ТIебиатди вичихъ зулун яргъан галчукнавай. Чидач, йифен кьулар тирни, алатнавайни, Зиядин тархъ-пархъ, зиргъ-виргъ ийидай сесе­ри ахварай авудна. Япарихъ гьасятда къати гарун гу-у-в-в-в-дин ван галукьна. Сад-кьве легьзе­да се­кин жез, мад гу-у-в-у-в-в — гу-у-в-в… Зия­дин,­ кайвани секинсуз тавуна, яргъандикай хкечI­на. Къецел экъечIдай вахт тир. Магьледа са къатдин яшарин итимрин десте авай, гьар экуьнахъ гьуьлуьн кьере ми­хьи гьавадал къе­къвезвай. Са истикан­да а­вай яд хъвана ва чайдин тIурунавай виртни тIуь­на, гьава­диз кутугай партални алукIна, ам гье­ле ми­чIи­вал кумай гьаятдиз экъечIна. Чина­, беденда гьасятда гарун зур, къайивал акьуна. Куьлуь къум цава къугъвазвай, виле­ра гьахьзавай. Зиядин кьулухъ элкъвена ва гарукай дал­да кьаз жедай кьакьан кIвалерин гьаятдиз хтана. КIвализ хъфиз гьазур хьайи Зиядин, гьуьлуьхъ къвезвай автомашин акурла, акъ­ваз хьана. Ам полицейскийрин УАЗ-ик тир, гьуьлуьв агакьдалди авай кьакьан на­цIа­­рин га­пIалдив гьална, акъвазарна. Лархъна, кьве патан ракIарарни ачух хьана, кьвед эвичIна. Кьулухъ галай ракIар ахъайна, анай чувал­ хьтин са затI нацIариз гадарна. Инихъ-анихъ тамашна, кьведни гьасятда ахкьахна, цIуьт­хуьнна.

Са вуч ятIани кьатIай Зиядин кIвалин пи­пIехъ чуьнуьх хьана. Фарайрин экуьнал адаз машиндин нумраярни акуна. Вичизни хабар авачиз итимдик гъалаба акатна. Журналиствилин кеспиди адан кьилел тагъайди амайди тушир. Иллаки и цIийи демократрин, тапархъанрин девирда. Полицейскийри исятда са алчахвал авунвайдал шак аламачир. Зиядин “за вуч авуртIа хъсан я?” лугьуз амукьна. Эхир ам нацIарив агатна ва, илан акур хьиз, кьулухъди гадар хьана. Инсан. Я Аллагь, им вуж ятIа? Ада явашдиз эверна: “Эй, яда, вал чан аламайди яни”?

Сес акъатнач. Суфатдиз килигна: — Я Ал­лагь! Им Мегьамедрагьим я хьи, зур варз ида­лай вилик чуьнуьхай  бизнесмен.  Ингье адан кьисмет. Агь, алчахар! Бандитрин гъиляй инсанривай нефес вахчуз, чпин кардал машгъул хъжезмач.- Зиядина гьаятда камар язава, фикирзава: вуч ийида? Эхир ада вичин чирхчир прокурордиз, ахпа судда кIвалах­за­вай Мегьамедрагьиман мирес Салманханаз зенг авуна, гьуьлуьн кьере авай мейит­дикай хабар гана. Са акьван вахт алатнач, гьуьлуьн кьерез машин машиндин гуьгъуьналлаз шегьердин ва республикадин прокуратурадин, силисдин къуллугъчияр, бизнесмендин мукьвабур, полицейскияр, духтурар акъатна. Гьарай-эвер, шел-хвал…  Прокурор Хи­дирниби Зиядинан патав атана ва хабар кьуна:

— Машин, гьакъикъатдани, полицейскийринди тирни?

— Эхь, абурал форма алай.

— Жув хъвач кIвализ, садазни са гафни лугьумир.

— Гъавурда ава.

