Гьуьрметлу дустар!
Алукьнавай цIийи 2020-йисан сад лагьай варз алатна. Вилик февраль ква. Календарда ам лап мишекъат, гьакьван къайи гарар ва саврухар жедайди яз гьатнава.
Са бязи чкайра гьакI женни ийизва. Чинра ахьтин хъуьтIер жедач. ЯтIани хъуьтIуьн кIвалахар тIимил авач. Аялар патал лап хъсандиз кIелун, чирвилер ва тербия къачун кар алай везифа я.
Диде-бубайризни квекай гзаф куьмекар кIанзавайди рикIелай алудмир. Иллаки — хуьрерин чкайра. Мал-къарадиз ем, яд гун, хеб-цIегь чIуруз акъудун, нянрихъ хкун, кIекрез-вечрез килигун, сала, багъда михьивилер тун…
“ХъуьтIуь кьуьдвал авун лазим я”, лугьузва чи халкьдин мисалда. Им лагьай чIал я хьи, хъуьтIуь жив, аязар гъун, идахъ галаз сад хьиз аялриз хъуьтIуьн шадвилерни хьун герек я.
ХъуьтIуьз жив хьанач лугьуз, зи хтулди шикаятна:
ХъуьтIуьхъ вичин рангар тахьун
Тушни чIехи кимивал!
Авач вичиз хас тир рахун,
Сесерив гва жимивал.
Килигзава хва дидедиз,
Суал аваз вилера:
— Чизвачни бес цIи живедиз,
Авайди захъ алерар?
Хъвехъ яру яз, бугъ алахьиз,
Фидачни зун, къай кIудиз,
Чи гуьнедай авахьиз?!
* * *
Аялрин дуст, яшлу шаир Нариман Къарибовани квез шиир бахшнава.
Вил алаз живедал
Хуьруьн вири аялри —
ГъвечIи, чIехи кьегьалри
Гьазурнава алерар,
Жив къвада луз гъенерал.
Тунвай хъуьтIуьз виликан
Конькиярни гъилик ква.
ЯтIани къе авач хуш,
Къецел гьеле мекьи туш,
Январь ятIан, гатуз хьиз,
Чим гуз ама ракъини.
…Амма, са югъ алатна,
Лап къайи гар акъатна,
Алуднава хуьрел къив:
Къвазва лугьуз кьилел жив…
* * *
Шиирар, махар, ктабар кIелунни хъуьтIуьн кIвалахрикай я. КIела, дустар! “Чубарукрин” чини куьн шадаррай!
Жаван гитарист
Гитарадин сесери,
Ван ийиз таз симерив,
Тухузва зун экверихъ
Цавун зарлу гъетерин.
Рахух,
Зи азиз алат!
Вун гъилерал
Рахазмай кьван
Жедач зун галат!
М.Майраман шикилдиз баян гайиди — Мерд Али.
Аялрин мецелай
Лап хъсан муаллим
Са классда кIелзавай Камалани Кагьала чпин къиметрикай, муаллимрин хъсан-писдакай, кIелунрин агалкьунрикай гьуьжетарзавай.
— Чи мектебда виридалайни хъсан муаллим Хатурали я, — лагьана Кагьала.
— Квелди?
— И алатай кьве вацра завай ада садрани тарс хабар кьунач. Четвертдин къимет кьуд яна…
Бахдини дахди…
Классда хейлин аялри кIелзава. Абурун арада мягькем дуствал, хъсан ахлакь, виниз тир чирвилер къачун патал сада-садаз куьмек гунин рафтарвилерни ава. Рушари кIвалера дидейриз куьмекар гузватIани, школада гадайрилай хъсандиз кIелни ийизва. ГьакI хьайила, школадин Гьуьрметдин доскадани абурун шикилар артух я.
Алабаладин гьич саникни хев квач. Адал муаллимрилай артух чIагай партални ала, багьа телефонни гва.
— Яда Алабала, — лугьузва дустари, — вуна вучиз кIелзавач? ОГЭ, ЕГЭ-дай хъсан чирвилер авачиз, аттестатар къачуз жедач.
Алабалади атIай жаваб гана:
— ОГЭ-дай зи экзамен — бахди, ЕГЭ-дайни дахди вахкуда. Бах зи ревизор, дахни начальник я…
Рамазан Велибегов
Конкурсдиз
Мерлан Эюбова Докъузпара райондин ЦIийи Къаракуьре хуьруьн юкьван школадин 7-классда кIелзава. Чав агакьнавай чIаларай аквазвайвал, гададин рикI хайи дидед чIалал ва литературадал гзаф ала. Ам хайи чилелни, адан тIебиатдални ашукь я. Гьавиляй адан рикIел, мецел гьахьтин зериф, нурлу цIарарни къвезва. Мерланаз сифте къачузвай камар мубарак авуналди, чаз адахъ хъсан гележег, агалкьунар хьана кIанзава.
Дамахзава Ватандал
Дагъ я зи хуьр, гуьзел яйлах,
Гьар са къванцин кIане булах.
Ви яд хъунал тух жеч, валлагь,
Азиз ватан — Крар дагълар.
* * *
Зи играми Диде — Ватан,
Вун дагъларин къужахдава,
Тамар — къалин, чуьллер — гегьенш,
Самурдин сес япарава.
Хайи диде, кIвал ва Ватан
ТIебиатди гьар са касдиз
Вичин патай, са савкьат хьиз,
Багьа (а)вунва лап асантдиз.
* * *
Заз лап хуш я зи Ватандин хъуьтIерни,
Маргъаларни, хъуьтIуьн яргъи йиферни.
