Дагъустанда намуслувилелди зегьмет чIугвазвай, чпин веледар дуьз тербия гана, обществодиз, хуьруьз-кIвализ вафалубур яз чIехи ийизвай, гьар гьина аваз хьайитIани, Дагъустандин тIвар виниз хкажзавай, ахлакьдин ва алакьунрин жигьетдай чпелай чешне къачуниз лайихлу хизанар тIимил авач. Къенин зи суьгьбетни гьа ихьтин хизандин векил тир Россиядин МВД-дин Краснодардин университетда 5-курсуна лап хъсан къиметар аваз кIелзавай студентка Фарида Жалаловна Исаевадикай я.
Ам 1996-йисуз Махачкъала шегьерда РФ-дин РД-да авай МВД-дин информационный отделдин начальниквиле кIвалахай, вичин ери-бине Кьурагьрин хуьряй тир рагьметлу Жалал Султанагьмедович Исаеван ва РСРЦ-да (республиканский социально-реабилитационный центр) отделдин заведующийвиле кIвалахзавай Атикат Тажудиновнадин хизанда дидедиз хьана. Абуру 3 велед (2 рушни са гада) инсанперес, ватанперес инсанар яз тербияламишна. Гьайиф хьи, буба Жалал вичин веледар уьмуьрдин шегьредал акъудиз агакьнач. Ам 45-йисан яшда аваз инфаркт азардик рагьметдиз фена. КIвалин, аялрин вири къайгъуяр дидедин назик къуьнерал аватна. Амма Атикат руьгьдай аватнач, ажузвал авунач. Четинвилериз, магьрумвилериз таб гана, инсанвал, ягь-намус, дидевилин пак тIвар вине кьуна, вичин веледриз дидевални, бубавални ийизва. Ада вичин аялриз кьилин ва юкьван образование къачудай мумкинвал гана. Руш Асията Махачкъала шегьерда медицинадин колледж куьтягьна, реабилитациядин “Жамси” центрада кIвалахзава. Хва Султанагьмеда 18-нумрадин школада 9-классда кIелзава.
ГъвечIи чIавалай кIелунрал, чирвилер къачунал рикI алай руша сифте 51-нумрадин, гуьгъуьнлай 2013-йисуз пешекарвилин 9-нумрадин лицей яру диплом ва ЭВМ-дин операторвилин пеше къачуналди куьтягьна. Хъсан къиметар аваз кIелзавай рушан шикил гьамиша Гьуьрметдин доскада хьана. Ада республикадин дережада са шумуд предметдай кьиле физвай олимпиадайра иштиракна ва лайихлу чкаярни кьуна. “Школада кIелдай йисара виридалайни зи рикI алай тарс ингилис чIал тир. 9-нумрадин лицейда кIелдайла, заз а чIал тамамвилелди чирдай мумкинвал хьана”, — лугьузва Фаридади.
2013-йисуз государстводин сад тир экзаменар агалкьунралди вахкай руша вичин документар уьлкведин вад вуздиз вугана. Гьукуматдин вад идарадайни адаз кIелиз атун теклифна. Фаридади РФ-дин МВД-дин Краснодардин университет хкяна. ПIузаррал гьеле дидедин некIедин гел аламай, 16 йиса авай гуьзел руш Краснодардиз акъатна. Жегьил рушан уьмуьрда цIийи девир башламиш хьана. Ада вичин вилик, университет анжах хъсан къиметар аваз кIелунин къаст эцигна ва кьилизни акъудна. Вири предметрай вадар аваз кIелзавай рушан шикил инани Гьуьрметдин доскада хьана.
— Гьелбетда, — лугьузва Фаридади, — таниш тушир шегьерда, гьарнай атанвай студентрин арада яраб гьи чка кьаз жедатIа лугьуз, зи рикIик къалабулухни акатнай. Муаллимрин инсанвили, гьевеслувили, абурун студентрихъ галаз авай рафтарвили чун руьгьламишуни зи шаклувилер квадарнай. Чи виридан мурад, жезмай кьван дерин чирвилер къачуна, хъсан пешекарар хьун тир.
Фаридадилай неинки хъсандиз кIелиз, гьакI университетдин муаллимрин патай аферин, баркалла, студентрин арада гьуьрметни къазанмишиз, вафалу дустарни кьаз алакьна. Ам университетдин отличникрин советдин членни я. Абурун везифайрик яшлубуруз, етимханайра авай аялриз куьмекар гун акатзава.
Диде Атикатаз университетдин ректордин патай Фарида хьтин акьуллу, камаллу руш тербияламишунай чухсагъулдин чарар хтун дуьшуьшдин кар туш. Факультетдин начальник, РФ-дин МВД-дин полковник Игорь Станиславович Бойкоди вичин студенткадикай ингье вуч лугьузватIа: “Фарида, лап жегьил ятIани, къени къилихрин, акьуллу, намуслу, кIелунрал, зегьметдал рикI алай, вахтунихъ галаз вилик фидай бажарагълу руш я. Ам гьар са кардив жавабдарвилелди, пешекарвилелди эгечIзава…”
Алай вахтунда Фарида Махачкъала шегьердин Ленинский РОВД-дин силисдин отделда практикада ава. За адан вилик са шумуд суал эцигна.
- Назик руш яз, вуна дишегьлийриз хас тушир пеше хкягъун са куьхъ галаз ятIани алакъалу я жеди, тушни?
