Дугъриданни, Ада Вич Вичиз гузвай нукьсанвилин сифетрикай пак (михьи) авун­ва. Аллагь-Таалади лагьанва (37-су­ра, 180-182-аятар, мана): “Лап пак я (михьи я ва вине я) ви Рабби — “чIехивилин” (са Вичиз вири чIехивал, зурбавал, гьайбатлувал  талукь тир) Рабби — абуру (кафирри) Адаз гузвай сифетрикай ва а салам (Аллагьдин патай тебрик ва саламатвал) хьуй — (Аллагьдин)  илчийриз (пай­гъамбарриз). Ва (вири) гьямд хьуй Аллагьдиз — алемрин Раббидиз”. Гьавиляй Аллагь-Тааладин гьакъиндай сифетар анжах тамамвилин гьалда субутун лазим я…

Кьвед лагьай къайда

Аллагь-Тааладин сифетрин пай (хел, кьадар) ТIварарин паюнилай (хилелай) гегьенш я

Вучиз лагьайтIа, винидихъ тIварарин гьакъиндай 3-къайдада къалурнавайвал, гьа са тIварцIе гьакI сифетни ава. Идалай гъейри, Аллагь-Тааладин крариз талукь тир сифетарни ава ва Адан крариз, Адан гафариз хьиз, эхир авач. Аллагь-Таалади Къуръанда лугьузва (31-сура, 27-аят, мана): “Эгер гьакъикъатда чилел алай кьван (вири) тарарикай (кхьидай) къелемар ва гьуьл (а къелемриз кхьинардай ранг яз) авуртIа, (вични) адалай кьулухъ ам (гьуьл) ирид (ва я мадни гзаф кьадардин) гьуьлуьн артухарайтIани (а къелемралди ранг акьалтIдалди келимаяр кхьей­тIани), Аллагьдин Келимаяр (Гафар) куьтягь жедач. Гьакъикъатда, Аллагь — лап къудратлуди, гзаф камаллуди я”.

Аллагьдин крарин мисалар я: “атун”, “къачун”, “кьун” ва амай сифетрикай масабурни. Аллагь-Таалади лугьузва (22,-сура, 65-аят, мана): “…Ада цав чилел аватуникай кьунвайди (хвенвайди), анжах Адан ихтиярдалди…”. Гьадисда лагьанва (мана): “ЭвичIзава чи Рабби и дуьньядин цаварал…” (Бухарий).

Гьавиляй чна а сифетар чав агакьнавайвал тестикьарна кIанда, амма а сифетрикай тIварар туькIуьр тавуна. Месела: Къведайди, Къачудайди, Кьадайди ва икI мад…

Пуд лагьай къайда

Аллагь-Тааладин сифетар кьве паюниз пай жезва: субутбур ва инкарвилинбур

Субутбур. Абур Аллагь-Таалади Вичин Ктабда ва Расулдин мецелай (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) субутнавайбур я. А сифетар вири чпе гьич са пата­хъайни са нукьсанни (кимивални) авачир та­мамвилин сифетар. Месела: чан хьун (уьмуьр), илим, къудрат, Аршдилай вине хьун, и дуьньядин цаварал эвичIун, “кьве гъил” ва масабур. Дугъриданни, абур Аллагь-Тааладиз гьакъикъатда лайих жуьреда, “самъ­дин” (Къуръандин ва Суннадин) ва акьулдин делилралди, субутун важиблу я.

Инкарвилин сифетар. Абур Аллагь-Таалади Вичин Ктабда ва Расулдин мецелай (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) Вичин гьакъиндай инкарнавайбур я ва абур вири нукьсанар квай сифетар я. Месела, кьиникь, ахвар, авамвал, ажузвал, галат хьун ва масабур. Дугъриданни, Аллагьдин гьакъиндай абур вири инкарун важиблу я: винидихъ къалурнавайвал, абуруз зидбур, яни тамамвилинбур субут тирвиляй. Мисал яз, Аллагь-Тааладин гафар гъин (25-сура, 58-аят, мана): “Таваккул (кIеви умуд) ая (вуна) — Тамам Чан Алайдал, Вич (гьич) рекьин тийидайдал, ва пак ая Ам Адаз гьямд ийиз”. Гьадисда лагьан­ва (мана): “Эй инсанар! Куьне куь чанара (жува-жувакди, явашдиз) зикр ая, дугъриданни, куьне дуьа ийиз эверзавач бишидаз ва авачирдаз!”. Кьиникь инкарунин карда адан зидвал субутун я, яни тамамвилин уьмуьр (чан хьун).

