РД-дин Кьилин Чарчин цIарцIе аваз
И йикъара Дагъустандин Кьил Сергей Меликова РД-дин Халкьдин Собранидин вилик авур ихтилатар 3 сятни 20 декьикьада давам хьана. ИкI, 3 миллиондилай виниз агьалияр яшамиш жезвай Дагъларин уьлкведа яшайишдин, экономикадин, политикадин, образованидин, культурадин хилер вилик тухуниз ва авай месэлаяр гьялуниз кьетIен фикир ганва. Пакадин йикъахъ инанмишвал, гьалар хъсан хьунин макьсаддалди бегьерлудаказ зегьмет чIугвадай рекьерни къалурнава. С. Меликова иллаки цIи, Россияда Хизандин йис яз малумарнавайла, хизанрин гьал-агьвал хъсанаруниз артух фикир гун патал федеральный бюджетда хейлин такьатар чара авунвайди къейдна. Республикадин гьукуматдиз ада цIийи, гьа гьисабдай яз «Хизан», «Яргъал ва активный уьмуьр» милли проектрани Дагъустанди лайихлудаказ векилвал авунин жигьетдай лазим документар федеральный органриз вахтунда рекье тунин тапшуругъ гана.
Дагъустанда са шумуд цIуд йисаралди «къатканвай» месэлаяр гьялун Сергей Алимовичаз кьисмет хьана. Гьялна кIанзавай важиблу месэлайрин кьадар тIимил туш. Региондин Кьили Чарчени фикир желбнавайвал, рекьера аварияр гзаф жезва. «Алай йисуз республикада 112 кас телеф, 752 касдал хирер-кьацIар хьанва. Абурун чIехи пай жегьилар я. ДТП-яр себеб яз, Дагъустанда телеф жезвайбурун кьадар рикIинни дамаррин, онкологиядин азаррикди рекьизвайбурулай вилик акатнава», — къейдна С. Меликова.
Чун шагьидар жезвайвал, шегьрейра гзаф вахтара рекьин гьерекатдин къайдайрал эсиллагь амалзавач. Гьарда вич гьахъ яз гьисабзава. Къаршидиз йигиндиз къвезвай машин аквазватIани, сабурлувал квадарзава, вилик квай машинрилай элячIиз тади къачузва. Агакьда лагьана фикирзава. Гьайиф хьи… Нетижаяр чIурубур жезва. Вичин рекьяй физвай, са тахсирни квачирдан кIвални чIурзава. Идахъ галаз алакъалу яз региондин Кьили сабурлувал хуьниз, рекьерин гьерекатдин къайдайрал кIевелай амал авуниз эвер гузва. Крар ава гьялна, рекьер-хуьлер жагъурна, кьилиз акъудна кIанзавайбур, садбур ава чалай, гьар са касдилай, аслу тирбур. ИкI, региондин Кьили лагьайвал, «рулдихъ ацукьзавай гьар са касди неинки са вичин, гьакI рекьин гьерекатдин маса ксарин жигьетдайни хиве жавабдарвал гьатзавайди рикIелай ракъурна кIандач».
С. Меликов кесибвилихъ галаз женг чIугунин, яни республикадин агьалийрин гьал-агьвал хъсанарунин месэладални гегьеншдаказ акъвазна. Дагъустанда и жигьетдай 2023-йисуз 21 миллиарддилай виниз пул чара авунва, 800 агъзурдалай виниз агьалийрив гьукуматдин патай жуьреба-жуьре пособияр ва кьезилвилер агакьна. Мадни, санлай къачурла, 1 миллиард манатдилай виниз кьадар тешкилзавай яшайишдин 6,5 агъзур икьрар кутIунна. Федеральный дережада аваз абур кутIунунин кIвалах иллаки гзаф аялар авай хизанар патал кьезиларна. И жигьетдай региондин Кьили республикадин гьукуматдиз Россиядин зегьметдин министерстводивай яшайишдин рекьяй икьрарар кутIунунин кьадар, республикада кар алай серенжемрикай сад яз, артухарун тIалабунин тапшуругъ гана. Алатай йисуз 1000-далай гзаф хизанриз, 5 ва я адалай гзаф аялар хунихъ галаз алакъалу яз, пулар гана, 10 аялар авай хизанриз — машинар.
