Жирият Бейдуллаевна Тагьирова… И тIвар чазни, чи газет кIелзавайбурузни ХХ асирдин 90-йисара чир хьана. Ам Кьиблепатан Сухокумскда, нафтIадин мяденрин устIаррин хизанда яшамиш жезвай. Яшар 80-дав агакьнавай дишегьлидихъ вилерин экв амачир, ада вичин эсерар, Сулеймана хьиз, хуралай кIелдай. Мани лугьузвайда хьиз, гьар са цIар яргъалди чIун галаз тикрардай. Гьа саягъда ада Етим Эминан, СтIал Сулейманан эсерарни, са гъалатIни квачиз, хуралай кIелдай.
Ихьтин аламатдин алакьунар авай дишегьли-диде, баде чаз ачухайди и шегьерда яргъал йисара алакъадин узелда почтарин рекьяй операторвиле кIвалахай лезги тават Туьтуьханум Фатуллаевна Мигьралиева я.
Жирият дидедин хайи ватан Сулейман-Стальский райондин Бигеррин хуьр я.
Кьисметди ам патав гвай Ялцугъиз — чи классик Етим Эминан хуьруьз акъудна. Яни шаирвилин ирс Жирият дидедив Эминанни Сулейманан, Алибеганни Саядан ватандай агакьна.
Ам 1924-йисан 21-январдиз дидедиз хьана. Ленин кьейи юкъуз хайи руш бахтлуди жедай туш лугьудалдай вичиз танишри. “ГьакI хьунни авуна”, — рикIел хкидай Жирият дидеди. Лап жаван йисара амаз хуьруьв чIехи шаир СтIал Сулейман кьена лагьай хабар агакьна (1937-йисан ноябрь). Сифте яз рикIяй кудай чIаларни гьа чIавуз акъатнай. Ахпа Ватандин ЧIехи дяве къарагъна. Школа акьалтIариз тахьай руша колхозда дяведиз фейи бубаярни чIехи стхаяр эвезна. Ада дагъда чубанвални авуна, хуьре — лежбервални.
Дяведа адан ими, стха, халу, хейлин маса мукьва-кьилияр телеф хьана.
Гуьгъуьнлай, 1966-йисуз, мад са стха — Советрин Армиядин офицер Прикарпатьеда живедин маргъалрик акатна, телеф хьана. И дердисервилери адан вилерин эквни къакъудна.
Играми итим Мегьамед Тагьиров Жирият дидедин имид хва тир. Бакудай газдинни нафтIадин мяденрилай дяведиз фейи ам 1946-йисуз хуьруьз хтана. Гьа йисуз абур эвленмишни хьана. ИкI абурун, Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчийрин, гуьгъуьнлай нафтIадинни газдин мяденрин къуллугъчийрин рехъ виликди фена. Сифте Бакуда, 1957-йисалай Сухокумскда кIвалахна. Ина чIехи хизанни арадал гъана: пуд хвани руш. Тагьироврин пуд хвани, Советрин Армиядин жергейра къуллугъна, офицерар яз хтана…
Жирият дидеди чаз, чIехи гьуьрмет яз, вичин веледар, “Лезги газетни” вичин руьгьдин лампа, дердисервилер алудзавай дарман тирди лугьудай. Адан патав чун (зун, Агъариза Саидов, Гьемзет Гьамзатов) са шумудра фенай. Гьар сеферда и кар адан хизан патал сувариз элкъведай. И гуьруьшрин бинедаллаз а шегьердин телевиденидин журналистрини вижевай фильм туькIуьрна, са шумудра къалурнай.
Амма вучда кьван, садавайни чпин дидеяр, бубаяр ажалдикай хуьз хьайиди туш. Жирият дидени гьакI я. Ам чавай 2010-йисуз къакъатна. Рагьметрай вичиз. Адан ирсиникай са вуч ятIа гумукьунал чна шадвалзавай. Вичи лагьайвал, гъвечIи чIавалай шиирар туькIуьриз хьайи адахъ са шумуд дафтар ацIай эсерар авай. Чапдиз акъуднавачир.
Агъадихъ чи архивда амай адан эсеррикай гузва.
Мердали Жалилов
________________________________________________________________________
Къенин гьалар акурла, нарази Эмина
Эгера квев Етим Эмин рахайтIа,
Куь тегьнеяр туна цIарцIе лагьайтIа,
Бейхабардиз Ленин юлдаш хтайтIа,
Жавабдар кас жагъурда куь арадай.
Буржуази хтайди хьиз чи хуьруьз,
Фир-тефирди сал хьана хьи кесибриз.
Гьарда вичел гьакимдин тIвар эцигиз,
ИкI жедалди хьаначиртIа хъсан тир.
ГьикI жедатIа чидач дуьнья пакадал,
КIвач илисна куьне фу квай суфрадал,
Халкьдин къажгъан рганач хьи муркIадал,
ИкI жедалди хьаначиртIа хъсан тир.
Къуллугъчийрин жибин дулу хьайила,
Кесиб-куьсуьб, дарлух чIугваз, кайила,
Шезва Эмин, квекай кефи хайила,
ИкI жедалди хьаначиртIа хъсан тир.
Аллагьди кьил акъудда гьа куь сирдай,
Куьнни пашман жеда, жемят, эхирдай,
Кал хкведач, я мад дана нехирдай,
ИкI жедалди хьаначиртIа хъсан тир.
Эмина квез лугьузва хьи мецелди,
Фагьум-фикир ая гьар са кьегьалди,
Тухузва куьн куь нефсерин хиялди,
ИкI жедалди хьаначиртIа хъсан тир.
И саягъда эхир хъсан къведани?
Малдиз ериш амачир хуьр жедани?
НекIед бедел сергни чичIек недани?
ИкI жедалди хьаначиртIа хъсан тир.
Гьайванрин арза
Чи агьвалат авай гьалда лугьун квез,
Куьн гъавурда тун патал чаз авач мез,
Даяз руфун гваз цацариз физ-хквез,
Бес чи эхир гьикI хьурай, я гьакимар?
Чун са хизан тир хьи гьа са вахтара,
Цуькведивди битмиш хьайи дагълара,
Гила гьахьна аранлухдин цацара,
Бес чи эхир гьикI хьурай, я гьакимар?
Виждансузри, чпин нефсер ахъайиз,
Чи уьруьшар кIевна, чпиз апайиз,
Чун — цацара, цизни-векьиз гьарайиз,
Бес чи эхир гьикI хьурай, я гьакимар?
Чун Аллагьди квез ганавай емек я,
Чи берекат гьар са кIвале герек я,
Куьн дарлухдай акъудиз чун куьмек я,
И гафунин гъавурда гьат, гьакимар.
Хуьруьн сагьиб бажарагъ кас хьайитIа,
Чапхунчийриз чпин жаза гайитIа,
Гьар гьаятда кIелни дана хвейитIа,
Квел баркалла къведачни бес, гьакимар!
2010-йис
Жирият Тагьирова