Кьуд лагьай къайда

Субут хьанвай сифетар тарифдин ва тамамвилин сифетар я.

Гьикьван абур гзаф ва абуру

къалурзавай манаяр жуьреба-

жуьрединбур хьайитIа, гьакьван а сифетрин Сагьибдин

тамамвилерни гзаф ачух жезва

Гьавиляй Аллагьди чпелди Вичикай хабар ганвай субут (бегьем, тамам, кутугай) тир сифетар, малум тирвал, инкарвилин сифетрилай гзаф ава.

Инкарвилин сифетар лагьайтIа, абур ан­жах агъадихъ гузвай гьалара къалурзава:

1. Аллагьдин умуми тамамвилиз баян гудайла. Къуръанда лагьанвайвал, (42-сура, 11-аят, мана): “(Ам я) — цавар ва чил Яратмишнавайди! Ада квез квекай жуьтер (папар) авунва ва маларикайни (гьайванрикайни) жуьтер (эркек-дишиди яз) авунва — адалди Ада куьн гзафарна чукIур­зава (несилар артухарзава). Адаз ухшар (тешпигь) хьтин са шейни авач ва Ам — Вири Ванер Къведайди, Вири Аквадайди я”. Къуръанда мадни лагьанва (112-сура, 4-аят, мана): “Хьайиди туш (авач) садни Адаз барабарди ва ухшарди (я Адан сифетра ва тIварара, я Адан крара — Вине я Ам ва Пак я)”.
2. Адан гьакъиндай тапархъанри къундармишнавай крар инкардайла. Къуръан­да­ лагьанвайвал, (19-сура, 91-92-аятар, ма­на): “Абуру Мергьяматлудаз велед талукь авуна лугьуз. Виже къведач (дуьз къведач) Мергьяматлудаз — Ада велед къачун”.
3. Адан тамамвилин гьакъиндай нукьсанвилин хиял (шак) алудун патал. Къуръанда лагьанва (44-сура, 38-аят, мана): “Ца­варни чил ва абурун (кьведан) арада авай (вири) затIарни Чна къугъунариз халкьнавайбур туш”.

Вад лагьай къайда

Субут тир (тамамвилин) сифетар

кьве паюниз пай жезва:

затдинбур ва краринбур

Затдинбур — абур гьамиша Адаз авай сифетар я. Месела: чирвилер, къудратлувал, ван атун, вири акун, камаллувал,  вине­вал, чIехивал. “Хабардин” сифетарни гьабу­рукай я. Месела: Чин, Кьве Гъил, Кьве Вил.

Краринбур — абур Адан кIан хьунихъ галаз алакъалу сифетар я. Эгер Адаз кIан хьайи­тIа, Ада ам ийизва, кIан тахьайтIа — Ада ам ийизвач. Месела: и дуьньядин цаварал эвичIун.

Гьа са вахтунда крарин сифетарни жезвай затдин сифетарни ава — кьве жигьетдайни. Месела, каламдин (рахунин) сифет. Дугъриданни, ам асулдин жигьетдай затдин сифет я, вучиз лагьайтIа, Аллагь-Таала­ гьамишалугъ (эвел авачиз ва эхир авачиз) рахаз жезвайди я. Каламдин  кьилди гьала­рин жигьетдай — ам крарин сифет я, вучиз лагьайтIа, калам Адан кIан хьунилай аслу я: Ам, Вичиз кIан хьайила, рахазва. Ви­чиз кIан хьайи гафар аятда лагьанва (36-су­ра, 82-аят, мана): “Адан кар я — Адаз са шей (ийиз) кIан хьайила (Ада) адаз анжах “Хьухь!” лугьун ва ам гьасятда жезва”.

Къейд ийин хьи, Адан кIан хьунилай аслу тир гьар са сифет Адан гьикметдиз (зурба камаллувилиз) табий я.

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов, диндин алим