин, тIем акакьдай ва ерилу, медицинадинни яшайишдин ва азаррин вилик пад кьунин куьмек агакьарунал гьалтайла, здравоохраненидин хиле виридалайни гзаф авай категория яз, абурун роль чIехи жезва. Къенин юкъуз медсестрайриз, фельдшерриз, акушеркайриз, абурун образованидин дережадилай аслу тушиз, сестринский делодин, сестринский психологиядин, медицинадин идарайрин санитариядинни тIугъвалдиз акси къайдадин истемишунриз, гьакIни медицинадин стандартрихъ галаз кьурвал кIвалах кьилиз акъудун патал теориядай алай аямдин чирвилер лазим я.
Хуьрерин чкайра агьалийрив медицинадин куьмек агакьарунал гьалтайла, ФАП-рин роль чIехиди хьун шаклувилик кутадай кар туш. Эгер шегьерэгьли, медицинадин куьмек лазим атайла, духтурдин патав физватIа, хуьре яшамиш жезвай ксари чIехи пай вахтара куьмек медицинадин юкьван дережадин пешекарривай тIалабзава. Гьаниз килигна, ФАП-ра зегьмет чIугвазвайбурун хиве гьатзавай везифаярни екебур жезва. Идалайни гъейри, фельдшервилинни акушервилин пунктари, санитариядинни тIугъвалриз акси серенжемар кьиле тухунал ва хуьрерин агьалийрин арада азарлуйрин кьадар тIимиларунал гьалтайлани, еке роль къугъвазва. И месэлаяр фикирда кьуналди, хуьрерин здравоохраненидин важиблу звенойри участокдин азарханадин (врачебный амбулаториядин), ЦРБ-дин регьбервилик кваз хуьрерин агьалийрин арада азаррин вилик пад кьунин гегьенш серенжемар кьилиз акъудзава. Фельдшерри ва акушеркайри азаррин вилик пад кьун патал агьалийриз килигунар, диспансеризация тухунин, санитариядинни гигиенадин рекьяй чирвал артухарунин крара активнидаказ иштиракзава. Абуру чпин кIвалах тешкилнавай саягъдилай гзаф крар аслу жезвайди фикирда кьуналди, здравоохраненидин тешкилатчийри ФАП-ра къуллугъзавай ксарин кIвалахдин нетижалувал хкаждай рекьер жагъурун истемишзава.
Винидихъ къейднавайвал, монографиядин авторди ФАП-рин кIвалах хъсанарун патал вичин къейдер, тайин меслятар къулурнава. КьетIен чка ана къенин юкъуз чпи инсаниятдик къалабулух кутазвай азаррин — рикIинни дамаррин, чIуру дакIунар арадал атунин, шекердин диабетдин, чахуткадин, ичкибазвилин, наркоманиядин ва токсикоманиядин вилик пад кьуниз чара авунва. Мадни са кардиз махсусдаказ фикир ганва: амни хуьрерин агьалийриз медицинадинни санитариядин сифтегьан куьмек гунин гележегдин планриз талукьарнава.
Къейд авун лазим я хьи, Рашид Гьажиева вичин монографияда теклифнавай къайдаяр РФ-дин са жерге регионрин медицинадин идарайрин тежрибада ишлемишзава, яни уьмуьрдиз кечирмишнавайбур я. Абуру авторди вилик эцигнавай макьсадар кьилиз акъудиз куьмекзавайди субутзава.
Монографиядин кIвалах галай-галайвал, регьятдиз кIелиз, кьабулиз жедайвал, гъавурда акьадайвал кхьенва, таблицаяр, гъили чIугунвай шикилар ва схемаяр галаз ганва. Са кIусни шаклувал авачиз лугьуз жеда хьи, профессор Рашид Сейфиевичан монографияди ФАП-ра зегьмет чIугвазвай ксариз — хуьрерин агьалийрин сагъламвилин къаравулда акъвазнавай сифтегьан хилен пешекарриз — кIвалах хъсанариз ва еримлу авуниз куьмекда.
РикIел хкин: профессор Р.С. Гьажиеван регьбервилик кваз докторвилин — 5 ва илимрин кандидатвилин 37 диссертация хвенва. Адан гъиликай 535-далай виниз илимдин кIвалахар (12 монография, 5 учебник, кIелунин 23 пособие) хкатнава. ВАК-дин рецензийрин журналра адан 130 макъала акъатна. Рашид Гьажиева “Фельдшервилинни акушервилин пункт” монография 1986-йисузни кхьенай. Адан гъиликай хкатай монографийрин арада мадни ава: “Райондин центральный больницада управленидин ва зегьмет чIугун тешкилунин дибар” (М., 1983-йис), “ЦРБ-дин отделенидин заведующий” (Тула, 1987-йис), “Хуьруьн духтурдин участок” (М., 1988-йис), “Фельдшердин справочник” (М., 1999-йис, ам 2 томдикай ибарат я), “Участокдин врач-терапевтдин кIвалахдин анализдин методика ва тешкиллувал” (Махачкъала, 2003-йис) ва масабур. Мадни, нубатдин монография чап авунвай Москвадин “Шико” чапханада ада 2019-2020-йисара “Умуми тежрибадин духтур (хизандин духтур)” 3 томдикай ибарат тир монографияни чапдай акъудна.
И.Г.Низамов,
РФ-дин ва Татарстан Республикадин илимрин лайихлу
деятель, медицинадин илимрин доктор
