Инсан
Веревирд авурла, гзаф фикирарна инсанри, акьуллуйри, алимри. Агъзур, виш агъзур, миллионралди йисара. Эхирни лезгияр атана са фикирдал: алем вич муьтIуьгъариз жедай анжах са затI ава — инсан! Тек са адавай вичиз герек вуч хьайитIани арадал гъизни, тIимиларизни, артухаризни, михьиз терг ийизни жеда. Гьавиляй инсаният тестикь хьайи эхиримжи йисара кьабулни авуна лезгийри: “ЗатIар къалурдай кьве суал ава: вужни вуч. Сифтегьанди анжах инсанриз, абур къалурдай гафариз эцигда. Вуч? — амай вири, гьам чан алай, гьам чан алачир затIариз. Гьа им дуьньядин амай чIаларин вилик кьетIенвални я чи чIалан”.
* * *
Ваз ганва алем — чилерни цавар,
Чирвални зигьин, и дуьнья — сувар,
Къуват, гьам акьул, санал уьлкведа
Тун патал къайда, адет, бахтавар.
На вучзава?
— Тухузва уьмуьр, жуваз кIанивал,
Аллагьди а кар жуваз гайивал,
Авач заз лугьуз замин уьмуьрда,
Уьмуьр вич хьтин, дидед хайивал…
— Эй инсан, сефигь, хьанва вун чIехи,
Аял яз амач — вилик ква вири.
Игьтияжар хьиз, инсандихъ даим
Везифа ава — инсан тирвилин.
Вири — аялриз!
Эй чIехибур, “къагьриманар”,
Фикир-хиял къецеллай,
Тешкил ийиз халкьдиз женнет,
“Гележег” гаф мецеллай!
Жув некIеда хьана кIанда,
Аялдиз нек гун патал.
Жув шем хьтин кана кIанда,
Аялдиз экв хьун патал.
* * *
Намуссузвал, гъейратсузвал, инсанвал —
Эдеб михьиз элкъуьрайла пулуниз,
Къуллугъарни, гъвечIид-чIехид амачиз,
ХупI элкъвенва уьмуьр патал кулуниз.
Кулуниз ваъ, багъиш, стха, куьнуьдиз,
Иесисуз, вич виртIедив ацIанвай.
Инсафсузри незва а вирт иштягьлуз,
Чеб азар яз, чIижер тергиз атанвай.
Абдулашим Гьажимурадов
Хиве кьадач
(Са филиви къужадин мецелай)
КIубан я зун, кьадач хиве кьуьзуьвал,
РикI ава захъ гуьлчимендин багъ хьтин.
Лагь, итимди хиве кьадан рехивал,
Беден сагълам, буй акунар — дагъ хьтин?!
Юкь какур туш, жанлу камар вегьезва,
Ацукьзавач хиве кьуна яшлувал.
Фарфалаг хьиз, зун хизандал элкъвезва,
Гьиссиз тазва за гьар садав бахтлувал.
Рехи хьуй ман, чIарар тушни кьилеллай?!
Рехивилер гьатнава къе мудуна.
Тахсир вуч я? Накь гада тир, къе йисар
Фена лугьуз, дуьне вилиз такуна.
Кьуьзуьвал за хиве кьадач пакани,
Хъуьрезмай кьван рагъ акурла цававай.
“Зун кьуьзуь я”, — лугьудач за ахпани,
Ргаз ашкъи, бахт акурла кIвалевай.
Кьуьзуьвал за хиве кьадач садрани,
Зи япара хтулрин ван амай кьван.
Кьуьзуь жедан, рикI ашкъидив ацIузвай,
Рагъ аквазвай вилера нур амай кьван!
Айна Шалбузова
Веледдиз
Арифдарри гайи тарсар ви рикIелай къумир, бала!
Ягьсуз касди гайи тарсар жуван рикIел хуьмир, бала!
Инсанвилин на хуьх намус, вагьшид суфат герек туш ваз,
Намусдин рехъ — ам яхъ кIевиз, жеч ви пата тахсир, бала!
Чи вилик ква вири рекьер, ягъалмиш хьун герек туш чаз,
Заргарди хьиз це на къимет, чир хьухь уьмуьрд къадир, бала!
Инсаният хьанва хесте, кIамач адаз дава — дарман,
Мукъаят хьухь алемд вилик, атайтIа пис девир, бала!
ЧIуру кардал жемир ашукь, вун зиндандиз мугьман жеда,
Ахпа геж я, жедач куьмек, завал жеда уьмуьр, бала!
