Алай йисан сентябрдин эхирра кьиле фейи ва-къиайри неинки дагъустанвияр, гьакI къунши республикайрин политологар, гьукумдин кьилера авайбур, агьалиярни тажубарна.

Дагъустан Республикадин Кьилин къуллугъдикай къерех хьуникай са ван-сесни авачир чIа­вуз Рамазан Абдулатипова вич отставкадиз финин гьакъиндай арза кхьена. И ха­барди ам фадлай къуллугъдикай аза­диз кIанза­вай дестеярни кваз мягьтеларна, амма хабар дуьзди, гьакъикъатдинди ятIа гьелелиг малум тушир.

Ша чна вири хьайи-хьайивал рикIел хкин.

23-сентябрь. Рамазан Абдулатипова Ставрополдин 240 йис тамам хьуниз талукьарнавай мярекатда иштиракзава ва ам Кеферпатан Кавказдин маса регионрин гьакимрихъ галаз Ставрополдин Ленинан тIварунихъ галай майдандал тешкилнавай милли культурайрин фестивалдиз килигзава.

24-сентябрь. Дагъларин уьлкведин меркезда Махачкъаладин 160 йисан юбилейдиз талукьарнавай мярекатар давам жезва. РД-дин Кьили махачкъалавийриз юбилей мубаракзава ва I Петрдин проспектда Ярославлдай тир игитриз памятник ачухунин мярекатда иштиракзава.

26-сентябрдиз Махачкъалада  терроризмдиз акси комиссиядин (АТК) нубатдин заседание тухун тайинарнавайди тир. Анал РД-дин Кьили терроризмдиз, экстре­мизм­диз акси яз тухузвай кIва­лах­дин гьа­къиндай, нафтIадин, газ­дин, электроэнергиядин ва ма­­са карханайрин, идарайрин руководителрин гьахъ-гьисабрихъ яб акалун лазим тир. Амма 25-сентябрдиз Р.Абдулатипов Моск­вадиз акъатна.

27-сентябрь. РД-дин Кьил Рамазан Абдулатипова отставкадиз экъечIунин гьакъиндай арза кхьенвайдакай уьлкведин меркездин са бязи информканалриз хабар хьана ва абуру чпин изданийрай, каналрай хабарарни чукIурна. Амма Да­гъустандин гьукумдин органар, депутатар, СМИ-яр патал и хабар гьич­ гуьзлемиш тавурди хьана. “Да­гъус­тандин правда” газетдин 27-сентя­брдин нумрадин сад лагьай чина А.Мегьамедован “Батмишар тежедай “Варяг” тIвар алаз макъа­ла акъатна. Ана Абдулатиповаз Вла­­димир Путинан патай гьеле их­­тибар амайдакай кхьенвай. Да­гъустан­дин Кьилин ва Гьукумат­дин пресс-къуллугъди хабар са би­­нени авачирди ва гьакIан ванер-сесер тирдакай малумарна. 27-сентябрдин нянин сятдин ругудаз 1-каналдай Р. Абдулатипова арза кхьейдакай лагьана, амма РГВК-ди и месэладикай са гафни лагьа­нач, гьакI маса каналрини.

28-сентябрь. Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин нубатдин сессияди вичин кIвалах башламишна ва гьа инал Рамазан Абдулатипова вичи отставкадиз финин гьакъиндай арза кхьейдакай малумарна, амма вичин чкадал вуж хкведатIа, гьадакай малумат ганач.

Са рахунни алач, чIехи къуллугърал алай ксар хушбурни, хуш туширбурни жеда. Чи рикIел алама, 2013-йисан январдиз вичин ве­зифайрив эгечIай чIавуз Р.Аб­ду­латипова республикадин халкьариз хуш жедай, хъсан, асайиш­  уьмуьрдик умуд кутадай, рес­пуб­лика фад-фад вилик фидай ихтилатар авунай. Абурукай садбур рикIел хкайтIа пис туш: кланрин дестейрал эхир эцигда, за­кон­­­­суз­даказ кьунвай чилер вах­чу­­да, Каспий гьуьлуьн къерехда, федеральный хсусиятдин чилел эцигнавай дворецар, хоромар аца­дар хъийида, коррупциядихъ, ришветбазвилихъ галаз женг чIуг­вада, къуллугърал кар алакьдай ва чирвилер авай ксар тайинар­да…­

Гьайиф хьи, и хиве кьунар гьа гафар яз амукьна, гена Махачкъаладин, Каспийскдин шегьеррин гьуьлуьн къерехра мадни дворецар эхцигна, ришветбазвили мадни цуьк акъудна, меркездин вад метр алай чкани маса гана, кланри чпин гъиле мадни еке девлетар, къуллугъар хкьуна…

