Накь чи чIехи уьлкведин вири регионра Россиядин Федерациядин Конституциядин югъ шад гьалара къейдна. Чка-чкада суварин йикъаз талукьарнавай жуьреба-жуьре мярекатар кьиле фена. 14 йис тамам хьанвай жаванрив Россиядин Федерациядин агьали я лагьай паспортар вахкана. Школайра, культурадин идарайра уьлкведин Дибдин закондикай лекцияр кIелна, авай ихтияррикай малуматар гана.
Конституцияр чахъ виликрайни хьана. Амма СССР чкIуникди, Россиядин Федерация тIвар алаз цIийи государство арадал атуникди цIийи Конституцияни герек тир.
1990-йисан 16-июндиз Конституция гьазурунин комиссия тешкилнай. Адак Верховный Советдин 98 депутат акатзавай. ЦIийи уьлкведин политический къуватрин акъажунри Конституция кьабулуниз таъсирна ва и кар яргъал фена. Кьилин кIвалах РСФСР-дин Конституциядик гзаф кьадар дегишвилер кухтун тиртIани, бязи месэлайрай къалриз, гьуьжетриз аватна. И кар себеб яз 1993-йисан октябрдиз Москвада къизгъин гьалар арадал атана, Верховный Советдин дарамат танкарай яна. Халкьдин депутатрин Съезд ва Верховный Совет чукIурна. Уьлкведа политикадин ва конституционный жигьетдай халис кризис арадал атана. Ихьтин гьалара Россиядин Федерациядин Конституция кьабулиз хьаначир.
Депутатриз теклифай са шумуд проектдикай кьвед хкяна. Россиядин Федерациядин саки вири субъектрин векилрин, депутатрин, жуьреба-жуьре партийрин, пешекаррин теклифарни фикирда кьуна, хейлин дегишвилер, алаваярни кухтуна, сад авуна, проект вири халкьди сесер гудайвал майдандиз акъудна. 1993-йисан 12-декабрдиз сечкияр кьиле фена. ЦIийи Конституциядин тереф сесер гайи агьалийрин 58,43 процентди хвена. 1993-йисан 25-декабрдиз цIийи Конституция «Российский газетдиз» акъатна ва уьлкведин вири субъектра кардик акатна.
Конституцияда государстводин туькIуьр хьуниз, халкьарин азадвилериз, ихтиярриз, общество мягькемарзавай вири хилериз, такьатриз, гражданиндиз кIелдай, кIвалахдай, яратмишдай, ял ядай шартIар тешкилуниз ва и вири заминвилер, галайвилер хуьниз талукьарнавай дибдин принципар къалурнава, положенияр тестикьарнава. Конституцияди уьлкведин гьар са агьалидин гьакъиндай жаваб гузва, бахтлудаказ, барабардаказ яшамиш жедай, общество патал зегьмет чIугвадай сад хьтин ихтиярар гузва.
Конституциядихъ уьлкведа лап вини дережадин юридический къуват ава. Россиядин Федерацияда кьабулзавай федеральный гьич са законни, нормативно-правовой актни Конституциядин положенийриз акси атана виже къведач. Ахьтин аксивилер арадал атай чIавуз Россиядин Федерациядин Конституция къуватда аваз жеда. Наразивал арадал гъизвай нормативный актариз, обществодиз зиян хкатзавай законриз, указриз талукь месэлаяр РФ-дин Конституционный судди гьялда. Ада кьабулзавай къарарар акьалтIай дережадинбур, абур са шартIни алачиз кьилиз акъудун гьар са субъектдин, идарадин, гражданиндин буржи я.
Конституциядин нормайрал амал тавун къанунар чIурун яз гьисабзава. И кардай тахсирлу ксар, абуру рехъ ганвай къанунсузвилин агъурвилелай аслу яз, уголовный, административный ва я юридический рекьяй маса жавабдарвилиз чIугвада.
Уьлкведин Кьилин законда лагьанвайвал, Россиядин Федерация социальный, демократвилин государство я. Адан политика инсандиз уьмуьрдин лайихлу ва азаддаказ вилик финин шартIар яратмишунихъ элкъуьрнава. Государстводин властдин ва идара ийидай вири дережайрин органрин кIвалахдин лап важиблу терефар зегьмет ва инсанрин сагъламвал хуьнихъ, чIугур зегьметдай вахт-вахтунда гьакъи, хизандиз, дидейриз, аялриз, набудриз ва яшлубуруз куьмек гунихъ галаз алакъалу я.
Уьлкведин Дибдин закондихъ инанмишвалзавай чи халкь пакадин югъ хъсанди жедайдахъ, коррупциядин, терроризмдин вилик пад кьадайдахъ, бейкарвал квахьдайдахъ, халкьарин арада дуствал мягькем жедайдахъ умудлу я.
Нариман Ибрагьимов
