(Эвел — 2021-йисан 45-52, 2022-йисан 1-3-нумрайра)

Аллагь-Таалади суьгьуьр куфр тирдакай хабар ганва ва ам Ада инсанар патал фитне (синагъ) яз авунва. Ада ам (суь­гьуьр) гваз атай кьве малаикдиз, абуру ам садаз чирдалди вилик, инсанриз адакай яргъа хьунин хабар гун эмирна. Ибн Аббас асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) лугьузва: “Ам — абуруз кьведазни чизвайвиляй я: хийир кар ва шийир кар, куфр ва иман. Абуруз суьгьуьр куфрдикай тирди чир хьанва” (Тафсир Ибн Касир).

ЧIехи алим Ибн Жарир атI-ТIабарийди лугьузва: “А кьве малаикди, чпиз авуднавай итимдин ва адан папан арада чаравал твадай суьгьуьр инсанрикай садазни чирзавачир, та абуру адаз лугьудалди: “Дугъриданни, чун Адаман несилриз (инсанриз) бала ва фитне (синагъ) я, гьавиляй ви Раббидихъ кафирвалмир”.

Малум кар я: Аллагьди Вичин расулдиз ракъурнавай вагьй (откровение) туна, ам шейтIанди кIелзавай ва туькIуьрзавай гафаралди табдил (дегиш) авун. Яни вагьйдин ериндал адаз табий хьун. Адал амал авун зурба куфрдин кар я ва ам вич куфрдин асул тир тIагъутдиз ибадатун жезва.

Дугъриданни, алимриз, пачагьриз абуру Аллагьди гьарамнавай затIар гьалал авунин карда ва Ада гьалал авунвай затIар гьарам авунин карда муьтIуьгъ хьун абуруз ибадатун лагьай чIал я. И кар Аллагьдилай гъейри (ибадатдай маса гъуцар) кьун я! Вагьйдиз акси тир крара (суьгьуьр­дин гьакъиндай) шейтIандиз итIаатлувал (муьтIуьгъвал) авун бес гьикI жеда!? ­Мегер ихьтин ширкдилай артух куфр авани?!

ЧIехи алим Ибн Касира лугьузва: “Дугъриданни, суьгьуьрчи кафир я лугьуз­вай алимри делил яз Аллагьдин гаф къачунва (2-сура, 103-аят, мана): “Эгер абуру иман гъанайтIа ва (Аллагьдихъай) ки­чIе­вал авунайтIа…”. Имам Агьмадан ва “салафрикай” тир са десте алимрин (эвелимжи пуд асиррин алимрикай) къарарни гьа ихьтинди я.

Бязи алимри ихтилат физвай месэладин гьакъиндай баянар гун (ва тафаватлу авун) лазим я лугьузва.

ЧIехи алим, имам ан-Нававийди къейд­нава: “Ижмаъдалди (вири алимрин фикирдин рейсадвилелди, иттифакьдалди) — суьгьуьр авун гьарам кар ва чIехи гунагьри­кай я… Бязи дуьшуьшра ам куфрдин кар жезва, бязи дуьшуьшра лагьайтIа, куфрдин кар тушиз, чIехи гунагь. Эгер ана (суьгьуьрда) куфр тирди къалурзавай гафар ва я крар аваз хьайитIа, ам авурди кафир жезва, авачиз хьайитIа — жезвач”.

Мусурманрин сейли алим Сулейман ибн Абдуллагьа лугьузва: “Суьгьуьрчи кафир жезвани, жезвачни тайинарунин жигьетдай алимрин арада фикиррин садвал авач. “Салафрикай” (эвелимжи пуд асиррин алимрикай) тир са десте алимри гьисабзавайвал, ам кафир жезва. Ихьтин фикирдал гьакIни имам Малик, имам Абу Гьанифа ва имам Агьмад ала… Маса алимри къейдзавайвал, эгер суьгьуьрдин карда ширк авачтIа, суьгьуьрчи кафир жезвач, эгер аватIа — жезва! И кар имам Шафииди ва адан жемятди тестикьарзава”.

Агъадихъ и месэладин гьакъиндай мад са шумуд алимдин баянар гузва.

