Етим Эминан -180 йис
ЧIехи ашкъидивди
Хив райондин Цналрин юкьван школада «Чигедин стIалар» тIвар алай кIватIалди кIвалахиз хейлин йисар я. Адан иштиракчийри гьар йисуз школада, районда, республикада тешкилзавай олимпиадайра кIвенкIвечи чкаяр кьазва. ИкI, алатай кIелунин йисуз А.Рамазанова (7-кл.), Н.Абдурагьманова (8-кл.), М.Рамазановади (10-кл.) (муаллимар — Л.Рамазанов, М.Алиханов) олимпиадайра 1 ва 2 лагьай чкаяр кьуна.
ЦIинин кIелунин йисузни аялри ашкъидивди, чIехи гьевесдивди агалкьунар къазанмишун давамарзава.
И мукьвара лезги эдебиятдин классик Етим Эминан 180 йис тамам хьуниз талукьарнавай межлис кьиле фена. Шаирдин уьмуьрдикайни яратмишунин рекьикай Ф. Рамазановади итижлу ихтилатар авуна.
Мярекатдин сергьятра аваз школьникрин арада чIехи шаирдин эсерар кIелунай акъажунар кьиле тухвана. «Руьгьдин панагь» тIвар алаз Е.Эминакай шиирар туькIуьрунай Велибегов Гьамзата (7-кл.) 1-чка кьуна. Тафаватлу хьайи аялрин арадай гьакIни Т.Велибегован (5-кл.), З.Куругълиевадин, М. Юсуфовадин (6-кл.), Х.Абдурагьмановадин, М.Салигьовадин (7-кл.), З.Къазимегьамедовадин (8-кл.), З.Азизовадин, А.Алимовадин, И.Мирзалиевадин (9-кл.), Р.Азизовадин, З.Къазимегьамедовадин (11-кл.) тIварар кьаз жеда.
Межлис Дагъустандин лайихлу муаллим Шейриха Гьамзатовади гуьзел сесиналди тамамарай манийри мадни гурлу авуна.
Агъадихъ чна газет кIелзавайбуруз Велибегов Гьамзатан»Эмин буба «тIвар алай шиир теклифзава.
Л.Рамазанов, лезги чIаланни литературадин муаллим
Эмин буба
Ви девирда руьгьдин панагь хьана вун,
Азиятри, бед азарди кана вун.
Шииратдин перем алаз хана вун,
Лезги чIалан бине кутур шаир яз.
А чIулав тир адалатсуз вахтара
Гьахъсузвили агьвалзавай гьар сана.
Итимвилин бармак хьана кьилел ви,
Шиирралди ханар, беглер на кана.
Кесиб халкьдин буба хьана, къази яз,
Къелемни чар лап масан тир вахтара.
Язух, етим рикIе аваз датIана,
Вуна абурув себебдин чар вугана.
Етимвилин тIварни на вал эцигна,
Дамах гвачир лап намуслуинсан яз.
Виш йисара вун рикIера амукьда,
Эмин буба, адалатлу виждан яз.
_______________________________________________________________________________________________
Ахвар квахьна
ГъвечIи мах
БицIи Пери ахварикай кватна. Къецел — йиф, кIвале — секинвал, месик — чимивал… Амма Пери ксузмач, ахвар квахьнава…
КIвал кIвачел къарагъна! Диде санихъай, эме санихъай, буба, баде — масанихъай бицIек секинариз алахънава. Амма рушан ахвар квахьнава. — Ни тухвана? Гьинихъ алатнава? Чидай касни авач. Белки тIарвал хьанватIа?..
— Кьил тIазвани? — хабар кьазва дидеди.
— Ваъ!
— Вил тIазвани? — хабар кьазва эмеди.
— Ваъ!
— Гъил тIазвани?..
— Ваъ!
— Руфун тIазвани?
— Ваъ!..
— ТIазвай чка авач баладихъ, ахвар квахьнава! — къалабулух акатнава бадедик.
Фена ам бицIекан ахвар жагъур хъийиз.