Журналист хъфена вад декьикьани алатнач, нацIариз мейит гадарай УАЗ-ик ахкъатна­. Хидирниби гьатта вичин вилерихъ агъунач, гьакьван ам мягьтел хьана. Ам машиндив агатна. Полицейскияр къал кваз рахазвай.

— За ваз лагьанай, идиот, гьаятда сад ава, вуна захъ яб акалнач.

— Касни авачир гьаятда, къундармаяр туь­кIуьрмир. Я садазни жуван ахмакь фикирарни лугьумир. ЭвичI кван, кIан-пун гьикI ятIа чирда чна.

— Хьуй ман гьа ваз кIандайвал.

Хидирнибиди кьил баштанна. Полицей­скияр экъечIна, инсанар кIватI хьанвай чка-дал­ фена. Сад капитан, садни старший лейтенант я. Ибурун кьулухъ еке хахаяр хьун мум­кин я, — фикирна Хидирнибиди. — Эгер гъиле-гъил аваз ибуруз хабар хъувунватIа, абуруз талукь­ тапшуругъарни ганвайди я. Тамашин абуру вучдатIа.

Полицейскийрикай сад майордин патав фена. Абур танишар хьиз аквазвай.

— Ина вуч хьанвайди я?

— Чуьнуьхна лугьузвай Мегьамедрагьиман мейит гьатнава.

— Низ?

— Чаз, мад низ гьатда кьван? Куьне ина вучзавайди я?

— Ван хьайила, акъатайди я.

Старший лейтенантди, гъилин кьуьнт кьуна, капитан машин галай патахъ ялна: “Хъша, инал чаз мад са затIни чир жедач. Азгъуназ хабарна кIанда”.

Азгъун, Азгъун — рикIяй тикрарна Хидирнибиди, — Азгъун. Агь кицIин хва, кицI! “Пеленг” тIвар алай зурба туьквенрикай ибарат компаниядин иеси.  Депутат.  “Берекатлу гъилер” фондунин регьбер. Агь къурумсах, гъилер ивидавай къанлу. Инсанар чуьнуьхзавай жаллатI…

Хидирнибидив азгъундикай са бязи ихтилатар агакьнай, амма агъаначир. Гьакъи­къат я кьван. Адаз акуна, капитандизни старлейдиз хъфиз кIанзава. Исятда чимиз-чимиз абур кьун тавуртIа, абуру вири гелерни квадарда, машиндизни цIай яда.

— Юлдаш капитан, — эверна ада, — чаз ви куьмек герекзава…

Капитан элкъвена ва вичин къаншардиз къвезвай пуд итим акурла, садлагьана катна, адан гуьгъуьналлаз старлейни, ахцукьна, гьална машин.

— Вири машинриз! — буйругъна силисчиди. — Ада ГИБДД-дизни зенг авуна, абур гъавурда туна.

“Полицейскийри” автомашин Каспийск галай патахъ гьална. Туралидив агакьдалди­, катзавайбурухъ ахгакьарна. Бандитри автомашин садлагьана ЦIийи Хушетдин терефдихъ къекъуьрна. Гуьгъуьна авайбуруз авто­матдай гуьллени гана. Хидирнибиди ихьтин кар гуьзлемишнавачир ва кьатIана хьи, поли­цейскийрин партал алайбуру чеб гъиле вугудач. Ада вичин куьмекчийриз машиндин чархар ягъун буйругъна. Старлейди УАЗ-икдин кьулухъ ракIарин шуьше хана ва анай цIай гуз гатIунна. ЦIийи шегьредин муькъвелайни алатна, катзавайбур Хушетдин са куьчедиз гьахьна. Гьа и арада гаишникрин кьве автомашинни агакьна. Халис женгиниз элкъвей и ката-калтугуна капитандал хер хьана, старлейдин чинар алатна. Катзавайбур кьуна.

Хидирниби икI регьятдиз Азгъунан гъилибанар гъиле гьатунал рази тир, амма крар маса патахъ элкъвена. Больницада къаткурнавай капитан кьена.  Ахтармишунар авурла, ам “Кобра” тIвар алай киллер тир кьван. Адаз полициядин органра чкани, къуллугъни­ ганвай. Старший лейтенантдин хизан кIеви хьана ва ада силисчийриз са малуматни ганач.