Аждагьандин нефс тахьуй вахъ, фана дуьнья кьисмет жеда,
Гьар са кардихъ ава мешреб, дуьньядал хьухь надир, бала!
Уьмуьр вирт туш, я шекер туш, я ам экуьн сегьерни туш,
ЧIуру къилих чаз герек туш, намусдин рикI кумир, бала!
Кесиб Мирзе Дагъустанли, гайи йикъал хьана рази!
Гьахъни нагьахъ акваз вилиз, хьана гьахъ гвай шаир, бала.
Рекьидач тIвар
А къарагуьн акур шаир,
Хьанач адан вилик есир.
Шалбуздагъ хьиз къвазна Саид,
Гуьзет ийиз иблисд фикир.
Хан тушир ам, вагьши чакъал,
Ягьни намус квахьай абдал.
Туна Саид, кур яз вилер,
Жегьеннем хьуй, Сурхай ваз кIвал!
Залумариз чидач сабур,
Инсанвилин кIан жеч абур.
Саидаз рагъ авур чIулав,
Гурбагур хьуй, Сурхаян сур!
Кьуьчхуьр Саид, рекьич ви тIвар!
Залумкарриз дуьнья жед дар!
Мирзе ама ийиз къаргъиш:
— Алпандин цIа хьуй а мурдар!
Дуьз яни
Гузвач на заз рикIин шадвал ви патав,
Акур чIавуз вучиз жезва цIун ялав?
Ви дерт чIугваз, назик жезва чан хилаф,
ИкI инсафсуз дуьнья акун дуьз яни?
А зи рикIел хер тамир на, сагъ тежер,
Гьар акурла ая багъиш чинин хъвер
Ви муьгьуьббат — ам жеда чаз вирт-шекер,
Муьгьуьббатдин есир яз тун дуьз яни?
Муьгьтеж хьана а вал ашукь ви девриш,
Белки, жен чахъ са шад уьмуьр, яшайиш.
Мирзедиз вун пара ширин жед емиш,
ИкI гуьзелди жаваб тагун дуьз яни!
Назик цуьк
Хъжеч ихьтин гуьзел жейран чилерал,
Накъвад селлер гъайи а зи вилерал,
Тух жедалди хьанач завай килигиз,
Я зи темягь, зи кIанивал ачухиз.
А йикъакай хьана залан чIулав йиф,
Кьадар течир гьатна чанда зи гьайиф.
А зи тIалдиз хьанач лукьман, я дарман,
Амукьна заз ада гайи дерт-гьижран.
Дагъустанли, муьгьуьббат я назик цуьк,
Тадач ада гьич садахъни са шад рикI…
Мирзе Дагъустанли
Гьахъсузвал
Къатканва кас, пис яз гьалар,
Вилерилай физва накъвар.
Месел алаз йис я шумуд,
Амач вичихъ гьич са умуд.
Садазни гьич амач герек,
Авач юлдаш гудай куьмек.
Сагъ дуьньяда я ам есир,
Бес кесибдин вуч я тахсир?
Авайла сагъ чанни девлет,
Агакьдай хьи гьар са гьуьрмет.
Авач гила недай фан кьас,
Са истикан яд гъидай кас.
Эхир нефес жезва кесиб,
Амач хьи бейгьалдаз несиб.
Эй, дуьнья, вун гьахъ яни бес,
Куьз акъуддач гила на сес?
Девлетринни къведа эхир,
Инсафсуздаз жедач къадир.
И дуьньядин гьалар акваз,
Кузва хьи рикI, иви ргаз.
Балаяр — зи вилерин ишигъ
Ишигъ квахьай вилериз зи экв гъайи,
Сад Аллагьди савкьат я куьн заз гайи.
Дидед гъетер, аманат хьуй Худадал,
И чилерал къекъвезва куь гьавадал.
Няметривни гекъиг жедач верцIивал,
Гьар камуна юлдаш хьуй квез экуьвал.
МичIи йифиз чирагъ я зун куь гъиле,
Хар къвайитIа, таж жеда диде кьилел.
Я Рабби, гьич гьелек туш Ваз ялвариз:
“Дуьнья ацIай бахтар хьурай балайриз”.
Веледдин тIал садазни тахьуй кьисмет,
Абурулай жагъидач багьа девлет.
Жульетта Омарова
Зимнаятан мурадар
Жуван фикир лугьун за квез,
Гьамиша зи рикIе авай.
Дикъетдивди яб це куьне,
Фикир я ам кьиле авай.
Мектебда за кIелда хъсан,
ЕГЭ-ни дуьз вахкуда.
КIусни энгел тавуна,
Духтурд пеше къачуда.
