Дуст Ягьиядиз1
Эй зи2 азиз дуст Ягьия, ваз вуч хифетар хьана хьи,
Ви3 шикаят ван хьайила, дустар ви кIатIар4 хьана хьи,
Вал гьалтайди амал чидай фиринги5 устIар хьана хьи.
Ви угъридиз хабар авач, эхир дуьнья дар хьана хьи:
СиратIдилай6 тухуз тежер кьуркьушумдин пар хьана хьи.
Дуьньядин гъам-хифет ийиз, ви гьалар вуч сефил хьана!
Вуна халкьар фагьум тийиз, ви акьул вуч тIимил хьана!
ЦIуд рипе7 къуьл кIатIа аваз, вун8 ксана, гъафил хьана9?!
Фугъара яз, кIватIай ризкьи, гьар къапудал саил хьана, —
Жафа10, гьелбет, вид ятIани, тIуьрди са сан кар хьана хьи!
Дуьнья са вад югъ я фидай, пара вуна хифет мийир,
Къуьл тухвайди сад хьайила, гъейридилай шикет мийир,
Жуваз бегьем чир тахьайла, имандалди11 адет мийир,
Инлай анихъд, гила кьванни вуна12 ихьтин къелет мийир,
Заманадин гьал тийижиз, вун куьз бейхабар хьана хьи?!
Имни гьар сад са акьул я, килиг, за ваз лугьузава,
Уьлкве чапхун, тарашун я, гьар санихъди тухузава13,
Ви меслягьат такIанбуру ваз несигьат талгьузава,
Вун фугъара, свас авачиз, къариблухда ялгъуз ава, —
Ихьтин заманадин къене14 ви нел ихтибар хьана хьи?15
Темягьвилер ийиз пара, къуьл угъридив тухуз туна,
Алаз еке хийирдал вил, ам тагана, зулуз туна16,
Зирба17 гуниз темягь уна, са18 килени19 тагуз туна,
Чуьлдин кьулал эцигна хьиз: “Заз къуьл авач”, — лугьуз туна, —
Вегьиз на20 чурт21, гьисаб ийиз, ваз шумуд динар22 хьана хьи?
Вуна вучиз кIевяй къудна, туна23 ви къуьл дуьздал алаз?
Атай-фейи махлукьатдин вилер туна ада акьаз?
Тухудайдаз жафа тахьуй лугьуз, туна сивни ахъаз?
Гьалдарна жаллатIар къуьлел24, кIатIа туна кьифер къугъваз?
Фагьумайла, ваз, фугъара, хупI25 ажайиб кар хьана хьи!
Етим Эмин вав рахайла, вун ава хьи къалмакъализ26, —
Эй фугъара, ризкьи тухвай угъри вакай жеч хиялиз,
Хиял мийир, тIуьртIани жеч адавай ам вири гьялиз27.
Нисрединан28 мисал ава, лам тухвайла вар агализ, —
Кар хьана кардай фейила, вун геж хабардар хьана хьи!
______________________________
1 И шиир 1960-йисуз А.Агъаева акъудай Е.Эминан шииррин кIватIалда вад-вад цIарцIикай ибарат тир ирид бендинин, “Дуст Ягьиядиз” тIвар алай эсер хьиз, сифте яз ганвай. А.Агъаева тестикьарзавайвал, Эминахъ Ягьия лугьур са къунши авай. А къунши са маса хуьряй атана Ялцугърал яшамиш жезвай кас тир. Са сеферда вичихъ авай-авачир техил кIватIна, Эминан къуншиди ам фура туна. Гатфар хьайила, ада фур ахъайна, техилдиз рагъ гана. Свас тагъанвай ялгъуз касдин къаст къуьл маса гана, вичин дердияр авун тир. Амма угъривал квай масабуру Ягьиядиз къаст авуна: техил чуьнуьхна. И кардикай ван хьайила, кьилел гуьзлемиш тавур къаза атай касдиз Эмина шиир туькIуьрна. 1980-йисуз Гъ.Садыкъиди акъудай классикдин шииррин кIватIалда и эсердин бендер кьуд-кьуд цIарцIикай ибарат 5 бендиниз элкъвенвай. 1995-йисуз гьа и авторди туькIуьрай Е.Эминан шииррин кьвед лагьай кIватIалда и эсер кьуд-кьуд цIарцIин 7 бендининди хьиз ганвай. И мукьвара чаз шиирдин араб гьарфаралди кхьенвай вариант ахцегьви Ш.Мирзоевавай гьатнава. Адай аквазвайвал, шиирдихъ “мухаммас” лугьур кIалуб ава, адан бендер вад-вад цIарцIикай ибарат я ва абурукай кьуд-кьуд цIарцIинбур авун дуьз кар жезвач. Ахцегьай гьат хъувунвай вариант, ам 1960-йисуз А.Агъаева акъудай шиирдин вариантдив гекъигна, герек баянарни галаз, чна газетда гузва.
