ШенпIияр
И йикъара классдилай къеце кIелунин тарсуна Седакъет Керимовадин “Каруяр” гьикая кIелдайла, зи рикIел са агьвалат хтана.
Са юкъуз, саки са суткада, экуьнилай пака экуьналди, акъваз таву-на, марф къвазвай. Пакамахъ дахди бахдиз, йифиз кIаник кIвалин пенжер ахъаз тунва лугьуз, туьгьметарзавай. Аниз кицI-кац фин мумкин тир. Бахдини, вичи пенжер кIеви авурди я лугьуз, кьинер кьазвай.
Месикай къарагъна, пек-лек алукIна, зун кIаник эвичIна. Гурарай эвичIзамазди, зи вилик куьчедин са кац акъатна. Акъваз тийиз, мя-мя-у ийиз, зи кIвачеривай гуьцI жез, са 4-5 камуниз захъ галаз къвез, мад элкъвена гурарин кIаник хъфизвай. КIваляй вуж эвичIиз хьайитIани, каци вичин ажайиб амалар тикрарзавай.
Чна фу недайлани, ихтилат кацинди хьана. Адан мяу-мяу акъваз тийиз акурла, чун вири кIаник эвичIна. Кац мад чи вилик атана. Са вуч ятIани герек яз, зун кIаник квай кIвалихъ физвай, каци зи гуьгъуьниз чукурна. Залай вилик ам кIвализ гьахьна. “Гиликьайди, — фикирна за, — ваз гила вучдатIа килиг”. Амма кIвализ гьахьайла, акур шикилди зун мум хьиз хъуьтуьларна. Бахди, чуьхвена, михьна, кекни янавай сар, багъламадик кутуна, кроватдал эцигнавай. Гьа и багъламадин винел шенпIияр ала!..
— ШенпIияр! — гьарагъай зи ванцел чи вахарни, стхаярни кIвализ гьахьна.
Вуч лугьумир кьван, каци цурин тIуна шенпIияр ханвай. Бахдини, вичиз са шумудра кац цуриз гьахьиз ва вичи ам артух кваз такьурдини лагьана.
Са суткада кьван марф къвайи береда тIилиди цурин тIун михьиз къачунвай. Кациз гаф авач: ада шенпIийриз къулай чка жагъурна.
Цура гар къекъуьрай лугьуз, чна гьамиша пенжердин хел ахъаз тадай. Бахдини няни амаз кIвалин пенжер, дугъриданни, кIев авунвай, амма — бегьем ваъ. Заз чиз, ана хъиткьер амай.
Пака экуьнахъ фад дах кIаник эвичIай арада кац са гьинихъ ятIани алатнаваз хьанвай. Дахди ахъа пенжер лап вижеваз игисна кIев хъувуна. Кацивай шенпIийрин патав хъфиз жезвачир. Гьавиляй ада, чакай вуж кIаник эвичIайтIани, кIвалин рак ахъаюн тIалабзавай кьван! Чун гъавурда акьазвачир.
Гьа икI кац са кьадар вахтунда шенпIиярни галаз гьа кIвале амукьна. Гьиниз акъудда? Къецел пад кьаради кьунва. Дахди чаз кацик хуькуьр тавун кIевелай тагькимарнавай. Чна, аялри, абуруз ашкъидалди тIуьнни гузвай.
ШенпIияр чIехи хьайила, абуруз илчиярни акъатна. Абуру шенпIияр тухвайдалай кьулухъ кацин гелни мад чи гьаятра амукьнач.
Эхь, гьуьрметлу балаяр, гьайванризни, къушаризни чпин балаяр гьакьван ширин я. Абуруз гьихьтин кьатIунун аватIа, аквазвани квез? Седакъет вахан каруяр чпин шараг гьат хъийидалди — кьуланфералди ракIарихъ къаравулда акъвазна. Винидихъ за суьгьбетнавай гьикаядани каци вичин шенпIияр тIилидив вуганач.
Фазила Абасова
______________________________________________________________
Аялрин алемдай
Хъелун
Бубадиз Шагьвеледакай хъел атанвай, ада хиперихъ галай кIел квадарнавай. Гьавиляй туьнбуьгь авунвай.
Няниз вири хизанди хуьрек незвай. Шагьвеледа хъелна, гьикьван алахънатIани, ам суфрадихъ атанач.
Йифиз къарагъна, хуьрек неда лагьай чкада, Аллагьди гуй, катулдин къене са тIур тир амайди. Шагьвелед гьайифди кузвай. Амма… Сада месикай “гьан, хъелнани?” лагьана гьарайна. Гьанлай кьулухъ Шагьвеледа вичикай хъелун хкудна.
Къадир авач
Дяведин йисар тир. Мискичкай са дишегьли чичIедин халича маса гуз атанвай. Халича пара гуьрчегди тир. Патав гвай дишегьлиди лугьузва: — Ибуруз къадир авач.
