Жерягьар я куьн инсанрин руьгьерин,

Къуват хуьзвай краризни гьиссериз.

Библиотекарар! АватIа квев къведайбур,

КIелун патал къулайвилер хуьдайбур.

Вужар я чун, куьн чи патав галачиз,

Амукьдай хьи, эквер, мефтIер амачиз…

Лев  Ошанин

 

Ктаб тахьун чилел йиф я, кьил — кубут,

Ктаб тахьун гьалун я халкь, суьруь хьиз.

Ктаб тушни чи руьгьдин кьел такабур!

Ктабдив гва пакад йикъан рехъ михьи.

Виктор Гюго

( Таржумаяр — Мерд Алидин )

Библиотекарвилин пешедихъ 4 агъзур йисалай виниз яшар хьанва. Адакай гзаф лугьуз ва кхьизни жеда. Библиотекарвилин пешедихъ гзаф терефар хьунихъ галаз сад хьиз, чирвилер гунин жигьетдай ам  энциклопедийриз мукьва я. Мадни важиблуди а кар я хьи, библиотекардин пешеди чирвилер къачуниз ва психологический хейлин месэ­лаяр гьялиз,  инсандин руьгьдин къамат­ арадал атуниз куьмек гузва. Николай Рериха вичин вахтунда лагьайвал, библиотекарь гуьрчегвилинни чирвилерин сад лагьай илчи — хабардар я. Ихьтин тестикьарунал  гьуьжет эцигиз жедач.

Амма, чаз чидай делилралди, библиотекарриз чпи чеб къалурун, чпин чирвилерал дамах авун, кьил вине кьун ерли хас туш.

Эхь, библиотекарь, сифте нубатда, инсанрив камаллувилинни чирвилерин аламатдин дуьнья агакьарзавай, абуруз меслятар къалурзавай ва гьа са вах­тун­да а чIехи алем хуьзвай касни я. Куьрел­ди, техникадин рекьяй вилик фенвай чи алай аямни библиотека ва библиотекарар галачиз фикирдиз гъун четин я.

Къенин аямда чирвилер къачун па­тал­ электронный такьатрин гуьгъуьниз физвай инсанрин кьадар къвердавай гзаф жез­ватIани, вилик фенвай са жуьрединни технологийрилай худо­жест­­венный, илимдинни  практикадин ва пешекарвилин хилерай кхьенвай беллетристика (кта­бар) хуьнин кIвалах эвез ийиз алакьдач.

Электронный такьатрин гуьгъуьна гьатнавай, чпи-чеб акьалтIай вини дережадин чирвилер авайбур яз гьисабзавай бязи ксар, библиотекардин  кIва­лах  кваз такьаз, гуя а пеше уьмуьр­дай акъат­нава лугьуз алахъзава. Амма икI тестикьарзавай ксар чеб чаз “эбеди” ва “вахтуналди” гафарин гъавурда акьу­най­тIа кIанзавай. Эбеди шейэриз къимет гуз же­дач. Абур инсаниятди виш йисара арадал гъанвай чIехи ирсинин  — гьахъвал, инанмишвал, гьакъикъат, хъсанвал, ватандашвал, кIани­вал, садвал хьтин руьгьдин хазинайрин бинеда гьатнава.

Вахтуналди тирди са куьруь девирда инсанри кваз кьуртIани, фад рикIе­лайни ракъурда. Вучиз лагьайтIа, вахтуналди тир шейэрихъ эбедивилин бинеяр авач.

Лап хъсан мисал яз, рикIел чи телевидениди къугъвазвай роль гьихьтинди ятIа къвезва.  Сифте яз кIвалериз телевизорар атайла, парабуру акI фикирдай хьи, гуя гила инсанрин рикIелай кинодиз ва я театрдиз фин алатда. Амма телевизордилай а кар ийиз алакьнач. Театрди ва гьакI кинодини къвердавай дериндай инсанрин фикир чпел желбзава. Яни искусстводин а такьатри чеб эбедибур тирди субутзава. Инсанриз гзаф терефрин дерин чирвилерни гузва, инсандин къилих, ахлакь, фагьум-фикир — психология арадал ату­низ таъсирзава. Театрди ва киноди инсандиз сегьнедилай вичин руьгь ва рикI гьихьтинди ятIа къалурзава. И кардалди а такьатар  электронный такьатрилай къуватлуни я.

