(Эвел — 45-51-нумрайра)

Ихьтин фикирдал алайбуруз жаваб. Абуруз икI лагьана кIанда: дугъриданни, Аллагь-Таалади бутариз (гъуцариз) ибадатзавайдини пайгъамбарриз, салигьриз (диндарриз), малаикриз ибадатзавай касни сад хьиз халкьнава. Дугъриданни, бутариз (гъуцариз) ялварзавай кафирар ава ва абурун арада гьакIни пайгъамбарриз, авлияриз, малаикриз дуьаяр ийизвайбурни ава. И кар Аллагь-Тааладин келимади мад сеферда тестикьарзава (39-сура, 3-аят, мана): “…Чна абуруз (а гъуцариз), анжах абуру чун Аллагьдиз жезмай кьван мукьва авун патал ибадатзава…”.

Тафсир илимдин чIехи алим Ибн Касира лугьузва: “Аллагь-Таалади бутариз (гъуцариз) ибадатзавай мушрикьрикай хабар гузва: Абуру (мушрикьри) лугьузва, чпи абуруз (гъуцариз) анжах абуру чеб Аллагьдиз жезмай кьван мукьвал авун патал ибадатзава. Яни абур а гъуцариз ибадат авуниз гьевеслу авунвай кар ам я хьи, абуру сифте (чпин  фикирдалди) (Аллагьдиз мукьвал тир) малаикрин суьретар гьазурна, ахпа а суьретриз ибадатна. И къайда абуру малаикриз ибадатун яз кьуна, абуру Аллагьдин вилик чпиз куьмек (гъалибвал) гунин, ризкьи гунин, чпин кьилел къвезвай дуьньядин крара шафаат авун (тереф) хуьн) патал”. (Ибн Касир, 4/49).

Ва гьакIни а кар къалурзава аятди (17-сура, 56-57-аятар.) (мана): “Лагь (вуна, эй Пайгъамбар, а мушрикьриз): “Эвера куьне (гъуцар) я лугьуз тестикьарнавайбуруз, Адалай гъейри авач абурун ихтиярда квелай зарар (бала) алудун ва я (ам садалай масадал) ракъурун (алакьдач абурулай са карни)!” — () Низ абуру (мушрикьри — Аллагь­дилай гъейри — тIала­бу­нар ийиз) эверзаватIа (пайгъамбаррикай, диндар ксарикай, малаикрикай), —  абур чеб (яни пайгъамбарар, диндар ксар, малаикар) (чпин) Раббидиз мукьув жез алахъна­ва (диндар амал ийиз Адан разивал къачуз) — вуж абурукай мадни (гзаф) мукьув жедатIа лугьуз, ва абуру Адан регьимдик умуд кутунва ва (абуруз) Адан азабди­хъай­ кичIезва. Гьакъикъатда, ви Раббидин азаб — вичикай мукъаят хьун лазим шей я!”.

Бязи тафсирра къалурнава: абуру “гъуцар я лугьуз тестикьарайбур”- жинерар, малаикар, Иса, аль-Узайр, шемси ва къемер (рагъни варз) тирди.

Ва баян (хабар) ганва Аллагь-Таалади малаикриз ибадатзавайбур еке ягъалмишвиле авайди, ва гьикI малаикри чеб яргъа ийизватIа Аллагьдин вилик атIабу­рун ибадатдикай чпиз. Аллагь-Таалади лугьузва (34-сура, 40-41-аятар) (мана): “Ва (рикIел гъваш) а Югъ — Ада абур вири кIватI хъийидай, ахпа Ада малаикриз лугьуда: “Абуру квез яни ибадат авурди?!” Абуру лугьу­да: “Пак я Вун! Вун я чи Арха — абур тушиз. Аксина, абуру жинерриз ибадатзавай; абурун чIехи пай гьабурухъ инан­мишвалзавайбур (абуруз муьтIуь­гъ­бур) тир!”.

3 лагьай шубгьал (гиман):

Абуру (ширкзавайбуру) лугьузва: Дугъриданни, чна шагьидвалзава — бес, гьакъикъатда, Аллагь — Ам тирди: Менфят Гудайди, Зарар Гудайди, Идара Ийизвайди, ва чаз садавайни кIанзавач (куьмек), анжах са Адавай я кIанзавайди, ва (кьенвай) салигь (диндар) ксариз са карни талукь туширди, ва чна абурухъ къаст (майилвал) ийизва чна умудзавайвиляй Аллагьдивай абурун шафаат чаз.

