Гьар са пехърез вичин кака,
Чизамач ам хадай чка.
ХупI бул хьанва и винтовка,
Ружадикай лаш хьана хьи.
СтIал Сулейман
Йисар, вахтар, цава кIватI жез — чкIизвай булутар хьиз, къвез, алатзава. ЦIийи несилар пайда жезва, яшлубур рагьметдиз физва… Им тIебиатдин къанун я. Амма СтIал Сулейман ва адан яратмишунар чи рикIера гьамишалугъ амукьзава.
Девирдин хесетарни, къиметарни, кьисметарни дегиш жезва. Гьарда вичин рикIел вуч атайтIа, гьам лугьузва, кхьизва. Хъсанбур писбуруз элкъуьрзава, писбурукай гьакимар туькIуьриз алахъзава. Имни “демократияди” цуьк акъудзавай алай вахтунин лишан я.
Вичин девирда кьве дуьнья акур Сулеймана садаз “Вун квахь, кьей куьгьне замана”, масадаз «ЦIийи дуьнья» лугьуз, тарифарнай. Эгер СтIал Сулейман къенин йикъаралди амайтIа, са шакни алачиз, ада 1919-йисуз кхьей “Урусият” шиир тикрар хъувун мумкин тир:
Шумудаз вун жеда есир?
Мус алудда на и тахсир?
Вучиз гуда чарадаз сир?
Вахъ гьич ихтибар амач хьи.
СтIал Сулейман, дугъриданни, гележег виликамаз аквадай, пайгъамбар хьтин кас хьана. Адан жавагьирар аялрини кIелзава, муаллимрини, девлетлуйрини, кесибрини. Гьар са муаллимдин пак буржини аялрин вилик шаирдин эсерар вахтунихъ галаз алакъада туна кIелун, садахъайни кичIе тахьана, авайвал къимет гун я. Гаф атай чкадал лагьана кIанда: мектебрин программайрихъ аялар СтIал Сулейманан уьмуьрдин ва яратмишунрин рекьерихъ менфятлудаказ танишардай мумкинвилер саки авач. 5-11-классра чара авунвайди анжах 10 сят я. Гьелбетда, ахьтин чIехи шаирдиз им лап тIимил я.
Алай вахтунда са бязибуру — гьавая Ватан тарашзавайбуру лугьунни мумкин я: низ герек я Сулеймана мани лагьай Ленин, Сталин, партия, революционерар, регьберар ва масадбур?
Тарих квадариз жедайди туш. Гьикьван ам такIан хьайитIани, гьакъикъат сад я: Сулейман чаз чи алатай тарихдин крарал ашукь шаир яз чида. Ада Агъа СтIалрин, Куьредин, Дагъустандин, Кавказдин ва, эхирни, Урусатдин тариф гьакъикъатдани лап вини дережадиз хкажна.
Сулеймана къад йисалай гзаф вахтунда халкьарин арада дуствили цуьк акъудуниз къуллугъна.
Инсанвиликай, адалатдикай, ягь-намусдикай, дуьньядикай ада теснифнавай чIалар акьван жанлу я хьи, исятдани абуру “экуьнин Зуьгьре гъетре” хьиз, жемятдиз нурар гузва, Сулейманан девирдихъ кьил-эхир авачирди тестикьарзава.
Гьикьван заманаяр, девирар, пачагьар, гьар жуьредин партияр арадал къвез-хъфейтIани, дегиш хьайитIани, шаирдиз М.Горькийди гайи къимет инкардай, чIурдай, вичиз кIандайвал элкъуьрдай ихтияр садазни авач.
Чи играми гуьзел Ватан чукIуруник, заводар, фабрикаяр къара кепекрихъ маса гуник, багълар, салар кьуруруник, карханаяр кIеви хъувуник, инсанар къекъверагриз элкъуьруник чIехи арифдар СтIал Сулейманан са пайни, са тахсирни квач. Ихьтин чапхунчивилер акурла, зи рикIел рагьметлу Етим Эминан шиир хтана:
Фана я вун, дуьнья, садазни тахьай,
Давуд халиф яз, Давудаз тахьай,
Акьван кIевиз кьуна, Намрудаз тахьай,
Низ хьана вун себеб, дарман, дуьнья гьей!..
Чи арифдар СтIал Сулейман — чIехи шаир кечмиш хьайила, СССР-дин писателрин Союздин правлениди гайи малуматда икI лагьанвай: “Агъа СтIалдал алай кесибдин кумадивай советрин халкьарин меркезда авай Кремлдин Дворецдал кьван давам хьайи адан рехъ тарихда гьатнавай гьулдан цIурурдайбур, чубанарни инженерар, миллионралди зегьметчияр фейи дуьз ва баркаллу рехъ тир”.
Камаллу шаирдиз халкьди ийизвай гьуьрмет эбеди я. Къурушрин хуьруьн 1-нумрадин юкьван мектебдани гьар йисуз, майдин вацра, чIехи классра кIелзавай аялрин куьмекдалди СтIал Сулейманан экуь къаматдиз бахшнавай мярекатар кьиле тухун адетдиз элкъвенва. Анал хуьруьн шаирри ва писателри Сулейман бубадиз бахшнавай эсерар кIелзава ва адан чIалариз теснифнавай манияр лугьузва…
Гьажи Къазиев, Россиядин журналистрин Союздин член, муаллим
