Уьмуьрлух тарс

Къанни цlуд йисалай Ватандиз хъфей заз инин гьар са чкади хайи къулав цlай гузвай тегьерда чими ийизвай. Жегьилвилин йисар, гьиссер рикle аваз, за яваш-явашдиз камар къачузвай ва гуьзел легьзейрикай лезет хкудзавай.

А чIавара яргъи куьчедин а кьилиз акъатдалди гьалтдайбур вири чидайбур тиртlа, гила 15-20 касдикай анжах сад-кьвед чир жезвай. Хуьруьн кьилихъ галай булахдал фидай рекье, куьгьне кlвалерин вилик къванцел, асани къвалахъ эцигна, сад ацукьнавай. КилигайтIа, — заз гъвечlи классра тарсар гайи Шихверди муаллим. Зун тади камаралди адан патав фена ва салам гана. Ада хушдиз заз  жавабни хгана.

— Квез зун чир хьаначни, я  муаллим? Зун куьне тарс гайи  Гуьлжагьан я.

— Эхь, эхь, зи рикleл вун алама. 4-классдалди за тарсар гайиди тир ваз. Вун гзаф яргъариз акъатна. Гьикl я ви кеф-гьал? Квел машгъул я вун?

— Зунни, гьа куьн хьиз, гъвечlи аялриз тарсар гудай муаллим я. Куьне гьа вахтунда заз авур таъсирди, чан муаллим, зазни куь пеше кlанарна. Гъвечlизамаз аялриз гузвай тербия гьикьван важиблуди ятlа ва къвезмай гележегдин яшайиш а тербиядилай гьикьван аслу ятIа кьатIанай за.

— Гьикl, акъваз кван, зи гьи карди ваз таъсир авунай?

— Завай а кар садрани рикlелай алудиз хьайиди туш, чан муаллим. Са сеферда захъ галаз партада ацукьнавай дуст руш гъилихъ сят га­лаз школадиз атанай. Заз а сят акьван хуш хьанай хьи, зун ам зи гъиле гьатдай са багьнадихъ къе­къвезвай. Школадин гьаятда авай крандал фена, гъилер чуьхуьдайла, ада сят гъилихъай галудна, па­тав­ гвай къванцел эцигнай. Кьулу­хъай адаз таквадайвал фена, за сят къачунай. Етим аял тир заз ахьтин сят гьич ахварайни аквазвайди тушир.

Шехьиз-шехьиз классдиз хтай а руша квез арза авунай ва вичин сят, гъилер чуьхуьдайла, кьулу­хъай­ атана, сада къачуна лагьанай.

— Ни и рушан сят къачунатlа, вахце, адан иеси гьам я, — лагьана, классда авайбурун гьар садан чиниз килигнай куьн.

Заз регъуь хьанайтlани, сят вахкуз кlан хьаначир. Ахпа вуна сятдин иеси классдай акъуднай. Чун, классдавайбур, вири цлан патав жергеда акъвазарнай.

— Аялар, куьн вири чинар цлаз яна акъваз, зун куь чантайра къекъведа. Белки, жагъин хъийин адан сят,- лагьанай куьне.

Чун вири, чинар цлаз яна, акъвазнай. Гъвечlи аял тиртlани, зи на­мусди им пис кар тирди кьатlанай ва заз гзаф регъуь хьанай. Сят чантадай вахчурдалай гуьгъуьниз куьне чаз чинар квехъ элкъуьрун ва гьар сад вичин чкадал ацукь хъувун­ буйругънай. Ахпа дегьлизда вил алаз акъвазнавай рушаз хъша лагьанай, виридаз аквадайвал, адав  сят вахканай. Куьне лагьай­тIа, и кардикай мад са гафни лугьун­ тавуна, тарс башламишнай. Гьа юкъуз, играми муаллим, куьне зи на­мус, аялрин вилик леке вегьин тавуна, зал чуь­нуьхгумбатl лакlаб акьалдар тавуна, михьиз хвенай. Заз са гаф кьванни лагьаначир. Зи бейнида гьамиша амукьай и карди, играми муаллим, заз ваз ухшар авай тербиячи-муаллим жез рум ганай…

Чун са гзаф вахтунда, сад-садаз килигиз, кис хьана. Ахпа яшар 80 йисалай алатнавай муаллимди, зи гъил вичин яхун ва зурзазвай гъиле кьуна, жаваб ганай:

-Зун а чIавуз куь чантайра  вилер акьална къекъвенай ва гьавиляй, гьим нин чанта ятlа, кьилни акъатначир.

И жавабди зун мадни гьейранарнай. Гьа ихьтин муаллимар-тербиячияр хьана чахъ, уьмуьрлух тарсар гудай. И кардал за къени дамахзава.

