Гьуьрметлу дустар! Ингье акуна-такуна кьуьдни алатна, тахтуниз гатфар атанва! Ада чи гуьгьуьлар цицIи авунихъ галаз сад хьиз, тIебиатдикни еке юзун, къалабулух, сеслувал, гьевеслувал кутунва. Багъ-бахчади цуькзава, пешер ахъайзава. НуькIери, чпин баядрал илигна, вири дуьньядиз шад муштулухар гузва. ВацIарик, марфар къуникди, живер цIуруникди, кьетIен къал, зарб акатнава.
Аялрини, мектебра амайди кIелунин са четверть я лугьуз, чIехи гьевесдивди гьар са тарсуниз хъсан гьазурвал аквазва. Чуьллериз, багъларизни тамариз сиягьатар тешкилзава, тарарихъ, кул-кусрихъ, цуькверихъ гелкъвезва. Вирибурун гуьгьуьлар шад я.
Вилик генани чIехи вакъиаяр ква: ЧIехи Гъалибвилин 75 йисан юбилей, Гатфаринни зегьметдин сувар, Сулейманан шииратдин йикъар, мадни маса шад крар.
И чина ганвай куь чарарини, чIехи юлдашрин гафарини гуьгьуьлар ачухарзава. КIела, дустар. Гатфар лайихлудаказ кьиле твах!..
ЧIехи бубайрикай – аялри
Мегьарамдхуьруьн М.Гьажиеван тIварунихъ галай 1-нумрадин юкьван школадин аялри, ЧIехи Гъалибвилин 75 йисаз бахшна, дидед чIалан тарсара, “ЧIехи бубадин рехъ” тIвар алаз, сочиненийрин конкурсар тешкилзава. И баркаллу кардин кьиле дидед чIаланни литературадин муаллим Р.Гьажиева акъвазнава.
И йикъара чав адан тIварунихъай школадин 7-классра кIелзавай аялри кхьенвай лап хъсан пуд сочинение агакьна. Чна абур и чина теклифзава.
Инанмиш я, ихьтин метлеблу кардик чи амай школайрин муаллимрини, аялрини чпин пай кутада. ЧIехи бубайрин игитвилерин ирс чирун, хуьн, давамарун патал ихьтин серенжемрихъ (тарсарихъ, конкурсрихъ, сиягьатрихъ, гуьруьшрихъ ва икI мадни) кьетIен метлеб авайди садани инкардач.
Дамахдай рехъ
Зи чIехи буба Агъакшиев Селим Агъакшиевич лежбердин хизанда кьуд рушан кьилел хьанвай хва тир. Ам диде-бубади, гьакI вахари къайгъударвилелди чIехи авуна. Селим буба зегьметдал рикI алаз, гъвечIи-чIехи чидай аял яз чIехи хьана. Школадани ада хъсандиз кIелна.
Советрин власть анжах кIвачел акьалтнавай четин вахтар тир. Уьлкве гуьнгуьна хтун патал савадлу инсанар герекзавай. Школаяр, муаллимар лап тIимил авай. Гьа ихьтин шартIара школа акьалтIарай Селим буба Кьасумхуьрел муаллимар гьазурдай курсариз рекье туна. Ругуд вацран курсар акьалтIарайла, ада гзаф хуьрера сифтегьан классрин муаллим яз зегьмет чIугуна. Гьа са вахтунда ада заочнидаказ Дербентдин педтехникумни акьалтIарна.
1941-йисуз дяве башламишайла, школаяр агал хьана. Накь партайрихъ галай жегьиларни, муаллимарни Ватан хуьз рекье гьатна. 1942-йисуз, 25-мартдиз, Селим бубани дяведиз фена. Пуд вацра Гуржистанда вердишвилер къачурдалай кьулухъ ам Кеферпатан Кавказдин фронтдин 276-стрелковый дивизиядин 871-полкуниз рекье туна.
Са сеферда буба, маса аскеррихъ галаз санал тапшуругъ тамамарна, тамай хквезвайла, са десте немсери чибуруз гуьлле гана. КIва-чихъ гуьлле галукьай буба вич-вичелай фена. Уях хъхьайла, кьуд пад секин тир. ГалчIур жез-жез ада виликди ялна. Бегьем рекьиз хтай ам чкIанвай тевледал ацалтна. Йиф ина акъудна. Экуьнахъ мад жедайвал еримиш хъувуна. Эхирни частуниз акъатна. И патай а патаз гуьлле акъатнавай чапла кIвач сагъарун патал 4651-нумрадин госпиталдиз рекье туна. Хер сагъар хъувурла, духтуррин комиссиядин къарардалди 1944-йисан 13-июндиз чи буба инвалид яз кIвализ рекье хтуна.