Хидирнибидин гьални тарифдайди тушир, адаз са юкъуз зенг авуна ва яцIу сесиналди лагьана: “Вун хъсан пешекар, силисчи­ тирди чаз чизва, амма и сеферда вуна дуьз кар ийизвач. Эгер ваз ви хизан, аялар багьа ятIа,  Асхабован делодивай къерех хьухь…”

Я Аллагьдихъай кичI, я намус амачир, я законар кваз такьазвай и алчахри вуч хьайи­тIа­ни авун мумкин тир. Адан рикIел кIвализ газ ахъайна кьейи судья, цIай яна кайи полковникдин хизанар, машин хъиткьинарна, кIус-кIус авур генерал хтана.

Хидирниби фикиррин къармахра гьатнавай: кицIери виридакай малуматар кIватIна­вайди я, лагьайвал тавуртIа, инадни кьада. Ахпа за  вучзава и къуллугъдикай, жувакай? Зун низ герек амукьда? ХупI угъраш девир ацалтначни?! Алчахрин, бандитрин, вагьшийрин юкьва гьатначни!

Ахвар тийиз, гъиляй кIвалах текъвез, кьве югъ алатна. Нянихъ хци шаклувал кваз вичин гуьгъуьна са вуж ятIани гьатнавайдакай лагьайла, Хидирнибиди ам секинарна, амма вичик къалабулух акатна. Дело масадав вахкана са сятни алатнач, адаз зенг авуна ва лагьана: “Вун тежрибалу, акьуллу кас я. Вахъ галаз гележегдани амадагвал авуртIа жеда”.

Дарихвал сакIани алат тийиз акурла, ада Зиядиназ зенг авуна. Дустунин гъавурда акьур журналистди гьасятда “Сабур” кафедиз теклифна. Хидирнибидин ихтилатдихъ яб акалайла, Зиядина хъел кваз лагьана: “Бес гила чна кьулухъ чIугвадани? Гъиле ахьтин делиларни гьатнавайла”.

— Делилар? Эй дуст-кас, делилар садни амач. Экспертиза ийизвай идарадай бандитривай вахчур яракьарни квахьна, машинни, шагьидарни.

— Бес чна вуч авун лазим я?

— Са кар ава, адакайни за ваз ахпа лу­гьуда.

Хидирнибиди яргъал вегьенач, Мегьамедрагьиман стхайриз ам чуьнуьхай ва кьейи бандитрин башчи вуж ятIа лагьана. Салманханаз кIанзавайди гьа и хабар тир. Мегьамедрагьиман рухваяр душманрилай кьисас вахчуз гьазур хьанвай. Абуру чпихъ галаз десантдин кьушунра къуллугъ авур дустаризни теклифна. Салманханан регьбервилик кваз Азгъуна вагьшийрив ацIанвай магъара тахьай мисалдай уюн туькIуьрна. Са варзни алатнач, шегьерда  депутатдин рушни хва чуьнуьхна лагьай ван гьатна.

Азгъунан хъел цаварив агакьдайди тир. Ада виридаз экъуьгъзавай, гьелягьар кьазвай…

— Дагъустанда зи балаяр чуьнуьхдай аллигаторар (хаталу бандитар) ава манн-н?! Зи, зи аялар! Зи чиниз экъечIдайбур ава манн-н?! Агь, авамар! Шаталар! Квез куьне кьиникьин жаза  акъуднавайди чизвач жал? Тухумарни кваз цIурурда за куь, къекъверагар!

— Араш МацIахович, чна жагъурда абур,- рахана полковникдин чинер алайди.

— Куьн гилани инал вучиз аламайди я, кьасабчияр?! — гьарайна ада, чинай маргьузар авахьиз. — Пака а къурумсахар зи вилик метIерал акъвазрай! Абуру заз зенг авур чкани чира. Вач, вач, ая куь кIвалах.