Гуьлжагьан  Мисриханова

____________________________________________________________________________

Кьуьзуь Аслан

Гьамиша вичиз хас тир асланвилелди яшамиш хьайи Падишагь бедендиз зайиф хьанвай. Вилерихъ чпин виликан ачухвал, япарихъ хцивал, кIвачерихъ зирингвал амачир. Сив лагьайтIа, сарар квахьна, ракьари кьунвай. Абурни мукьвал-мукьвал я хазвай, я чеб чпелай аватзавай. “Гила кьуьзуь хьанва зун, — пашманвилелди рахана Аслан вич-вичив. — Гила зи гъуьрч куьтягь хьана…”

Гьайванханадин къуллугъчидиз аквазвай, Падишагьдин гуь­гьуьл пелеш я. Югъ-къандавай яваш  жезва. Вегьезвай якIузни, рузидизни гьяз ийизвач.  Жими-журу, хапIа-шапIа вилив хуьзва. Як галачиз Ас­лан гьикI яшамиш жеда?..

Нубатдин сеферда Падишагьдиз  цIийи сарар эхцигна, гьайванханадин иесиди регьятдиз жа­кьваз жедайвал, адан вилик къуьрен ша­пIа вегьена. “Неъ, Аслан! Жуван руьгь сагъара, иштягь хуьх! — лагьа­на ада. — Къуьрер Асланриз Халикьди ганвай дава я”. Гьай­ванрин пачагь гьич юзунни авунач. Гуя адаз къуьрер ерли акурди туш…

— Неъ, я Аслан! Ваз сарар хъия­нав­а, — лугьузва адаз иесиди. — Килиг, виликан вахтар рикIел  хкваш. Гъуьрче вун вилик жедайди тушир­ни?­

Аслан гагь вичихъ гелкъвезвайдаз, гагьни вилик квай шапIадиз килигзава. Амма я гъуьрчел вегьедай, я ам недай ашкъи къалурзавач. “Яшамиш хьухь, шапIа”, — лугьузвай хьиз тир.

— ГьикI хьана, жегьил вахтар алатнани? Къуьрез килигзавач хьи? — рахада адав къуншидал алай  маса Аслан. Вични — дишиди.

— Эй, за ваз вуч лугьун, — кьагьур кваз рахана эркекди. — Вун гьеле жегьилзама. Сарарни сагъ я. Зибур…

— Вибур вуна гьикьван регъвена! Гамишдилайни элкъвейди туш. Филдин кIараб жакьваз алахъдай… Гила, ракьар эхцигайла, таза къуьрезни яб язамач?..

Падишагь генани кьагьурлу хьана:

— Къуьр заз аквазва. Сарарни ракьунбур я. Жакьваз жедатIа чидач заз.

— Жеда, жеда! Килиг садра!

— Жакьвайлани, руфуни къал къачузва. Иливариз жезмач, — сесиник шел кткана Асландин.

— Эй факъир. Руфун сагъ амукьун патал сарар хуьдачирни? — мад рахазва къуншидаллай дишиди. — Вуна руфуниз ракъур тавурди амани? Гъваш лугьудай сагъдиз яц, кал, деве! Асландин пай я лугьудай…

— Гьа чIавуз и югъ къведайди чидачир. Ракьаривайни зи руфун бажагьат хуьз жеда. Рекъвера тIал гьатзава, — кватна шехьна кьуьзуь Аслан.

Дишидаз и кар генани такIан хьана. Элкъвена ам и “ажуз затI” таквар патахъ…

Са шумуд йикъалай клеткада я Аслан, я  къуьр амачир. Абуру гьарда санихъ кьил баштанна лугьуда. Къуьр — салар галайвал, Аслан… Ам фейи пад садазни акунач. Къалин тама хъуьтIуьн са юкъуз гъуьр­чехъанриз ракьун сарар жагъайдакай хабарар чкIана…

Баян: вахтунда хуьн тавур затIарин эхир гьа ихьтинди хьун мумкин я. Хуьн тавур чанни гьакI я…

Мерд Али

____________________________________________________________________________

Гьайифар

— Диде чан, зун куьчедиз къугъваз фин ма-ан.

— Ваъ, чан зи цуьк, рушари куьмекар гудай затI я дидейриз.

— Зун гьеле гъвечIи я эхир.

— Чизва, гьавиляй за ваз гъвечIи кIвалахар гуда. Ма, къачу и пек, вири тумбочкайрилай руг михьа.

— Накь михьайди вуч тир?

— Агь, чан бала зи, гьар юкъуз пек элкъуьрна кIанзавайди я,  так­ва­дай руг ацукьзавайди я анрал.