Къадирни хквезва ман, — жаваб гузва халичадин иесиди.
Кьвед
Сефил яз мектебдай хтай Султан, ухьт аладарна, суфрадихъ ацукьна.
“ГьикI хьана, чан хва, валай ухьт алахьна хьи?” — хабар кьуна чIехи бубади хтулдивай.
— Буба, имидиз вунани “кьвед” ягъа ман.
Султаназ тарсунай “кьвед” янавайди адан ими Айзуддин тир.
Шиш
Гуьлнара медпунктуниз духтурдин патав фенвай. “Вуна шиш тIуьнвани?” — хабар кьазва тажуб хьанвай духтурди.
— Зун иниз къведайла, къуншийрин гьаятрай гумар акъатзавай. Заз анжах шишиникай хабар авач”, — жаваб гана Гуьлнаради.
Роза Мингьажидинова
__________________________________________________________________
Жуван хтул
Зи хтул Эльмирадин вад йисни бегьем хьанвачир. Ам гзаф вахтара бадединни бубадин патав жедай. Чи рикIни хтулдал пара алай.
Чи гьаятда са яхулви дишегьли яшамиш жезвай. Хайи аял авачирвиляй ада са бицIи руш къачуна, гьадаз тербия гузвай.
Са юкъуз чун хтулни галаз шегьердин паркуниз фидайвал хьана. Гьаятда рушни галаз къунши паб авай. Чун акурла, адан руш чукурна чи къаншардиз атана. Мафи бадедин вилик акъвазна, ада хабар кьуна: “Баде, ваз зун кIанзавани?”.
Мафи бадеди, “Гьелбетда, кIанзава”, — жаваб гана, рушан кьилелай кап алтадна.
Икьван чIавалди ван-сес тийиз акъвазнавай чи хтулдай гьарай акъатна: “Баде, вахъ ви хтул Эльмира ава! Вучиз ваз чарадан руш пара кIанзава? Вуна куьз лагьанач: “Ваъ, кIанзавач. Захъ жуван Эльмира руш авайди я…”
Зак хъвер акатна: “Эгь, баде-баде! Вахъ ви хтул авайди чизвачирни”?
На вуч лугьуда ихьтин дуьшуьшра? Аялриз таб ийиз жедач, ни вуч лагьайтIани.
Азедин Эсетов
__________________________________________________________________________
Бадедиз хтулри
Хьран кIвале хьар кутуна,
Фу чразва гъвар кутуна.
Сагърай, баде, чнани ваз
Мани яда, тIвар кутуна.
ТIунутIар ви ракъар яни?
Безетмишай махар яни?
Недай чIавуз гьакьван дадлу
Метелжемар, марцар яни?
Чун ви рикIин нехишар я,
Бахтлувилин багъишар я!
— Сагърай а ви гъилер, вилер! —
Чи мецерин алхишар я.
КIвал къени хьуй, дигана ви,
Суфра къалин, ацIана ви,
Хтулрин сес кьилел хьурай,
Гуьгьуьл сагъ яз датIана ви.
ЦицIибар
Цип-цип, цип-цип, цицIибар!
Ша суфрадихъ, бицIибур!
Ша хъипибур, михьибур!
Ша ицIибур, гъвечIибур!
Ша, квез михьи твар гуда,
РикIиз хуш затIар гуда,
Таза шур, хъчар гуда,
Пепе гуда, шар гуда…
Квахь лугьуда псидиз,
Квет вегьеда кватидиз,
СикI чукурда вагьши тир,
Яд цада куь бадидиз…
Ша, фад илиф, бицIибур,
Зи зирингбур, дирибур!
Ша, фад илиф вирибур,
Хьурай квекай ирибур!
Марф
Марф, марф, азиз марф,
Ша, цавари ягъиз арф.
Хулер къалин авахьрай,
Кьилел алаз рагъул каф.
Марф, марф, азиз марф,
Чуьхуьх на чи дагъни чIаф,
Чи магьсулар экъечIрай
Вирибур дири, саф!
Марф, марф, азиз марф,
Кьилиз акъуд на чи гаф.
Марф, марф, михьи марф,
Нурар алай экуь марф!
ШенпIияр
Килиг, гьихьтин затIар я
Гуьрчег цIару кIватIар я.
Ксанвайла мурмурда,
Къугъварла кIвал къарсурда!
КIанда чими нек чпиз,
АцIурна налбек чпиз.
Акъвазмир гьакI тажубдиз,
Ша шенпIийрин клубдиз!..
Мерд Али
____________________________________________________________________________
Тамун некьияр
Лацу цуьквер, емишар я лап дадлу,
Витамин “С”, фитонцидар… пара ква.
Гуьзелрин пIузарар хьиз я абур яру,
Чи сагъламвилин къаравулда ава.
Сагъарзава рикI, чIулав лекь, дуркIунар,
Чахутка, саралух, шекердин азар,
Ивидин давление, хук ва ратар…
Некьийриз икрамна кIанзава, халкьар.