2 ЦIарцIе слогрин кьадар цIуругудахъ агакьун патал чна алава хъувунвай гаф.
3 Ахцегьай гьатнавай шиирдин вариантда инал, гъалатI яз, “ваз” гаф кхьенва.
4 КIатI — магьсул хуьн патал тIваларикай хранвай ва я тахтайрикай раснавай ва кIевиз жедай еке къаб. “КIатIар хьана хьи” келима “кIевнавайбур хьана хьи” лагьай чIал я.
5 Фиринги — Европадин. Эминан девирда пара амалар чидайбур Европада авайди яз гьисабзавай.
6 СиратI — мусурман динди къалурзавайвал, Къияматдин юкъуз гьар са касдин гунагьар ва сувабар алцумзавай муькъуьн тIвар. Къуьл чуьнуьхайдаз атIа дуьньяда СиратI муькъвелай физ четин жеда лугьуз, шаирди инал къуьлуьн иеси секинарзава.
7 Рипе — техил алцумдай уьлчме (тахминан 28-32 кг.).
8 Ахцегьай гьатнавай шиирдин вариантда инал «куьн» гаф кхьенва, чна ам «ваз» гафуналди эвезнава.
9 “Гъафил хьана” келима чна 1960-йисан вариантдай къачунва, ам чаз гьатнавай вариантда, гъалатI хьана, ерли кхьенвач.
10 Жафа — руьгьдиз, бедендиз, къуватдиз жедай заланвал, къулайсузвал.
11 Имандалди — инал: жув агъанваз, амма гьакъикъат тийижиз са кар авун.
12 КIелиз тахьай гафунин чкадал кхьенва.
13 Шиирдин Ахцегьай гьатнавай вариантда «тухузава» гафунин вилик артухан слогар арадал гъизвай “гьар сада” келима квай, ам чна цIарцIикай хкуднава.
14 И гаф шиирдин Ахцегьай гьатнавай вариантда авач. Ам чна цIарцIе герек кьадар слогар хьун патал 1960-йисан вариантдай къачунва.
15 И бендинилай гуьгъуьнлай шиирдин 1960-йисан вариантда чаз Ахцегьай гьат хъувунвай адан вариантда авачир кьве бенд къвезва, чна абур инал гузва.
16 Шиирдин 1960-йисан вариантда и цIар, гъалатI яз, икI кхьенва: “Еке хайцедал вил алаз хупI кьулухъ туна…” Чна ам шиирдин манадив ва бендина авай рифмадив кьадайвал дегишарнава.
17 Зирба — техил, гъуьр алцумдай уьлчме, 14 кг.
18 Шиирдин 1960-йисан вариантда инал, гъалатI яз, “цIуд” гаф кхьенва.
19 Киле — магьсул алцумдай уьлчме, 2,5 кг.
20 ЦIарцIин слогрин кьадар дуьз хьун патал чна адак кухтунвай гаф.
21 Чурт — урусрин “счёт” гафунин Эминан девирда лезгийрин арада ишлемишзавай жуьре.
22 Динар — са кьадар мусурман халкьарин гьукуматра пулунин тIвар.
23 Вилик квай бендина авай рифма и бендинани тикрар тахьун патал 1960-йисан шиирдин вариантдин и бендинин сифтегьан кьуд цIарцIин эхирда кхьенвай “туна” гаф чна гьар цIарцIе сад-кьве гафунин вилик хканва.
24 ЦIарцIин слогрин кьадар дуьз хьун патал чна адак кухтунвай гаф.
25 ЦIарцIин слогрин кьадар дуьз хьун патал чна адак кухтунвай гаф.
26 И бендинин сифтегьан пуд цIар шиирдин Ахцегьай гьат хъувунвай вариантдани, 1960-йисуз акъатай вариантдани какадарнава, абура рифмаяр авач. Бендинин кьве вариантдинни кьуд лагьай цIарцIе мягькем ибара тир “лам тухвайла вар агализ” келима хьуниз килигна, чна бендинин сифтегьан пуд цIарни гьа ибарадин рифмадив кьадай кIалубриз гъанва.
27 Вири гьялун — инал: вири тIуьна иливариз хьун.
28 Нисредин — кьисайрик квай малла Нисредин.
Етим Эминан и шиир чапдиз гьазурайди
ва адаз баянар гайиди Мансур Куьреви я