— Эгь-гь, диде чан, канва зун ви михьивилери. Ви гъиле гьамиша кул ава, гагь гьаятда, гагь кIвале, гагь ваз салан чилелни са пеш такурай.

— ЧIехи жедайдавай абур вунани ийидай крар я, чан руш. Темпел жемир.

— Хъсан я стхайриз.

— Гьабурни акъвазнавач, абуру дахдиз  сала куьмекар гузва, генани четин крар ийизва.

— Абур — гьазуран тIуьнни тIуьна, футбол къугъваз, зун — къапар чуьхуьз?.. Эгь-гь, диде чан, зунни гада яз вучиз ханачир на?..

* * *

— Диде, диде, за ви тапшуру­гъар кьилиз акъудна.

— Машаллагь, чан руш, ви къимет кьуд я.

— Кьуд вучиз, вад тахьана?

— Вад заз гьеле ви дахди ганвач.

— Ада стхайриз гьамиша “ваз вад” лугьузва хьи. Вавай куьмекар гузвай ви рушаз са “вад” гуз жезвач?..

* * *

Дахди бицIи  рушаз:

— Айна, вун нин руш я ?

— Дахдин.

— Хъша, дахдин гарданни кьуна, ксус ятIа.

— Ваъ, бахдихъ галаз ксуда.

— Вучиз?

— Чан дах, ви чинал, къуьгъуьр­дал хьиз, цацар ала,за зи хъвехъ ви хъуькъвел эцигайла, цацар акьах­зава. Дидедин памбаг хьтин хъуькъвел хъвехъ эцигна ксун хъсан я.

Тамила Салманова

_____________________________________________________________________________

Зи дустар

Экуьн кьиляй зи кIек — “завал”,

Лув гана къавал,

“Уь-уь” ягъиз, — “Къарагъ, Араз!”

Эвер гузва заз.

 

“Геж ийимир, вач мектебдиз,

Тадиз хьухь кIвачин.

Вил ягъа на мад ктабдиз,

Гьазур я Лачин”.

 

КIани Тузик шад я къугъваз,

Къвазна кьве кIвачел,

Рекье твада лугьуз Араз,

Вичин туьнт чIалал.

 

Мектебдиз кьван туна рекье,

Къвазда вил алаз.

Сятер жеда, къугъваз векье,

Хквер кьван Араз.

* * *

Кьефесдаваз заз бубади

Гъана гъвечIи нуькI.

Секин туш ам дар убада,

Хьанва лап гъарикI.

ЦIивцIивдивди эверзава,

Це лугьузва ем.

Мад зи патав къвез, зверзава,

Кутурди хьиз дем.

НуькI — халадин тIвар я билбил,

Шад я зав рахаз.

Йиф атана, акьалнач вил,

Эвериз вахаз.

Вердиш хьана зунни билбил,

Хураллайд хьиз саз,

Арабир физ, ягъиз зинбил,

Луварив гатаз.

 

Низ вуч кIан я?

 

Кьуьзуьдаз кIанда къулай чими къул,

Чубандин мурад — бул хиперин дул.

Дидедиз велед тахьурай юхсул.

Мад низ вуч кIан я?

Ша ийин кьабул.

 

КIан я акьулдиз кутугай итим,

Твадай рикIера берекатни чим,

Дуьнья сад хьана, тежервал етим.

Мад низ вуч кIан я?

Намуслу гьаким.

 

Бегдиз, сусариз — шад мехъерин чам,

Вагьши гьайванриз — еке къалин там,

Акьалт тийир рагъ — экуь чирагъ, шам,

Квахьна, алатуй хажалатни гъам.

Мад низ вуч кIан я?

Хьурай кIвалера аялар хуррам.

 

Зи пси ЦIарак

 

Мур-мурд ванцел экуьн кьиляй,

Къвез зи патав, гъвечIи ЦIарак,

Элягъиз кIанз яргъан залай,

Чухваз къвазда тапасрив рак.

 

Ширин “мяу-див-” Къарагъ, Къухмаз, —

Заз женжелди эвер гуда.

— Ша са гъвечIи вун зав къугъваз…”

Яваш хъжез, мад зал зверда.

 

Заз зи пси кIан я гзаф,

Кат-калтугиз къугъвадайла.

Ван хкведач лагьай са гаф,

Хкадриз, зун чухвадайла.

 

Пагь, са затI я, атайла хъел,

Ухшар жеда абажурдиз.

Кьуьгъуьр хьтин экъисна пел,

Тифтиф — цава, кIапIажул хьиз…

 

Мирзебег  Эрзиханов