ПIапIрус некьи, къуьрен некьи ава бул,
Некьийрикай гьазурзава мураба,
Витаминар кьит хьайила, къени къул,
Шире, сироп, компот, чехир, наливка.
Дигмиш хьайи бере, къвезва мугьманар,
Некьийрин ватан язва дагъдин ценер.
Некьияр, пешер, дувулар я дарманар,
Кьеж авай йисуз гуда чаз бул бегьер.
Инийриз
Майдин вацра аквада свас хьиз цIийи,
Машгьур хьанва инийрин тIвар алемдиз.
Нектар язва ем, тIебиатди гайи,
Хийир къачу вуна, инсан, бегьемдиз.
Пуд рангунин инияр чахъ ава бул,
Дагъдин ценер инийрин язва ватан.
Дигмиш жезва атай бере къизил зул,
ДаркIушрал илиф, ая куьне дарман.
Сагъарзава инийрини цуьквери,
Давление, рикI, склероз, нервияр,
Тади гузвайбур ахварсуз йифери…
Майдиз цуьквер, зулузни кIватI инияр.
Инид гъуьруьн тIунутI, компот… — авач тай,
ХъуьтIуьз къушаринни гьайванрин суьрсет.
Галатайла вуч ширин я инид чай,
Бегьердалди артухара куь девлет.
Эйзудин Сайдумов
___________________________________________________________________
Зи сифте муаллимдиз
Эвел къачур кам мектебдин рекьиз
Ширин ахвар хьиз хуш я зи рикlиз.
Сифте тарс гайи Шекер муаллим,
Ви къамат рикlе амукьда даим.
Мектебда вакай хьана чаз диде,
Чирвилин илгьам туна чи кьиле.
Къелемдив чарчел чирай чаз кхьиз,
Ви тlвар машгьур я зи Лезги чилиз.
Ви тарсарикай хкудиз менфят,
Чкlана яргъаз акьулдин сергьят.
Ватанпересвал гьатна рикlера,
Куькlуьрна ишигъ мичlи кlвалера.
Накьан аялар къе жезва чlехи,
Чlулав чlарарни ви хьанва рехи.
Элкъвез шарагар дагъдин лекьериз,
Гуьрчег аквазва макан вилериз.
Зайиф аквада билбилрин сесер,
Хтайла рикlел мектебдин зенгер.
Шекер муаллим, вун жедач пашман —
Хуьда лекьери лезгийрин Ватан!
Гатун марф
Завай тежер са шартl ава:
Дегиш жедач чилел гьава.
Хуш я рикlиз гатун марфар,
Яргъирушан иер рангар.
Чимиз фида йикъар гатуз
Акъатда кьур гурлу вацlуз.
Нисин чlавуз ракъин нурар
Цlун ялавдиз жеда ухшар.
Никlерин тlал вичел чlугваз,
Гуьгьуьл хайи либас акваз,
Тlалабиз марф зегьем юкъуз,
Килигда чил ачух цавуз.
Гьатна гара биши руквар,
Хазва усал тарар, валар.
Явашариз къизгъин ялав,
Кьазва чlулав цифери цав.
Цlайлапандин цlарар ягъиз,
Рахана цав, гугрум ийиз.
Акатна марф тlвалар-тlвалар,
Ацlурна цив вацlар-тlулар.
Кужумна физ стlал чилиз,
Менфят жезвай чlуру никlиз.
Марфадин яд хьана дарман,
Набататрал хтана чан.
Хкатна фад туьнтдиз къвайи
Баркаван марф, файда гъайи.
Квахьиз цифер, акъатна рагъ,
Яргъирушан рангарин тагъ.
Мержан — стlал къуьлуьн кьиле,
Ракъинин нур акьаз виче,
Жавагьир хьиз акваз вилиз,
Гатун марфар хуш я рикlиз.
Бубадиз
Йигиндиз физва чи уьмуьр вилик
Арабир къванер акатиз кIвачик.
Алукьдайла зун цIуьдгъуьнна чилел
Кьадай бубади къуватлу гъилел.
Лезги адетрик кутур зи гьевес,
Бинедлай чирай тухумни мирес,
Ви лекьрен хесет, уьтквемвал акваз,
Гележегда вун чешне хьана заз.
Менфят къачудай хьанач гьич мажал
Уьмуьрдикай чун рахайла яргъал.
Гьайиф къвезва заз алатай вахтар,
Фенач япариз акьуллу гафар.
Илимдин рекье кIвенкIвечи хьайи,
Амач зи буба тербия гайи.
Бейхабардиз вав агакьна ажал,
Низ ахъайда къе рикIе авай тIал?
Цавун гъетерни, ракъинин нурар
ГьакIни шагьид я кьакьан Шагь дагълар.
Акъатдач чIуру хъач сурун рекьиз
Гьакьван чими тир, буба, вун рикIиз!
Санкт-Петербург.
Надим Абдулаев