Полковник, адан гуьгъуьналлаз са шумуд касни тади кваз экъечIна.

— ЗатIни алакьдайди туш и япалухрилай! Квез кьве югъ, — элкъвена Азгъун вичин­ нуькверрихъ, дидеярни кваз рикIелай ракъурнавай мердимазаррихъ, — чилин кIаникайни, ца­ва аваз хьайитIа, гьанайни жагъурна, хкваш зи аялар, — эмирна ада.

— Чна жагъурда абур, — викIегьдиз лагьана кьилин нуькерди. — Ваз чизва хьи, гьеле чалай алакь тавур кар хьанвайди туш.

— Жуван къакърайралди зи япар денг ийимир, Громила, кар ая, кар. Вири къачагърин, бан­дитрин  кланрин итимар диндирмиша. Вуч кIан­датIани ая, анжах аяларни а чакъалар жа­гъура.

Пакамахъ депутатдин телефондиз чуьнуьхнавай хцин трубкадай СМС-хабар атана: “Гуржистандин флан банкда авай и счетдиз и кьадар пул ракъура. Ваз ви балаярни ахквада”.

Азгъун михьиз пехъи хьана. Адан ампаярни, жасусарни хтана, дуьзгуьн са хабарни гвачиз. Анжах абуру накь къачагъри Хасавюртдай зенг авурди тайинарнавай.

— Чна вири кIвачел акьулдна, бандитрин са дестедизни чизвач, — зурзун кваз рахана полковник. СМС-ни акурла, давам хъувуна.- Им сад-кьве йикъан кар туш. Абур фадлай гьазур хьанвай хьтинбур я.

— Шегьерда михьиз ван гьатнава,- сес кудна депутатдин лап ихтибарлу нуькеррикай сада. Гьатта “Жанавуррин” кар я лугьудайбурни ава.

— Жанавурар вучтинбур я? Вун хибри хьанвани?

— Жанавурар я ман, инсанар чуьнуьхзавай десте.

— Абур амайди туш. Са пай терг авурди я, амайбурукайни садбур дустагъра ава. Муькуьбурни кьил туькIвей патахъ катайди я. На вуч лугьуда, полковник?

— Жанавурар амайди туш. Амма абурун тIварцIелди масабуру лутувал авун мумкин я.

— Чира, чира. Ингье, куь кубутвал себеб яз, гила зун вад виш миллион балабандикай (пул) магьрум жезва. Квахь зи вилерикай, буьнуьгатар! Вуч кIандатIани ая, амма а иблисар вужар ятIа чира ва зи вилик хкваш.

Няналди санайни рикI шадардай хабар агакьнач. Дустарин зенгерикайни икрагь хьана. КIвал, гьаят мукьвабурув, дустарив ацIан­вай. Йифен кьуларилай алатайла, адан трубкадиз зенг авуна. Япал эцигнамазди, адав сес агакьна:

— Яб акала, депутат. Пака экуьнахъ вун кьилди  Затеречныйдиз къведа. Пулни гваз. Эгер масабур рекье туртIа, чун кьаз чалишмишвилер авуртIа, чак тахсир кутамир. Ви кьве гурцIулдинни кьилер галатда.

Сес квахьна, “зун Дагъустанда хан, шагь, па­чагь я” лугьузвай Азгъун, виняйгъуз ацукь хьана. Паб, гьарай кьилеллаз, итимдин патав катна.

— Гьинва зи балаяр?! Вуч лагьана ваз?!

Депутатдай гаф акъатнач. Папа итимдал гъутар гьалчна.

— Хкваш зи аялар, Араш! За ваз гьикьван лагьанай, бесрай, бесрай къачагъвал, угъри­вал! Бес я инсанрин кIвалер чIурай кьван! Гуьгъуьна душманар твамир! Къанлу жемир! Вал валайни фейибур гьалтда. Ваз ван атанач, Араш, атанач. Гила хкваш зи балаяр, хкваш, — шехьиз-шехьиз, гъуьлуьз гъуд гузвай дишегьли кьве нуькерди кьуна, маса кIвализ акъудна. И шикил акур кIвале авайбурузни пис хьана. Арашан алчах крарин шерикдарар гьабурни тир эхир.