Гьа ихьтин крар себеб яз Да­гъустандин халкьари республикадин руководителдихъ ихтибарни хъувунач. Идан гьакъиндай уьлкведин ва гьакI Кеферпатан Кавказдин политологри, экономистри, публицистри, общественный деятелри ганвай баянрал бинеламиш хьайитIа, Р.Абдулатипов Владимир Путинан ихтибардай аватунин са шумуд себеб ава. Дагъустанда Р.Абдулатиповаз машгьурвилин агъа дережа авай. 2013-йисуз авай 75 процент рейтинг 2017-йисуз 10 процентдал ахватна. 2016-йисан 18-сентябрдиз кьиле фейи сечкияр гзаф кьадарда къалмакъалрихъ галаз ала­къа­лу хьана ва ЦИК-дин председатель Э.Панфиловади тахсир ре­гиондин руководителдин хиве туна. Республикадивай яшайишдинни экономикадин рекьяй ви­лик­ фин патал хиве кьур крар кьи­лиз акъудиз хьанач. 2016-йисан 21-августдиз Макок хуьр, цIай акатна, кана. Бедбахтвилик акатай агьалийриз къени эвездин пулар хганвач. Республикада бюджетдин пулар кIани­вал­ ишлемишун давамарзава, жуь­реба-жуьре дестейри, гьу­кум­дин идарайри федеральный махсус программайрай ахъайзавай финансриз талукь язни тахсиркарвилериз рехъ гузва.  Хиве кьунатIа­ни, республи­кадиз инвестициярни гъиз алакьнач. Махачкъаладин гьуьлуьн ва алишверишдин портунин кIвала­хар акIа­дарна…

Гьа са вахтунда къейд ийиз кIанзава, Рамазан Абдулатипован девирда (1710 югъ) республикада хъсанвилихъни хейлин дегишвилер кьиле фена. Виринра михьивилер ийиз эгечIна, терактар тIимил хьана.  Росстатдин делилралди, 2013-2017-йисара республикади гьасилзавай региональный продуктдин кьадар (ВРП) 23,58 процентдин артух хьана — 452 млрд. манатдилай 559 млрд. манатдив агакьна.

2013-йисуз республикадин бюджетдин дефицитди 3 млрд 455 млн манат, доходри 85 млрд 965 млн манат тешкилзавай. 2016-йисуз и рекъемар талукь тирвал ихьтинбур хьана: 1 млрд 812 млн манат ва 98 млрд 61 млн манат.

Агьалийрин яшайишдин дережадал гьалтайла, “Профиль” жур­налди ганвай делилралди, 2016-йисуз Дагъустан Россиядин регионрин арада 42-чкадал, экономика вилик тухунай 80-чкадал алай. Эхиримжи кьуд йисуз Да­гъустанда агьалийрин кьадар 3,26 процентдин гзаф хьана, амма гьар са агъзур агьалидин кьилиз хазвай аялрин кьадар 7,45 процентдин тIимил хьана.

Республикадин шегьерра ва хуьрера  умуми образованидин 36 школадин, аялрин 51 бахчадин, медицинадин 59, спортдин 2, культурадин 2 дарамат ишлемишиз вах­кана. 380 километрдиз газдин, 296 километрдиз цин линияр тухвана.

Ни вуч лагьайтIани, нубатдин сеферда республикадин кьиле акъвазай касди Дагъустандин чилел са гел туна.

Россиядин Федерациядин го­су­дарстводиз талукь гзаф месэ­ла­яр гьялунихъ галаз Владимир Путинавай 27-сентябрдиз вахтунал­ди РД-дин Кьилин къуллугъдин ве­зифаяр тамамардай кас тайинариз хьанач. Идахъ галаз ала­къалу яз СМИ-ра, социальный сетра и къуллугъдал тайинардай са шу­муд­ касдин тIвар кьуна: Сифте нубатда Сергей Меликован, ахпани  Шамсудин Дагирован, Ильяс Умаханован, Мегьамедсалам Мегьамедован, Абдурашид Мегьамедован, Александр Хлопонинан, Саидгьуьсейн Мегьамедован, Роман Бекован…

3-октябрдиз малум хьайивал, садан фикирни кьилиз акъатнач. Владимир Путина Дагъустандиз Владимир Васильев рекье туна ва ам вичин везифайрив эгечIна. Мубаракрай ва Дагъларин уьлкведин вири халкьар патал бегьер­лувилелди кIвалахрай!

Нариман Ибрагьимов