Вичивай женг давамариз хьанач лугьуз, бубади гьамиша гьайиф чIугвадай.
Дяведай хтай ругуд вацралай Селим буба Мегьарамдхуьруьн райисполкомдин соцобеспеченидин отделдин заведующийвиле тайинарна. 1948-йисуз ам мад вичин муаллимвилин пеше давамарунив эхгечIна. Селим Агъакшиевича, пенсиядиз экъечIдалди, Мегьарамдхуьруьн юкьван школада кIвалахна.
Пенсиядиз экъечIайлани, ам хуьруьн, райондин общественный уьмуьрдивай къерех хьанач. Адан патав, меслят кIанз, тарс гайи жегьилар къведай. Акьалтзавай несилдихъ галаз дяведин цIаярикай, гьа девирдин инсанри чIугур зегьметдикай, ватанпересвиликай гегьенш суьгьбетар ийидай. Селим бубади вичи тарс гайи аялрал гьамиша дамахдай. Абурун арада Хидиров Хидир Шайдабегович, Гьуьсейнов Агъалар Гьуьсейнович, партиядин райкомдин 1-секретарь хьайи Латифова Зара Агьмадовна ва масабур авай.
Ада вичин уьмуьрдин юлдаш, чи чIехи диде Тамумахъ галаз санал ругуд велед тербияламишна, уьмуьрдин шегьредал акъудна. Абур вири гьакъисагъ зегьметдалди тафаватлу хьана. ЧIехи тухумдин хъсан адетар давамаруналди, вад хтулни кьве птул Селим бубадин гелерай физва.
2001-йисуз, 96 йисан яшда аваз, хъсан инсан, чи рикI алай чIехи буба Селим Агъакшиевичан уьмуьр кьатI хьана. Амма чIехи буба ва, чаз ислягь уьмуьр гун патал чпин чандилайни гъил къачуна, душмандихъ галаз женг чIугур фронтовикар садрани чи рикIелай фидач.
М.Шагьламазова,
7-“а” классдин ученица
* * *
Зи чIехи буба Жалалов Рамидин Жалалович 1921-йисуз Докъузпара райондин Миграгърин хуьре дидедиз хьана. 1942-йисан январдиз ам дяведиз фена. А вахт чи Ватан патал гзаф четинди тир. Алчах душманди Ленинград гьалкъада тунвай. Москвадив агакьиз са тIимил амай.
Гзаф жегьилар телеф хьана, амма душмандиз рехъ ганач!
Абурун арада зи дидедин чIехи бубани авай. Ам 1942-йисан январдилай 1944-йисан мартдалди дяведа хьана. Са шумуд сеферда хирер хьанатIани, мадни женг чIугваз хъфена.
Эхиримжи сеферда 1944-йисуз адан кьулан тарцел еке хер хьана. Са йисалайни пара вахтунда госпиталра сагъарна, инвалид яз хтана.
Зи чIехи бубадихъ Ватандин дяведин орденни гзаф медалар ава. Дяведилай кьулухъ ада институт куьтягьна, вири уьмуьрда гьукуматдин чIехи къуллугърал хьана.
Адаз чи районда халкьдин патай еке гьуьрмет авай. Ам 1998-йисуз кечмиш хьана.
Замира Палчаева, 7-“б” классдин ученица
* * *
Дуьньядал дявеяр гзаф хьана. Гьар са дяведи халкьдин тарихда рикIелай тефидай гел тунва. Дяве гуж, цIай, зулум я. И зулумат инсаниятдиз акуначиртIа, гьикьван хъсан тир…
Чи къудратлу халкьди, бубайрини бадейри, чпин чанарни гьайиф татана, душмандин винел Гъалибвал къачуна! Гъалибвал патал гзаф шаиррини, писателрини чпин къелемралди женг чIугуна (СтIал Мусаиб, Мемей Эфендиев, Х.Тагьир , А.Муталибов, Б.Султанов ва мсб.). Абурун эсерри чи аскеррин гуьгьуьлар хкажзавай, женг чIугвадай къуватар артухарзавай.
Дяведин цIай чи хизандихъни галукьна. Зи дидедин ва бубадин патай тир чIехи бубаяр Мурсал Селимов, Эседуллагь Шихкеримов дяведай хтаначир. Мурсал Селимов 1941-йисан июндиз рекье гьатна. Хизандиз хтайди са кагъаз тир, мад адакай са хабарни хъхьаначир.