1. Имам Шафииди лугьузва: “Сада суьгьуьр чирайла чна адаз “ви суьгьуьрдин гьакъиндай чаз баянар це” лугьуда. Эгер адан баянрик Бабиль шегьердин ирид гъетериз мукьвал хьуникай рахазвай ва абурувай (гъетеривай) тIалабай крар абуру (гъетери) кьилиз акъудзавайдай гьисабзавай агьалийрин инанмишвилер хьтин фикирар, гафар кваз хьайитIа, ахьтин кас кафир я!”.
2. ЧIехи алим Ибн Жавзийди лугьузва: “Аллагь-Тааладин келимада “…Сулеймана кафирвалнач…” суьгьуьрчи кафир тирди тестикьарзавай делил ава, вучиз лагьайтIа абуру Сулейман суьгьуьрчивилихъ галаз алакъалу авунвай, куфрдихъ ваъ”.
3. Диндин машгьур алим Ибн Къудамади къейднава: “Чи (мазгьабдин) алимри­ лугьузва: суьгьуьрчи ада и кар (суьгьуьр­чивал) масадаз чирайлани ва вичи авурлани кафир жезва. Ам и кар гьарам тирдахъ ва я ам ийидай (кьиле тухудай) ихтиярар авайдахъ инанмиш ятIани — тафават авач”.

Суьгьуьрдин кар чирун

ЧIехи алим Ибн Къудамади лугьузва: “Суьгьуьр (жуваз) чирун ва ам талим авун (яни масадаз чирун) гьарам я! И кардин патахъай илим — эгьлийрин (алимрин) арада чаравал (гьар жуьре фикир) хьуникай чаз хабар авач”.

Абдуллагь ибн Масъуд асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) лугьузва: “Вуж фалчидин ва я суьгьуьрчидин патав атай­тIа ва ада лугьузвай гафарин чIалахъ (инан­миш) хьайитIа, дугъриданни, ада Му­гьаммадаз (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) (авудна) ра­къурнавай шейинихъ (яни Къуръандихъ) кафирвалнава”.

Цавун гъетерихъ галаз алакъалу фалчивал са шумуд жуьре ава ва абур вири къадагъа крар я

Гьадисда лагьанва (мана): “Ни гъетерихъ галаз алакъалу фалчивал авуникай пай къачуртIа — ада суьгьуьрдикай пай къачунва, гьикьван ада гъетерихъ галаз алакъалу фалчивал зиядайтIа (артуха­райтIа), гьакьван ада суьгьуьрдикайни пай артухарда”. (Сагьигь аль-Жамиъу ас-Сагъир).

Маса гьадисда Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьанва (мана): “Заз зи уьмметдин гьакъиндай пуд кардикай кичIезва: эмирри (имамри, башчийри) зулум авуникай, гъетерихъ иман гъуникай ва кьадар — кьисмет таб яз кьуникай”. (Сагьигь аль- Жамиъу ас-Сагъир).

ЧIехи табиинрикай тир алим Къатадади лугьузва: “Аллагь-Таалади цавун гъетер пуд себеб (кар) патал халкьнава (авунва): 1. цавуз зинет (гуьрчегвал) яз; 2. абурун куьмекдалди дуьз рехъ жагъуриз  (сеферра); 3. абур гьалчиз Аллагьди шей­тIа­нар чукурун патал”.

Фалчи (фахрачи, килигдайди)

ва адан кар

Фалчи вичел шейтIанрикай тир (яб акализ гафар чуьнуьхдай) жинер къвезвай кас я. Абур фалчийрин патав эвичIзава — Аллагь-Таалади  Къуръанда  лагьанвайвал (26-сура, 220, 221, 222-аятар, мана): ­“Хабар гудани За квез (эй, инсанар) нел (нин кьилив) шейтIанар эвичIзаватIа? () (Абур) гьар са (гзаф) гунагькар, еке тапархъан тирдан патав эвичIзава. () Абуру (шей­тIан­ри)  “яб акалай кар” (цава чинеба малаикрихъ яб акална чуьнуьхайди) (фалчийрал) агакьарзава (абуру чпин яб цавухъ эл­къуьр­зава — хъсандиз яб акалзавай хьиз, на лугьуди абуру анихъ “яб вегьезва”). Абурун чIехи пай тапархъанар я”.

Им фалчидин гьакъиндай асул тариф (определение) я ва адак вичиз гъайб (вилерикай чуьнуьх тир ва гележегдин) ­кра­рикай чирвал ава лугьузвай гьар са кас акатзава (адахъ галаз сад хьиз я). Ме­села­­­: къумаралди, гъетералди, къванералди ва я маса шейэралди фалчивалзавай ксар.

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим