Къадим Ахцегьиз Ичерин суварин иштиракчийринни мугьманрин улакьрин цIиргъ ахмиш жезва.
Валентин Эмирован тIварунихъ галай ял ядай багъ районда кардик квай майишатрин, хуьрерин майданрин ихтиярда ава. Гьар са майдандал ранглу, темягь фидай ичер, кьурурнавай як, тIач, ниси ва чкадин майишатри гьасилнавай маса шейэр ала, цава самовардин гум, шиш-кабаб чразвай ни гьатнава. Суварин мярекатрик чкадин агьалийрин, школайра кIелзавай аялрин-виридан пай ква. Кьвед лагьай сеферда къейдзавай и суварин мурад-метлеб чи багъманчи бубайриз гьуьрметун, абурун баркаллу кар-рехъ лайихлудаказ давамарун, вилик фенвай технологийрин бинедаллаз Ахцегьрин багълар арадал хкун, зегьметчияр багъманчивилел гьевесламишун, емишар чкадал хуьнин, гьялунин ва маса гунин месэлаяр веревирд авун я.
Багьа мугьманар — РД-дин хуьруьн майишатдинни суьрсетдин министрдин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Керимхан Абасов, республикадин кьиблепатан территориальный округда РД-дин Кьилин патай тамам ихтиярар ганвай векил Энрик Муслимов, Докъузпара, Сулейман-Стальский, Рутул районрин регьберар — Абдурагьим Алискеров, Нариман Абдулмуталибов, Ибрагьим Ибрагьимов, Дагъустандин хуьруьн майишатдин Фрид Кисриеван тIварунихъ галай НИИ-дин алимарни пешекарар кьабулайдалай кьулухъ Ватандин ЧIехи дяведа чи халкьдин азадвални аслу туширвал патал чанар къурбанд авур ахцегьвийриз хкажнавай обелискдал цуьквер эцигна. Гуьгъуьнлай Ахцегь райондин регьберрин, вилик-кьилик квай ксарин, мугьманрин иштираквал аваз Ахцегьрин Хуьруьг Тагьиран тIварунихъ галай ял ядай багъ (реконструкция хъувурдалай кьулухъ ам районэгьлийрин рикI аладардай чкадиз элкъвенва) официальнидаказ ачухна.
Сувар Валентин Эмирован тIварунихъ галай багъда давам хьана. Делегация ина, райондин хуьрерин кьилди-кьилди майданрал физ, чкадин сортарин ичеринни чуьхверрин, келемринни картуфрин, малдарвилинни хипехъанвилин суьрсетдин выставкайрихъ галаз мукьувай таниш хьана.
Ичерин суварин кьвед лагьай пай, жемятдиз сувар мубаракуналди, райондин регьбер Осман Абдулкеримова ачухна. Ада Ахцегьрин ичер машгьур авур багъманчияр-колхозчияр, алимар рикIел хкана: “Гьеле къадим заманадилай Ахцегьар гуьзел багъларалдини багъманчийралди машгьур тир. Гуьгъуьнай и кеспи баркаллу багъманчияр хьайи Жаруллугь Абдурагьманова, Азиз Шефиева, Гьажимурад Кълинжева, Букар Къуьлиева, Ибрагьим Мегьамедова ва масабуру Ахцегьрин дамахдиз элкъуьрна. Дяведин дар йисара багъманчивилини малдарвили районэгьлийриз кашай-кIевяй экъечIиз куьмекнай. Дяведилай гуьгъуьнин йисара Дагъустандин хуьруьн майишатдин илимдинни ахтармишунрин институтдин бине кутур ва яргъал йисара адан директорвал авур чи ватанэгьли Фрид Кисриеван къуватралди Самур дереда дагъдин кетерин тегьердин (террасный) багъманчивал арадал атана. Районди багъманчивилин хиле иллаки чIехи дережадин агалкьунар 10 агъзур тонн емишар гьасилиз ва общественный майишатри гьукуматдиз ерилу сортарин 7500 тонн емишар маса гуз хьайи ХХ асирдин 80-йисара къазанмишна. Гьа макъамда “Ахтынский” совхозда Социализмдин Зегьметдин Игит Саимат Ферзалиевадин, гьакъисагъ зегьметдалди орденар къазанмишай Гьажимегьамед Пашаеван, Беглерхан Мисриханован, Агъаверди Агъаеван, Межид Межидован, “Заря” совхозда Играм Къурбанован бригадайра гьар са гектардай 1000 центнердив агакьна емишар къачузвай. И агалкьунрик, гьелбетда, республикадин хуьруьн майишатдин илимдин институтдин, Ахцегьрин тежрибадин станциядин пешекаррин зегьметдин пайни квай”.