Шагьпазов Магьамедхан зи дидедин чIехи буба я. Ам 1941-йисан июлдиз фронтдиз фена. Ада Днепр вацIал къати ягъунра иштиракна. Гьа женгина залан хирер хьайи ам, госпиталдиз аватна. Хирер сагъ хьайила, мад дяведиз рекье гьатна. Тамам 1945-йисалди ада Ватан патал женг чIугуна.
Зурба рикIер авай чи дидейри етимар, кьилин агъузвал тавуна, хвена. Чна, а дидейрин хтулри, абуру чIугур зегьметар, азиятар, гьич садрани рикIелай адуддач! Абурал чна гьамиша дамахда…
Амир Селимов, 7-“б” классдин ученик
Гатфархан ва Кьуьдханум
(Мах)
Са мус ятIани, са гьина ятIани Бахтсузстан тIвар алай вилаят хьаналда. Кьуьдханум тIвар алай дишегьлиди анаг идара ийизвай. Адаз дуьньядал тек са вичин къанунар дуьзбур, гьахълубур яз аквазвай. Гьавиляй адаз вич мергьяматлуди, акьуллуди ва гуьрчегди хьиз авай. Амма ада вичин инсафсузвал, къанихвал рикIелни гъизвачир.
Хабар — нивай? Хабар — къунши вилаятдин пачагь Гатфарханавай. Анаг акьван гуьрчег, акьван рикIиз хуш чка тир хьи, ана вилаятдин халкьар, каш-мекь, инсафсузвал чин тийиз, бахтлудаказ яшамиш жезвай. Белки, гьавиляй тир жеди а вилаятдиз Бахтлустан лугьузвайди. Анаг цуькверивди безетмиш тир. Ана гъил ачух, фикирар михьи, рикIерин гьиссер чими инсанар яшамиш жезвай. Анаг лацан суьруьйралди, маларин нехирралди, балкIанрин рамагралди, дурнадин вил хьиз ргазвай къайи булахралди, гурлу вацIаралди, гегьенш чуьллералди, къалин тамаралди девлетлу тир. Ихьтин девлетрикай Бахтлустандин инсанри чпиз лезетни къачузвай.
Мад хабар — нивай? Хабар — Гатфарханавай. Адаз ван хьана хьи, бес Бахтсузстан вилаятда халкьар тежер кьван азиятдик яшамиш жезва. И хабарди адав секинвал вахканач. Эхирни ада Кьуьдханумал гьужумна, анин халкь азадна…
Лугьуда хьи, сад хъхьай халкь Бахтлустанда гилани бахтлудаказ яшамиш жезва.
Селимат Ашурагъаева, ЦIийи Фригъ
Гатфар
Чими гатфар алукьнава,
Хкаж жезва вацIарни,
Салари чи яд кужумиз,
Къацу жезва тарарни.
Къайи кьуьд акъатна лугьуз,
Хкудзава пичерни,
Кеспидал машгъул я юкъуз,
Шадзава лап рикIерни.
Къацу либас алукIнава
ТIебиатди гатфарин,
Ракъин нурар галукьзава
Элдин мягькем юрфарихъ.
Усугъчай — зи диде-ватан,
Такабурлу дагълар галай,
Мадни хьурай вун авадан,
Гележегдин бахтар галаз.
Азим Багъиров, Усугъчай
Яран сувар
Ша, аялар, суварик,
Яран сувар атана.
Къуьнуьз ягъин чантаяр,
Паяр кIватlин къекъвена.
Гьар са гъенел фида чун,
Варар гатаз къуншийрин.
Ацlурна чи чантаяр,
Адетар хуьн лезгийрин.
Яран цlаяр бул жеда
Гьар куьчеда варарал.
Ширин затlар бул гъида
Кlвале чlехи суфрайрал.
Яран цlаяр хьурай чаз —
Шад суварин, демерин.
Цlаяр тахьуй дяведин,
Завал гъидай кIвалериз.
Мегьамедрасул Гьасанов, 7-классдин ученик
Гуьзел гатфар
Гуьзелвилин кьадар авач гатфарин,
Кьуд патахъди къацу махпур экlяна.
Лацу цуьквер бегьер гузвай тарарин
Хунча хьиз я,эцигнавай экъяна.
Чан хкизва тIебиатдал гатфари.
Гуьгьуьл ачух жезва гуьзел яйлахда.
Къалин ятар гваз къекъвезва вацlари.
Ашкъидалди халкьари бул кlвалахда.
Вирт ийидай чIижер къведа цуькверал,
Алчуд жеда,жуж-ждин ванер ацалтна.
Тракторар элкъвез жеда никlерал,
Къажгъан хьиз я, ргазвай звал акьалтна.
Хадижа Агъамегьамедова, 6-классдин ученица,
КIварчагъ