Винидихъ лагьанвай вири келимаяр  инсаниятдин руьгьдин ивирар, тарихдин чIехи  информация хуьзвай ва несилрив агакьарзавай библиотекадизни талукь я.

Интернетдин “гъалари” дуьньядин вири пипIер вичин таъсирдик  кутунва­тIа­ни, информациядин маса такьатар эвез ийиз  алахънаватIани, адалай я библиотека, я ктаб, я театр арадай акъу­диз алакь­дач. Интернетдин такьатрикай менфят хкудиз хьун, гьелбетда, чIе­хи девлет ва къуватни я. Амма а чIехи кIва­тIалдай хъсанди вуч ятIа, писди, зи­янлу­ди вуч ятIа, кьил акъудиз алакьун гьар садахъ жедач. И кар дерин чирвилер авай сад-кьве касдилай  алакьун мумкин я.

Библиотекади лагьайтIа,  инсандиз информациядин чIехи алемдай кьил акъудиз, вичи вичел кIвалахиз, чирвилер артухариз куьмек гузва. Гьавиляй лугьузвайди я: са вахтундилай электронный такьатарни, телевидение хьиз,  чи патав гумукьда, библиотекайри гьамиша хьиз кIвалахда.

Мад са кар ава. Электронный такьатри инсан акьулдин чирвилер артухарунивай, вичи вичел кIвалахунивай къа­­къудзава. Алай вахтунда акваз­вайвал, гьар са аялдини, гъилевай смартфондин (электронный такьатрин) кнопкайрал тIуб илисна, вичиз кIани суалдиз жавабар жагъурзава. Амма акьулдив кIвалахиз тазвани?

Интернетди, дугъриданни, чIехи пай аялар ктабар, газетар, журналар кIе­лу­нивай къакъудзава. Ана миллионралди жуьреба-жуьре къугъунар, рахунар, къалурунар кардик ква. Аял, “диде”, “бу­ба” гафар лугьудалди, компьютеррихъ галаз къугъваз вердиш жезва. Ам­ма кIе­лунихъ галаз, гьайиф хьи, я вердиш жез­вач, я а кар лап геж башламишзава.

Диде-бубайри ихьтин кардикай нетижа хкудун лазим я. Аялар кIелунал ва кхьинар авунал желб авуниз чIехи­бур мажбур я. Компьютердин къугъунри инсандин акьулдиз, сагъламвилизни лугьуз тежедай хьтин хасаратвал гузвайдини аял гъавурда акьадай гафа­ралди чирун герек я. Компьютердай кIел­завай затIари гъиле кьуна кIелза­вай чарчин ктаб ва я къелем кьуна, чарчел ийизвай кхьинар, абурун таъсир, лезет, абуру гузвай чирвилер садрани эвездач. Библиотекани гьакI я. Винидихъни лагьанвайвал, ада вири инсаниятди агъзур йисара арадал гъанвай акьулдинни ахлакьдин, чирвилерин ирс хуьзва. Гьавиляй библиотекадилай метлеблу, чIехи информация хуьзвай маса чешме гьелелиг авач.

Гьуьрметлу диде-бубаяр! Аялар ктабрал, газетрал, журналрал рикI алаз чIехи хьун, абур хъсандиз кIелиз ва кхьиз вердиш хьун, сифте нубатда, квелай, кIвалин чIехибурулай аслу тирди рикIел хуьн. ЧIехи бубайри куьн кIе­лиз ва кхьиз гьикI вердишарнатIа, чIехи чирвилерихъ гьикI инанмишар­на­тIа, куь ая­ларни гьакI вердишарун уьмуьр­дин истемишун я. Куьрелди, гьикьван квехъ кIвале ва кIвалахдал дердияр гзаф аватIани, аялрихъ галаз санал ктаб, газет, журнал кIелдай ва са­да-садаз чарар­ кхьидай мумкинвал жаг­ъуриз алахъ. Ахьтин азад вахт, ри­кIиз кIан хьайи­ла, жагъуриз жедайди я. Урусрин машгьур писатель Фёдор Достоевскийди лагьай гафар тикрариз кIанзава: “Чирвилер къачу ва кIела. КIела лап хъсан ктабар. Уьмуьрди амай крар кьилиз акъудда”.

Мурад Саид, шаир, критик,  РФ-дин писателрин Союздин член