Ихьтин пеше лап хуш я заз,
Жуван халкьдиз гуда куьмек.
Начагъди сагъ хъувун патал
Дерин чирвал я заз герек.
Меддани за кIелдай чIавуз
Кагьулвал гьич ийидач.
РикI эцигна чирда тарсар,
Маса къайда туькIуьдач.
Заз аквазва къенин юкъуз
Пешекарар тIимил я.
Начагъбурни гагь-гагь ерли
Чара тежез сефил я.
Хиве кьур кар кьиле тухуз,
Жезамай кьван алахъда зун.
Зи Ватандин гьар са инсан,
Сагъариз алахъда зун.
Азарлубур сагъ хъийидай
Дережадив агакьда зун.
ТIал Ватандай терг ийидай
Мураддивни агакьда зун.
Мариян Бугаева
Хуьруьн ким
Шумуд инсанди тунвай вичин гел
Са яцIу кIарас алама кимел.
Ам шагьидни я хкетрин шумуд,
Кьуьзуьбурун ким — рикIерин умуд.
Хуьруьн ким я къе са чIехи майдан,
Фейила анал рикI алахьда кьван.
Алахьай юкъуз ракъини гуз чим,
КIватI хьана вири, хуш рахада ким.
Сад рахана инсанрикай, чIуру рехъ
Кьуна физвай Сириядиз, пулар гъиз.
— Я жегьилар, им гьи дин хьуй авай квехъ?
Са бязи бубаяр шезва, папар хьиз…
Физвалда хизанарни гваз экъечIиз,
Вуч фикирдалд квехъ агъазва итимар?
Паб лукIвиле,чеб дяведик экечIиз,
Веледрикай ийизвалда етимар…
Сада тадиз сив ахъайна атайла:
— Кьуьзуь жечни, бес уьмуьрди гатайла?
КичIевиляй,чандик зурзун акатиз,
“Гьайиф!” лугьуз, физвай уьмуьр акъатиз.
Фена гьарнихъ чIехи авур аялар,
Патав гума зи паб ва зи хиялар.
Са арайра рикI дустарихъ къекъведа,
Ким акурла, шад жез, зунни хъуьреда…
Сад квай лап вичин гъамуник,
Як кумач лугьуз хамуник.
РикIел хкиз жегьил вахтар,
Ракъур тавур бушдиз йикъар.
* * *
Къиб янавай зулун гару…
Сада гъутув яна хуру:
— Мад затI амач гудай тади,
Зун азад я, амач дерди.
Сефил жедач, ацахьайтIан цал,
Цавун кIаник ква куьгьне кIвал.
Девирдин алат — ша тамаша кван,
Лугьуз, къалурна вичин телефон.
Им заз гайди зи намуслу велед я,
Адаз тегьне ягъун зид лап къелет я.
Амма .хцин зенгер къвезмач дугурай,
Ма, килиг, дуст, и кар вазни акурай.
ЦIи гатуз хтана, хъфейди тир ам.
Кеспини хъсан туькIвейди тир ам.
Меркезда вичин ийизвай дерди,
Акьуллу хва я къилихрин къени.
Касди, Айфондин чирвилер авай
Телефондал гъил яргъи авунай,
Килигна аниз, икрамна кьили:
— Ваз садрани зенг авунвач хци!..
— На вуч лугьузва? Жедай кар туш ам, —
Лугьуз, чухвана ада вичин кьам.
— Авач гьеле ваз чирвилер адан,
Ша, жегьилривай за хабар кьадан?..
Гьа и арада, тади ийиз кам,
Физвай жегьилдин, патав фена ам:
-Килиг, хтул, лагь, им вуч хабар я,
Вилер аматIан, буьркьуь вахтар я.
Хци кхьенвай аквазвач гафар,
Бубадиз гуз кIанз вичикай хабар.
Хквез тахьунин авай себебар —
Кхьенва, белки, чпин метлебар?
Килигна жегьил, кьуна телефон,
Зи ванни къвезва,зазни къвезва ван.
Амма янавач ви хци зенгер,
Аквада инай, кхьейтIа эгер…
Агъуз хьана кьил,хайи лап гуьгьуьл,
Кьве гъили кIевна кьуьзекан кьве вил.
Накъвар, стIал жез, аватна чилел,
Хъфена кIвализ, хер хьана рикIел…
Куьн вафалу хьухь, бубайриз рухваяр!
Ара физ зенг ая! “ГьикI я?” — яхъ хабар.
Кьуьзуь хьайла, зурзун твамир бейнида.
“Язух кьуьзек!” талгьудайвал гъейрида…
Гуля Мисриханова