Зур сятда кьван Азгъун кисна, метIерал ацукьна, акъвазна. Адаз вич и декьикьайра гьикьван къуватсуз ятIа чир хьана. Вири ампа­яр, гъилибанар, эмир гуьзлемишиз, патав гвай­тIани. Адан бейнидиз вичин эмирдалди тулайри чуьнуьхай, кьейи ксар ва абурун хизанар атана. Ам, вилер атIумна, кIвале авай къарал­туйриз тамашна. “Ибуруз са къайгъу­ни­ авач. Ан­жах кичI ава абурун рикIера. Душе­губар. Лапагар. Гьа ибур зи амадагарни я. Я Ал­лагь, зун и алчах рекьел гьикI акъатна эхир?” И фи­кир кьиле гьатай ам лап шуьткьвей картуфдиз­ эл­къвенвай. КIвале авайбуру сада-са­дахъ га­лаз кушкушзавай. Абуруз вуч ийи­датIа чизвачир.

Депутат ругуд итимни галаз Затеречныйдиз рекье гьатна. Къизлярдив агакьдайла зенг атана: “Кочубейдилай къад километрдиз атайла, чапла патахъ рехъ фенва. Анай виниз ша ва къад декьикьадилай куьн ятахрал гьалтда. Чубанрин кIвалин са къерехда кицIин кума ава. Пул гьана эцигна, куьне рехъ адалай винихъ галай къишлахдал давамара. Ви аялар гьана ава”. Сес квахьна ва Азгъун цавуз акъатна.

— Агь, душмандин рухваяр, за куьн чIук-чIук ийидачни! За куь беденар, са-са кIус як атIуз, ивиламишдачни!

— Вуч хьанва, чIехиди? — явашдиз жузуна рулдихъ галай Громилади.

— Са затIни! — хъел кумаз жаваб гана Азгъуна, — амма къе квез за куь цIай рекьидай мумкинвал гуда. Гьала машин. — Азгъунан къен ргазвай. Адавай вич икI са низ ятIани муьтIуьгъ хьун, адан шартIарал амал авун эхиз жезвачир.

Ятахрив агакьнамазди, нуькерар, автоматар виликди авуна, эвичIна. Мукъаятдиз тевледиз, чубанрин кIвализ гьахьна, эхкъечIна.

— Касни авач, пахан.

— АвачтIа, къведа абур пул вахчуз. Вач, атIа кумада эциг пул.

Нуькерикай сада пул авай дипломат тухвана, кицIин кумада эцигна.

— Куьн пуд инал акъваз, чун аялар авай ятахдал фида.

Машинрин ван атIанмазди, ятахда авай зумулдай кьвед экъечIна ва абуру Азгъунан пуд тулани гуьллейрин харцик къирмишна. Тфенгрин ванер атайла, депутатди машин акъвазарунин буйругъ гана. Гьа и арада телефондини з-р-р-р авуна. Итимдин сес рахана: “Ятахрал фин герек авач, ви балаяр меркезда, кIвале ава”.

—  Са суал, минет я… Куьн жанавурар яни?

— Жанавурар, чакъалар куьн я, намус, инсаф квадарнавай гишин кицIер. Чун халкьдин кьисасчияр я, куьн хьтин алчахар и гуьзел тIебиатдилай тергзавай.

Азгъун лап пехъи хьана: — Элкъуьра, элкъуьра кьулухъ машин, — гьарайна ада. — Гьала, гьала! Агь, небгетар! За куьн, за…

Ятахдив агакьдалди кьве виш метр амаз хъиткьинай ван акъатна ва Азгъун авай машин цавуз фена, чилел ахватна. РикI къарсатмишдай сес япара аваз, цIун ялавар вилерик кумаз, Азгъунан, Громиладин беденар чIук-чIук хьана.

Кьисасчияр Ставрополь галай патахъ юзана…

Нариман Ибрагьимов