Перестройкадин ва Совет уьлкве чкIай девирда, гьайиф хьи, Ахцегьрин багълар къакъатна. Гила багъманчивал яваш-яваш цIийи кьилелай арадал хкизва. Осман Абдулкеримова эхиримжи йисара районда 80 гектардилай артух майданра жегьил багълар кухтунвайди, хъсан къелемлух туькIуьрунин фикир авайди къейдна.
— И карда чаз алакьдай куьмекар гузвай РД-дин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министерстводиз, илимдинни ахтармишунрин институтдиз, къунши районрин кьилериз сагърай лугьуз кIанзава,- алава хъувуна О.Абдулкеримова.
— Ичер райондин ярж — дамах я. Виликрай ва гилани Дербент, Махачкъала, Баку шегьеррин базарра алверчийри “Экологиядин жигьетдай михьи, тIямлу Ахцегьрин ичер къачу!” лугьуз, чпин метягь маса гузва. Эхиримжи йисара республикада 1200 гектардин майданра багълар кухтунва. Ичер гьасилзава, абур хуьнин, гьялунин, маса гунин месэлаяр, гьайиф хьи, гьеле пайгардик квач. Чи фикирдик 2018-йисалай чи патара — Ахцегьа, Мегьарамдхуьруьн, Сулейман-Стальский районра ичер кIватI хъийизвай макъамда жемятдивай абур маса къачуна, гьялдай гъвечIи карханаяр кардик кутун ква…, — келимайрилай кьулухъ Керимхан Абасова вичин ва республикадин руководстводин патай районэгьлийриз сувар мубаракна ва Ахцегьрин багълар арадал хкунин карда куьмекун хиве кьуна.
Суварин сергьятда аваз багъманчивилин зегьметдин ветеран Къардаш Мамалиев, Дагъустандин НИИСХ-дин багъманчивилин хилен начальник Руслан Шихмирзоев ва масабур рахана. Райондин кьили кIвенкIвечи багъманчияр тир “Агъасиеван” СПК-дин председатель Фридин Мисриханован, “Хрюгский” СПК-дин председатель Нариман Гьуьсейнован, ЛПХ-дин векил Ибрагьим Мегьамедован зегьмет гьуьрметдин грамотайралди къейдна.
— “Вуч сувар я ичеринди? АкI ятIа, чна хутарин, машмашрин, маса емишрин суварарни ийин” лугьузвайбуруз жаваб яз къейд ийин: эхь, гьабуруни чи халкьдин тарихда, яшайишда ичери хьтин чка-ери кьунватIа, арадал гъайитIа жеда гьахьтин суварарни. Гена хъсан я, эхиримжи йисара чи районра багълар арадал хкуниз фикир гузва. ТахьанайтIа, чаз Ахцегьрин ваъ, Ирандинни Туьркиядин ичерин (базарар гьабуру кьунвай кьван) суварар жедай, — халкьдиз Ахцегь ичерин сувар мубарак авуналди лагьана Энрик Муслимова.
Суварин шадвилер райондин Культурадин кIвалин гьевескаррин концертдалди ва мугьманар къунагъламишуналди давам хьана.
Эмираслан Шерифалиев
