Инсандин уьмуьрда хайи чIалахъ авай метлеблувални къиметлувал гафаралди лугьуз хьун регьят туш. Халкьдин медениятдин паярикай сад яз, ада миллетдин эйнивал, ацукьун-къарагъун лишанламишзава.
Дагъустандин халкьарин кхьинар авай чIаларалди ктабар акъатунин гьерекат, тиражар гъвечIибур ятIани, чи йикъарани давам жезва. Гьуьжет алачир месэла я: хайи чIалал кхьенвай гьар са чешмеди а чIал вилик тухунин, ам машгьурунин карда куьмек гузва. Гьар жуьре хилериз, илимриз, гьа жергедай яз диндизни талукь ихьтин «куьмекчияр», чирвилерин чешмеяр, чахъни къвердавай артух жезва.
Са шумуд йис идалай вилик заз са ватанэгьлиди наразивилелди ихьтин ихтилатна: «Дагъустанда авай ктабрин туьквенра лезги чIалал кхьенвай диндиз талукь ктабар саки авач». Чаз аквазвайвал, эхиримжи йисара и нукьсан арадай акъудунин кардик юзун акатнава. «Тербиядин» ктабар» циклдик кваз диндин алим Ямин Мегьамедова са жерге ктабар акъуднава: «Исламдин эдебар, ахлакьар ва дуьаяр», «Мусурман хуьдай къеле», «Пайгъамбаррин варисар», «Тажвид-илим», «Инсаниятдиз чешнелу ксар» ва масабур.
Кьилди яз Къуръан къачуртIа, ам лезги чIалаз таржума авунин зегьметдин заланвал екеди я. Жавабдарвални четинвал фикирда кьуртIа, ам адетдин текст таржума авунив гекъигиз жедач.
Интернетдин чешмейри хабар гузвайвал, Къуръандин баянар дуьньядин 164 чIалаз таржума авунва. И жергедик лезги чIални хьун дамахиз жедай кар я. И вакъиади чи чIални еке мумкинвилер авайди, девлетлуди тирди успатзава, гьа са вахтунда ихьтин крари хайи чIалан уьмуьр яргъи ийизва. Сир туш, терг хьунин сергьятдив агакьзавай, рекьизвай гьар са чIал эвелни-эвел а чIалан сагьибрин къайгъусузвилихъ, гьукумдаррин патай куьмек агакь тавунихъ, тIебии ва я маса гьалара халкь чара миллетрик ахкатунихъ галаз алакъалу я.
Гаф кватай чкадал рикIел хкин, ЮНЕСКО-ди саки 15 йис идалай вилик чи уьлкведин мулкара ишлемишзавай 136 чIал квахьунин хаталувилик квайбурун сигьядик кутунай. Делилри къалурзавайвал, саламатвилин дережа зайиф хьанвай Россиядин чIаларин жергеда Дагъустандин чIаларни ава: табасаран, къумукь, лезги, авар… Мектебда хайи чIал чирзавачтIа, и чIалал ктабар, газетар чапзавачтIа, гьелбетда, ам амукьдач.
Лезги Фетгьуьллагь