Килигда — шенпIи вичин чкадал къулан патав ксанва. Гьаятдал эвичIна. ГурцIул ксанвай вичин демекда. Кьурак килигна. ЦицIиб ксанва вичин диде лалудин лувак. Цуриз килигна. Дана ксанва калин патав…
Садазни чидач, Перидин ахвар ни гьиниз тухванатIа.
Фена баде хтулдин ахвар жагъур хъийиз багъдиз. Ана ширширдалди шагьвар рахазвай. “Заз акунач. За йифди и тарарин серинвал хуьзва…” жаваб гана шагьварди.
Фена баде чуьлдиз. Ана балкIанди векь незвай. — Заз акунач, — лагьана балкIанди. — За пака пар тухуз къуват кIватIзава. Заз ахвар герек жезвач.
Фена баде булахдивай хабар кьаз.
— Заз акунач, баде. Зун ахвар къведай шей туш. Зун ксайтIа, вацIни ксуда…
Фена баде вацIал. Адани вичин гурлу лепе юзурна: — ВацIариз ахварар жедайди туш. Иниз атай затI авач. Белки, дагъдиз акунатIа…
Фена баде дагъ галайвал. Ам кьилел циферин багъламаяр алаз секинзавай.
Бадеди вичин дерт лагьана: “Зи баладин ахвар квахьнава. Ваз акунатIа, кьакьан дагъ?”
И ванци дагъ хъуьруьрна: “Зун винелай секинди я. Амма ахвар садрани атайди туш. Ксайла за и муркIар, живер, цифер, булахар гьикI хуьдай? Белки гъетериз акунатIа?
Килигна баде цавуз. Ана гъетери, вацран патав агъзур жуьре нурар чукIуриз, хъуьруьнарзавай. Ара-бир бязибуру кьилихъди яргъал чIулав дагьарриз хкадарзавай.
Бадеди гъетеривай хабар кьуна: “Анра, яргъара, бицIи рушан ахвар чуьнуьх хьанватIа?
Гъетери генани шаддиз нурар чукIурна. Анжах вацра баде секинарна: — БицIекан ахвар санизни фенвач. Ам адан хъуьцуьгандик ква. Хъфена килиг…
Баде тадиз кIвализ хтана. БицIек гьелени ксанвачир. Гагь хъуьрезвай, гагь шехьзавай.
Баде бицIекан месив агатна, хъуьцуьган инихъ-анихъ юзурна, яргъандиз гъил яна, ахпа таза чин бицIекан пелев, вилерив игисна, вич къекъвей кьван рекьерикай суьгьбетиз эгечIна. Вагь!!! Дугъриданни, са герендилай кIвале вири секин хьана. БицIека, таза яргъандин кIеме гьахьна, кIеле хьиз гирнагъиз, ахварзавай. Низ чида, бадедин суьгьбетди ам гьи цIарариз, нурариз акъуднавайтIа…
Бадедин чин ацIай вацраз ухшар тир…
Мердали Жалилов
_________________________________________________________________________________________________________________________________
Цегв
Юкь шуькIуь яз, кьил еке,
КIула кьада пар еке,
Галат тежез гьич зерре,
ХупI ажайиб затI я цегв.
Вич куьлуь яз, кар еке,
Дурбу хьиз, кьве вил пеле,
Кагьулриз къалуз чешне,
КIвалахда зурбаз цеквре.
ЧIехид-гъвечIид чида квез,
Карда чIехид вилик жез,
Къайда-низам, ашкъи квез,
Зурба кIунтIар кьаз жеда.
ХъуьтIуьз гишин жедач квез,
Булвилелд суьрсет кIватIиз,
Таб гуда гьакI мекьивилиз,
ХупI ажайиб затI я цегв.
ЦIийи мектеб
( Аялрин мецелай )
Мектеб хьана чи хуьре,
Ам виридан я дамах.
КIелиз фида аялар,
Гьар са карда жез уях.
Чи вирибур хьана шад,
Къулайвилер акурла.
Ихьтин мектеб кIандай фад, —
Хуьрел гъанва абур на!
Килиг садра, гва дамах,
Чирвилерин я булах.
Жедачни бес рикI гумрагь,
Уьмуьр шад я чи ислягь.
Ихьтин имарат акваз,
КичIе туш зегьмет чIугваз.
Гъайибуруз и савкьат
Сагърай лугьун хуш я чаз.
Бахтавар я Ярагъар,
КуькIуьнна бул чирагъар…
Шагь-Эмир Гьажиев
_______________________________________________________________________________________________________________________________
Кьежей пекни швабра гъваш
ГъвечIи Имрана хуьрек тIуьна куьтягьна. Вичиз адет хьанвайвал, ада, чаз вичин викIегьвал къалурна хьиз, гьарайна:
— Гьан, виридалай вилик за куьтягьнани?!
— Машаллагь, машаллагь, хва! Виридалай вилик на куьтягьна, тарелкадани тунач. Гила, пек къачуна, кьегьалди хьиз, жуван кьацIай кIуфарни михь! — лагьана дидеди.
— Тамум! Я Тамум! — гьарайна вичелай чIехи вахаз Имрана. — Тадиз кьежей пекни швабра гъваш! Зи сивни, туьдни михьа, за эндинив чай хъвазвайди я-е!
Теменар рушариз гудайди я
Школадай хтай Рамиза вичин гъвечIи стха Имран къужахламишна, бицIеказ са темен гана. Имраназ и кар бегенмиш хьанач. Ада стхадиз лап еке хъел кваз гьарай гана:
— А кIуфар вуна куь школада авай рушариз це! Зун руш туш кьван! КIуфар рушариз гудайди я!..
Аялдин и гафарал зун тажуб хьана. За адавай жузуна:
— Я хва, ваз кIуфар рушариз гудайди я лугьуз, ни чирна?
— Садани. Заз гьар юкъуз чи телекдай аквазвачни кьван! Ваз, буба, гьич садрани акуначни?..
Гуьлбала Ханов
_________________________________________________________________________________________________________________________________
Гатфархан ва Кьуьдханум
* * *
Намус, гъейрат бармакдиз,
Къай, къативал кулакдиз,
Ятар Самур-Сулакдиз
ХупI ярашугъ я.
КIелун-кхьин аялриз,
Веревирдер хиялриз,
Фагьум-фикир мисалриз
ХупI ярашугъ я.
Ачух хьунухь рикIериз,
Михьивални гъилериз,
Лекьрен кьатIун вилериз
ХупI ярашугъ я.
Чирвал къачуз ктабар,
Гьахъ-гьисабдиз гьисабар,
Алверчидиз кьасабар
ХупI ярашугъ я.
Куьч кутIуниз мерезар,
Базардизни терезар,
Ахмакь касдиз гъерезар
ХупI ярашугъ я.
ЧIалаз чидай алимар,
Меденидиз илимар,
Мехъериз паб — итимар
ХупI ярашугъ я.
9-классдин аялар
* * *
Гьуьрмет авун чIехидаз,
Дуьзвални гьахъ кIанидаз,
Рагьмет гъунугъ кьейидаз
ХупI ярашугъ я.
Билбилдин сес багълариз,
Къветерин шигъ дагълариз,
Суьгьуьрлувал махариз
ХупI ярашугъ я.
Рак-дакIарар кIвалериз,
ВацIарин яд гьуьлериз,
Ад зегьметчи гъилериз
ХупI ярашугъ я.
Туьмбуьгь: чIуру карайдаз,
Масадан рикI тIарайдаз,
Марфадикай харайдаз
ХупI ярашугъ я.
Зиндан: къанлуз рахайдаз,
Етимдин фу жакьвайдаз,
Гьарамдал гъил атайдаз
ХупI ярашугъ я.
Баркаллаяр: уьтквемдаз,
ЧIал кIан хьунал бегьемдаз,
Халкьдин тагъар — секлемдаз
ХупI ярашугъ я.
10-классдин аялар. ЦIийи Фригърин школьникрин дафтаррай.