Адаз жаваб: вилик 1 лагьай шубгьалда къалурнавайвал: дугъриданни, им — гьа атIа кафиррин гафар я чпин аксина Пай­гъамбарди  (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) дяве тухвай, — сад хьиз ва эйнидаказ. Дугъриданни, абуру лугьузвай (39-сура, 3-аят.) (ма­на): “…Чна абуруз (а гъуцариз) — анжах абуру чун Аллагьдиз жезмай кьван мукьвал авун патал ибадатзава…”, ва гьакIни —  (10-сура, 18-аят.), (мана): “…Ва лугьуз­ва абуру: “Абур — чи шафаатчияр (чи тереф хуьз экъечIдайбур)  я  Аллагьдин вилик…”.

Ва 2 лагьай шубгьалдин жавабдай чаз аквазва (чизва) — абуру Аллагьдилай гъейри гъуцар (мукьвалбур, авлияяр) я лугьуз тестикьарайбур — мумкин я хьун бутар, ва мумкин я хьун салигь ксар (диндарбур), месела: малаикар, Иса пайгъамбар ва адан диде, ва аль-Узайр. Бес вуч тафават ава абуру авур кардин ва абур салигь (диндар)­ ксарин гьакъиндай авур инанмишвилерин ва кафирри авур кардин чпин бутарин ва авлиярин гьакъиндай?!

Ибурулай гъейри маса шубгьаларни ава ва абурузни алимри жавабар ганва.

Ва ширкдин крарикай я — мавгьумат (суе­­верие, писвал лишанламишунихъ ­агъун).

Мавгьумат (суеверие) авун — тавгьиддин акъида чIурзавай кар я. Исламди а кар къадагъа авунва.

Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) хъсанвал лишанламишун (оптимизм) тестикь ийизвай, ва мавгьуматчивал (суеверие) ийизвай тушир.

Мавгьуматчивал къадим уьмметрин арадани авай, дугъриданни, Аллагь -Таалади хабар ганва чаз Къуръанда — фиръаванди ва адан халкьди мавгьуматвал ийиз­вай Муса пайгъамбардин (алейгьи ссалам) ва адахъ галай муъминрин гьакъиндай (7-сура, 131-аят.) (мана): “Ва абурув хъсан гьал (нямет) агакьайла, абуру лугьузва: “Им чаз я (чун а кардиз лайихлу тирвиляй)”! Ва абурув пис гьал (кьурагьвал, бала?) агакьайла, абуру ам Мусадихъ ва адахъ галайбурухъ галаз лишанламишзава…”.

Адалай вилик писвал лишанламишун (пессимизм, мавгьумат) авуна Салигь пайгъамбардин халкьди Салигьан гьакъин­дай (алейгьи ссалам), (27-сура, 47-аят.), (мана): “Абуру лагьана: “Чаз вуна ва вахъ галайбуру писвал лишанламишзава”. Ва абуруз виридаз жаваб ганай- чеб авай пис гьал чпин куфрдиз, гунагьриз килигна тирди!..

Инсанри мавгьумат крар къенин юкъуз­ни давамарзава ва абуру мавгьумат крар авуни субутзава: абурун таваккул (кIеви умуд) авун чпин Раббидал зайиф тирди, ва абуруз акьул тIимил авайди! Вучиз лагьайтIа, вуч таъсир ава мавгьумат кардиз — инсандин гележегдиз ва кьисметдиз?!

Инсанри гьар жуьре шейэрикай, вахтарикай, йикъарикай,  кьадаррикай (числойрикай) мавгьуматвилер ийизва.

ЧIехи алим, шейх Салигьа лугьузва: “Ин­­санди вичел мавгьуматдин (писвал лишанламишун) ракIар ахъаяйла, дугъриданни, адаз дуьнья дар жезва ва хияларзава гьар са шей пис лишанламишун тир хьиз… Са бязибуру арбе йикъан гьакъиндай мавгьуматчивал ийизва ва са бязибуру шаввал вацран патахъай мавгьуматчивал ийизва, иллаки  а вацра эвленмиш хьунин гьа­къин­дай…Ва, дугъриданни (Пай­гъам­бардин паб ва вири муъминрин диде), Айишади (Аллагь рази хьурай вичелай) чIурна а мавгьуматчивал — Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) адал эвленмиш хьана шаввал вацра ва Айишади (Аллагь рази хьурай вичелай) лугьузвай тир: “Вуж квекай (папарикай) лапни несибдиз гзаф я адан вилик, залай?! (яни зун кьадар вуж рази я кьисметдал.)”.

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим