1979-йисуз Афгъанистандиз, интернациональный буржи кьилиз акъудиз, советрин кьушунар рекье тунай. Жегьил офицерри ва аскерри чара уьлкведа халисан дяведин женгера иштиракнай. Гзафбур телефни хьана. Кьегьалвилер къалурайбур шабагьризни лайихлу хьана.
Са рахунни алач, чпин вилик эцигай везифаяр кьилиз акъудай кьегьал рухваярни рушар чна рикIел хуьн лазим я. Дагъустан Республикадай Афгъанистанда 2958 касди къуллугъна. Республикадин милли библиотекада акьалтзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гунин мураддалди кIелзавайбур Ленинграддин гьалкъада хьайибурухъ, Ватандин ЧIехи дяведин ва Афгъандин дяведин иштиракчийрихъ галаз танишарзава, саналди тир гуьруьшар кьиле тухузва. Гьахьтин кьегьалрикай сад Яру Гъед ордендин, “Жуьрэтлувиляй”, “Ватандиз вафалу хьунай”, “Россиядин намус ва баркалла патал”, “Афгъан халкьдин патай” медалрин сагьиб Велиев Нияз Мегьамедвелиевич тир.
Гуьруьшра ада вич Кандагардиз акъатайвал, 8 вацра ана къуллугъ авурвал, ротадиз регьбервал гайивал, нубатдин женгина вичин кьилел атай хаталу дуьшуьшдикай итижлудаказ суьгьбетардай. Винидихъ къалурнавай вахтунда Велиева чIехи 27 операцияда, рейдда иштиракна. 43 сеферда ада улакьар тайин чкадив агакьарун патал рекье туна.
Нияз Велиев 1960-йисан 1-январдиз Ахцегь райондин КьакIарин хуьре дидедиз хьана. Хизан чIехиди тир, гьавиляй Нияз кIелиз интернатдик кутунай. Хъсандиз кIелни ийиз, жаван залан атлетикадал, футболдал машгъул жедай. Мумкинвал хьанмазди, диде-бубадиз куьмекдай, колхозда кIвалахдай.
1979 -1984- йисара Велиева Новосибирскдин военный училищеда кIелна. Жегьил офицерди вичин къуллугъ Одессадин военный округда отделенидин командирдин заместителвилелай башламишна. Мягькем беден, сагъламвал, чирвал авай лейтенант жегьил офицерризни аскерриз хъсан чешне хьана. 1984-1985-йисара Велиеван рота Одессадин военный округда лап хъсанди яз гьисабна.
Мотострелковый ва разведкадин частара къуллугъзавай лейтенантдин вилик Афгъанистандиз финин месэлани акъвазна. Ада кьулухъ чIугунач. Маса офицеррихъ галаз санал вични интернациональный буржи кьилиз акъудиз ракъурунин гьакъиндай рапорт кхьена. Гьа вахтунда ада лагьанай: “Заз уьмуьр кIанзава, амма зун офицер я ва за Ватандин вилик жуван буржи намуслувилелди кьилиз акъудун лазим я”.
Советрин Армиядин офицердин кьилел хаталу дуьшуьш 1985-йисан 27-декабрдиз атана. Ротадин аскерриз виликди фидай мумкинвал гун патал Велиева чил минайрикай азадзавай. Гьайиф хьи, са мина адан гъиле хъиткьинна. И дуьшуьш Кандагардин патарив арадал атанай. Гъиле-гъил аваз жегьилдин вилер буьркьуь хьана, япариз ван хтанач, гъилер-кIвачер куьрс хьана. Юлдашри сифте танкуна ва ахпа вертолетда аваз герек чкадиз агакьарна. Кабулдин госпиталда вири беден жунайралди кутIуннавай офицерди вичи-вичиз лагьана: “Вун гьеле сагъзама. Ацалтзавай вири четинвилериз дурум гана кIанда”. Госпиталда авайла, адав руьгьдик мадни къуват кутадай хабар агакьна: адаз ватанда хва хьанвай ва адал Руслан тIвар эцигнавай.
Нияз Велиев Кабулда геждалди амукьнач. Бедендин сагъламвал са бубат хъсанвилихъ элкъвейла, ам Ташкентдиз хкана. Идалай гуьгъуьниз адаз Киевдин ва Россиядин маса шегьеррин духтурри кIвачел акьалт хъийиз куьмекна. Ада вичихъ гелкъвей духтурар, медсестраяр, санитарар хушвилелди рикIел хкидай. Санал чIугур зегьметди, алахъунри вичин кар авуна. Руьгьдин ажузвал хиве кьун тавур Нияз вичин мураддив агакьна. Госпиталрай госпиталриз «сиягьат» авур кьегьал эхир багърийрин патав хтана. Ам гзафбуру халис игит хьиз къаршиламишна.
Са рахунни алач, Афгъанистандин женгерилай гуьгъуьниз ислягь уьмуьрдив эгечI хъувур офицердин уьмуьрдиз маса рангар яна. Багърийри, мукьва-кьилийри мукьвал-мукьвал адан суьгьбетрихъ яб акалдай. Ада вахтуниз вичин жуьредин къиметар гудай. Чка-чкада гьалтзавай кимивилерикай, татугайвилерикай ачухдиз лугьудай. Ватандин буржи кьилиз акъудай офицердиз яшайишдин шартIар тешкилунин жигьетдай сифте нубатда куьмек гана кIанзавай инсанри ам кваз такьадай, инжиклу ийидай амалриз рехъ гудай. КIвале телефон эцигнач, ван атун патал япа твадай аппаратар къачун четин акъвазна. Лап хъел атай вахтунда набут офицердин мецел “Афгъанистанда душманрихъ галаз женг чIугун регьят тир, чи чиновникрив са месэла гьялиз тадалди” гафар къведай.
Сад лагьай дережадин набут Нияз Велиев Каспий гьуьлуьн къерехда эцигнавай кIвалера яшамиш жезвай. Ада вичи-вичиз лугьузвай: ишигъ, сес квахьун кьилни квахьайдай туш. Ам кIвалахал кьабулдайбурни хьанач. Вилериз аквазвачиртIани, ада вири тупIаралди печатдин машинкадал кIвалахдай. Гьар мумкинвал хьайила, руьгьдиз мягькем кас гьуьлуьн кьерез фидай, Каспий гьуьлуьн лепейрихъ яб акалдай, гьатта ада вич балугъарни кьаз вердишарна. Гьелбетда, адан патав “афгъанвияр” дустар къведай. Касди абурун виликни суфрадал вичи чранвай балугъар эцигдай. Гьар февралдин эхирра афгъанвияр рагьметдиз фенвай чпин дустарин сурарал кIватI жедай. Афгъанистанда санал женгер чIугурбуру Нияз Велиеваз рикIивай гьуьрметдай.
Советрин Армиядин офицерди усалвал, ужузвал хиве кьунач. ДатIана спортдал машгъул жезвай ада уьмуьрдин четинвилериз дурум гана. Адакай неинки дяведин, гьакI адетдин яшайишдин игитни хьана. Гьайиф хьи, кьегьал хва Нияз Велиев 2020-йисуз рагьметдиз фена. Ам хайи хуьре кучукнава. Чун инанмиш я хьи, Велиев Нияз Мегьамедвелиевичан жанлу къамат хуьруьнвийри, дустари ва чидайбуру рикIелай алуддач.
Сакинат Мусаева,
РД-дин медениятдин лайихлу къуллугъчи