Заз лап хуш я зи Ватандин дагъларни:
Шалбуз дагъни, Яру дагъни, мад Кетин.
Зи Ватанда тIимил хьанач игитар,
Лугьуз жеда завай ихьтин пагьливан
Валентин я, вич ахцегьви кьегьал хва,
Ватан патал ада вичин чан гана.
Шарвилияр хьтин къуччагъ рухваяр,
Ягъалмиш туш, югъ-къандавай артух я.
Ада вичин веси тунай несилриз,
Ам рикIеваз, къекъвезва чун уьтквемдиз.
Гегьенш чуьллер авазва чахъ авадан,
Булахарни, кIамарни, гьакI вацIарни.
Багъ-бустанни гуьлчименриз элкъуьриз,
Самур вацIал ийиз жеда дамахар.
Дамахда за такабурлу дагъларал,
Анра жеда дагъдин лекьер, цIегьерни.
Хуьруьз мукьув жеда гагь-гагь сикIерни
Са ван гьатда амач лугьуз кIекерни.
Зи Ватанда халкьар ава са шумуд,
Ава гьардахъ чпин хайи чIаларни.
Гележегда садвал хуьник кваз умуд,
Девран гьализ аквада квез аялни.
* * *
“КIелдай чIавуз — гьекьеда,
Амай уьмуьр — цуькведа”.
Илим къачуз эцигда чан,
ТIвар — ван аваз уьлкведа!
* * *
Заз тербия гайи диде,
Ви дережа дагъларилай кьакьан я.
Вакай фикир гьикI тийин за,
Зи хиялар гьуьлерилай дерин я.
Дидедин бурж садавайни
Вахкуз жедач садрани.
Насигьатар кваз такьун,
Бес кьиле ацукьдани?
Чан играми азиз диде!
Аллагьдивай тIалабда за:
Ви сагъламвал хьурай вине,
Шадвилин нур аваз рикIе.
* * *
Чи мектебда дидеди
ЧIал хуьниз эверзава.
Бубадини, лагьайтIа,
Сагъламвал хуьз чирзава.
Абур кьведни мектебда
Чешнелубур хьанва къе,
Веледрини гьабурун ирс
Алахъзава кьаз гъиле.
* * *
Мектебда заз зи дидеди чирайвал,
Къариблухдиз, ватан туна, фейиб(у)руз,
Са кьас фуа дад гудачир зеррени,
Диде-Ватан туна пата хьайиб(у)руз.
Гьа иналди акьалтIарда за чIалар,
ТуькIуьрайтIа, хурун дафтар бес жедач.
Гележегда умудлу я зун пара
Артух жеда Ватан кIани рухваяр!
Мерлан Эюбов,
ЦIийи Къаракуьредин СОШ-дин 7-кл.
ШенпIи
(Мах)
Хьана кьван, хьанач кьван вахни стха: Катяни Вася. Абурухъни кац авай. Гатфариз кац квахьна кIваляй. Аялар адахъ виринра къекъвена, ятIани гелни гьатнач…
Гатфарин са юкъуз, Катяни Вася куьчеда амбардин патав къугъвадайла, абуруз чпин кьилелай са куь ятIани шуькIуь сесиналди мяу ийизвай ван къведа. Вася, тади гьалда, гурар кутуна, амбардин къавук хкаж хьана. Катяди агъадай хабар кьада:
— Жагъанани? Жагъанани?
Васяди жаваб гузвачир. Эхирни ада гьарайна: — Жагъана! Чи кац… Адахъ шенпIияр гала! Чебни — гьакьван иербур! Иниз ша тадиз!
Катяди кIвализ чукурна, кациз нек гваз хтана.
Шарагар вад авай. Абур, са тIимил чIехи хьана, чеб чпиз дуьздал экъечIдайла, аялри кIвализ хкана. Аялри сад, лацу тапасар квай рехиди, чпиз туна, амайбур къуншийриз пайна.
КIвале тур цIарудахъ Катяни Вася гелкъвез хьана. Нек гунилай гъейри, адахъ галаз къугъваз, чими пекерик кутаз, ксурни ийизвай.
Са сеферда аялри шенпIи чпихъ галаз хуьруьн рекьел тухвана, къугъунар гурлу хьана. Хъуьтуьл гар къарагъайла, рекьелай кьурай цIамар, гъвелер къарагъзавай, шенпIи абурухъ калтугзавай. И арада Катядизни Васядиз рекьиз мукьва векьера экъечIзавай цурун пешер акуна. Абур кIватIиз эгечIай аялрин рикIелай шенпIи алатна.
Бирдан аялриз кIевиз гьарайзавай ван хьана: “Акъваз! Кьулухъ хьухь! Акъваз!..”
КилигайтIа, ам гъуьрчехъан я, виликни кьве кицI ква. Абуруз кацин шенпIи акунва, фена, ам кьаз кIанзава.
ШенпIи лагьайтIа, ахмакьвиляй, кицIерихъай катзавач, чилел ацукьна, далуда чарх туна, абуруз килигзава.
КицIер акурла, Катядин зегьле фена, гьарай акъатна, са патахъ катна.
Васяди вич квадарнач, вичивай жедайвал чукурна, шенпIидив агакьарна. КицIерилай вилик агакьай гадади шенпIи вичин бедендив кIевна.
Гъуьрчехъанди кицIер чукурна, гадани, шенпIини саламат авуна…
Аялри шенпIи кIвализ хкана, мад ам садрани чпихъ галаз чуьлдиз тухванач…
Лев Толстой
Урус чIалай. Таржума — Мерд Алидин