— Эхь, гьеле аял вахтарилай зун гьейран тир милициядин партал алай рушарал. Идалайни гъейри, заз рикIин сидкьидай зи бубадин кар давамариз кIанзавай.
- Ваз бубадин гьихьтин ерияр виридалайни гзаф бегенмиш тир?
— Зи буба акьуллу, камаллу, вичин пешедиз вафалу, масадан дердиникай хабар кьадай, гьар гьихьтин хьайитIани къал квай месэлаяр гьялиз алакьдай, хуьре-кIвале, кIвалахдин юлдашрин арада гьуьрмет авай инсан тир. Аллагьди бубадин къилихрикай пай ганайтIа, за жув бахтлу кас яз гьисабдай…
- Университетдик экечIиз четин хьанани? Конкурс екеди тирни?
— Гьелбетда, экечIиз четин тир. ЕГЭ-дин баллар вини дережадинбур тиртIани, ана мад обществознанидай ва физический жигьетдай гьазурлухвиляйни экзаменар вахкана кIанзавай. Залай абур лап хъсан къиметар аваз вахкуз алакьна. Конкурс, эхь, екеди тир, ятIани зун регьятдиз кьабулнай.
- КIелзавайла, четинвилер гзаф ацалтнани?
— Сифте курсара авайла, кIелунар четинзавай. Муаллимрин истемишунар гзаф кIевибур тир. ЧIехи курсариз акъатайла, акьван четинвал амукьнач.
- Вун общежитида авани, тахьайтIа, кIвал кирида кьунвани?
— Сад лагьай курсуна авайла, зун казармада яшамиш хьана. Ана авайди анжах къаткидай чкаяр тир. ТIуьн гьазурдай, пек-партал чуьхуьдай шартIар авачирвиляй, гуьгъуьнлай кIвал кирида кьуна.
- Вахъ галаз мад рушари кIелзавани?
— Ава, амма — лап тIимил. Школа куьтягьайла, адет яз, рушари муаллимвилин ва я духтурвилин пешеяр хкяда. Абуру МВД-дин органра кIвалахунин пеше гадайриз хас яз гьисабзава.
- Университет куьтягьайла кIвалахдай чкадиз направление гузвани, тахьайтIа, кIвалах куьне квез жагъурун лазим яни?
— Месела, зун Дагъустандай кIелиз фенва. Дагъустандин МВД-диз направление гузва ва зун ина кIвалахдалди таъминарун лазим я.
- Агъур тахсиркарвилер ийизвайбурун кьадар артух хьанвай шартIара, жегьил-жаван дишегьли яз, къайда-къанун хуьдай органра кIвалахуникай игьтият авачни?
— Чна тахсиркарвилерин кьадар тIимил хьун, абурухъ галаз женг чIугун патал кIелзава.
- Ктабар кIелдай вахт амукьзавани?
— Азад вахтунда зи рикI детективар кIелунал иллаки гзаф ала.
- Алай аямдин жегьилриз вавай гьихьтин меслятар гуз жеда?
— Жегьилар вахтунихъ галаз кам къачуна вилик фидайбур, хъсандиз кIелна, пеше къачуна, а пешедиз вафалу хьана, жув яшамиш жезвай обществодиз хийир гудайбур хьун лазим я.
- Практика акьалтIзава. Ви фикирдалди, ада ваз вуч гана?
— За ина алава чирвилер ва зи пешедин рекьяй тайин тежриба къачуна. Отделда заз гзаф крар чирна. Гьавиляй за анин работникриз чухсагъул лугьузва.
Чна Фаридадихъ галаз суьгьбетзавай вахтунда кабинетдиз гьахьай Ленинский райондин РОВД-дин силисдин отделдин са къуллугъчиди Фаридадикай ихьтин гафар лагьана: “Фарида чи отделда практикада аваз кьуд варз я. И девирда ада вичел тапшурмишай гьар гьи кIвалах хьайитIани намуслувилелди кьилиз акъудна. Ам вичин пешедал рикI алай, адан сирерай кьил акъудиз алахъзавай, герек тир чирвилер авай, гьар са кардив жавабдарвилелди эгечIдай викIегь руш я. Гележегда адакай МВД-дин органра хъсандиз кIвалахдай къуллугъчи жедайдахъ зун инанмиш я.
- Ваз Краснодар шегьерни акунва, чи Махачкъалани. Краснодардин гьихьтин хъсан терефрилай чи меркездивай чешне къачуз жеда?
— Краснодар гзаф михьи ва къацу, аваданламишнавай шегьер я. Махачкъалада хьтин къайдасуздаказ эцигунар ана авач. Агьалиярни гзаф регьимлу, медени, рикIиз чимибур я.
- КIелунар давам жезва. Хизан кутунин фикир авачни?
— Университет куьтягьайдалай гуьгъуьниз кьисмет гьикI ятIа, гьакI жеда.
- Фарида чан, къуй а кьисмет бахтлуди хьурай! Вун рикIе авай вири мурадрихъ агакьрай.
Метлеблу суьгьбет авунай чухсагъул. Чаз чи гуьзел, камаллу, викIегь рушахъ чандин сагъвал, уьмуьрда хушбахтлувал, хкянавай пешедин рекьяй еке агалкьунар хьана кIанзава.
Надият Велиева