Россиядин Президентди вичин Чарче вилик кьетIендаказ акъвазнавай месэлайрикай сад хизан мягькем хьуниз, гзаф аялар авай хизанрин агьвал хкажуниз талукьди я. ГьикI хьи, Россиядин гележег, кьисмет, адан тарих ва вилик финин еришар чи кьадардилай гзаф аслу жезва. Чи уьлкведин кьилин девлет инсанар тирди къейд авуналди, Россияда демографиядин месэла гьялунин карда гьукуматди кьиле тухузвай сиясатдикай Президентди икI лагьана: «Гзаф аялар авай чIехи хизан жемиятдин уьмуьрдин къайдадиз (философиядин нормадиз), вири государстводин стратегиядин рекьиз элкъуьн герек я. Гьаниз килигна, хизанра гзаф аялар хунихъ, ахьтин хизанриз куьмекар гунихъ элкъуьрнавай кIвалах датIана кьиле тухвана кIанда».
С. Меликов вичин Чарче «Здравоохранение» милли проектдални гегьеншдаказ акъвазна. Гьелбетда, виридалайни багьади, герекди инсандиз сагъламвал я. И хиле алатай йисуз еке кIвалах кьиле тухванва. Кьилди къачуртIа, онкологиядин азаррихъ галаз женг чIугун яз, республикадин онкоцентрадиз лазим тадаракар (линейные ускорители) хкана, ишлемишиз вахкана. ФАП-ар ва амбулаторияр ремонтна, тадаракламишна. «Тади куьмекдин» машинар ва санитариядин автотранспорт маса къачуна. Санлай 5 миллиарддилай виниз пул харжна.
Амма четин месэлаярни авачиз туш. Дагъустандин регьбер абурални, гьа гьисабдай яз пулсуз дарманриз талукь месэладални кьилди акъвазна. ИкI, пулсуз дарманралди таъминаруникай рахадайла, ада 2023-йисуз, 2019-йисав гекъигайла, такьатар хейлин артухарнавайди къейдна. ЯтIани месэладал кIукI гъиз хьанач. Дугъриданни, газетдин редакциядин почтадизни дарманрин патахъай наразивалзавай, яни абур тагуниз талукь яз, арзаяр тIимил къвезвач. Дарманрал алай ксари пулдикайни (соцпакет) отказзава. Ахпа лагьайтIа, лазим дарманар абур чпин жибиндай пул гана маса къачуниз мажбур жезва. Дагъустандин Кьили республикадин здравоохраненидин министерстводиз и месэлада къайда тунин тапшуругъ гана.
Сергей Алимовича вичин Чарче спортдизни кьетIен фикир ганва. И хилекай рахун ада «Дагъустан, иллаки единоборствойрал гьалтайла, Россиядин хкянавай милли командаяр патал спортсменар гьазурзавай кьилин центрайрикай сад яз гьисабзава», — гафарилай башламишна. ИкI, шазан нетижайрикай рахадайла, ада къейд авурвал, республикада 10 агъзурдалай гзаф агьалийри ГТО-дин нормаяр вахкана. Спортдин хиле Дагъустан патал мадни зурба вакъиади — Махачкъаладин «Динамо» футболдин команда Россиядин премьер-лигада къугъуни — Дагъустандин къенин йикъан футболдин шикил къалурзавайди къейдна. Эхь, Дагъустан спортдин макан тирди инкариз жедач. Спортдин хейлин жуьрейрай чи уьлкведин хкянавай милли командайрик дагъустанвияр ква. Олимпиадайрин къугъунра чи республикадин спортсменрини чпин устадвал къалурзава, хъсан нетижаяр къазанмишуник чи спортсменри гьар сеферда чпин лайихлу пайни кутазва. Амма меркезда, спортзалрин, спортдин объектрин кьадардал ва анра авай шартIарал гьалтайла, гьалар писзавачтIани, кьилди къачуртIа, Кьиблепатан Дагъустандин хуьрера спортдин хейлин жуьрейрал машгъул жедай къулай шартIар авач.
Халкьдин Собранидиз рекье твазвай гьар са Чар, шаксуз, гележегдикай фикир авун я. Умудлу я хьи, ана къалурнавай месэлаяр гьялун патал талукь ксари, вири къуватар эцигна, зегьмет чIугвада.
Рагнеда Рамалданова,
чарарин ва яшайишдин месэлайрин отделдин редактор
