(Эвел — 7-нумрада)

Октябрдин революциядин вакъиайрин нетижада урус аскерри Ахцегьа тади гьалда чпин итижар турдалай кьулухъ къеле са кьадар вахтунда иесисуздаказ амукьна. Ахпа гуьгъуьнин йисара ада районэгьлийриз гьар жуьреда къуллугъзава­: 1920-1930-йисара цIийи гьукумдин дус­тагъ­хана яз, Ватандин ЧIехи дявединни адалай гуьгъуьнин­ йисара аялрин кIвал-интернат яз, 1950-1960-йисара школа-ин­тернат, 2-нум­радин мектеб, пионерлагерь яз. Гуьгъуьнлай 1970-1980-йисара къеледин мягькем­ цлара Дербентдин­ «Электросигнал» радио­заводдин ва 2000-йисара инсанрин гьар йикъан игьтияжринни эцигунрин материал­рин карханаяр хьана. Совет­рин Союз чкIайдалай кьулухъ тарихдин пара вакъиайрин шагьид хьайи машгьур къеле, Вирироссиядин мана-метлебдин ар­хи­­тектурадин памятник яз, РФ-дин ирсиник акатзавай зурба имарат, гьайиф хьи, къайгъусузвилелди виридан рикIелай фена, чкIизва. Къеледин цларни бастионар ханва. Кьве мертебадин кьилин дараматдин къавара яд гьатзава, килиса ацахьзава, офицеррин кIвалер хаталу гьалдиз къвезва, кьве гектар кьван баркаван чил къалгъанрини вергери кьунва… Разивилелди къейд ийин: тарихдин ва дяведин архитектурадин и зурба имарат туькIуьр хъувунив эгечIнава. Ам нубатдин сеферда ва яргъалди халкьдин къуллугъда жедайдак умуд кутазва.

Ахцегьрал абур хкунин программадин бязимесэлайрикай

Ахцегьрин чими дарман ятарин сана­торий-гьамамар реконструкция авун.

Райцентрадин магьлейрин куьгьне мис­кIи­нар туькIуьр хъувун.

КIелез хев дагъда Шарвилидиз памятник хкажун. РФ-дин лайихлу художник Шариф Шагьмарданова 6 метрдин кьакьан памятник гьазурнава.

Ахцегь райондин къадим тарихни девлетлу меденият раижзавай ктабар чапдай акъудун.

Алай вахтунда Ахцегьрин ООШ-дин дарамат вичин сифтегьан мурад-метлебда, яни Мирзе Али къазидин медреса ва ктабхана яз туькIуьр хъувуна, кардик кухтун ва школа патал цIийи дарамат эцигун.

Ахцегьрин тарихдин пай ана юкьван асир­рин архитектурадин ансамбль-акунар хвена туькIуьр хъувун. Туризм артмишун патал акьалтIай важиблуди тир и месэладив эгечIнава: Ушехънарин, Хъваскаррин магьлейрин чиле раган къван тунва ва икI мад.

Райцентрадал алай «Самур» мугьманхана ахлудна, адан чкадал вири къулайвилер авай ва вичин вилик светомузыкадин еке фонтан квай 4 мертебадин хъсан мугьманхана эцигзава. Ам гъилевай йисуз ишлемишиз вахкудайвал я. Эцигунрин майдан гегьеншарун патал анал алай куьгьне­ кIвалер чукIур хъувуна, абурун иесияр яша­йишдин цIийи кIвалер хгуналди рази хъувунва.

— Районэгьлияр хъвадай михьи целди таъ­минарун  патал  «Лаалан  (Рутулрин вацI) — Ахцегь» цин турба гъун. Адан 340 млн манатдин проект экспертизадай акъатнава, кIвалахрив эгечIзава.

Чкадин «Ахцегьрин ичер» бренд-дамах арадал хкун патал 200 гектардин майданра виниз тир бегьерлувилин ичин багълар (адакай 50 гектар — 2024-йисуз) ва 60 гектардин ципицIлухар кутадайвал я.

Девирдин истемишунрив кьур ва махсус холодильникралди тадаракламишнавай­ емишрин гьамбархана эцигун.

Хуьрерин клубар (СДК), къайдадиз хкана, тадаракламишун.

Калукани Цуругъа цIийи школани аялрин бахча ва Ахцегьани Луткуна аялрин бахчаяр эцигун.

Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидован тIварунихъ галай аялрин яратмишунин кIвал (ДДТ) ва Хасбулат Аскар-Сарыджадин тIварунихъ галай художест­венный школа патал кутугай цIийи дараматар эцигун.

Ахцегьа 400 аялдин (100 чкадин общежитини галай) школа-интернат эцигун.

Районда гамар-халичаяр храдай искусство ва халкьдин гъилин-тупIун маса сеняткарвилер арадал хкун.

Уста Идрисан муьгъ (цIи адан 100 йисан юбилей я!) ва адан кьилихъ галай Гъвейи кимин майдан аваданламишун.

Туриствилин къурулуш гегьеншарун ва икI мад.

Хъсан эвел — им кардин са пай я лугьуда. Аквазвайвал­, район абад ва же­мят­ хушбахт авунин хъсан крарив райондин кьиле авайбур активнидаказ эгечI­нава. Ида, гьелбетда, жемят руьгьла­мишна, пакадин хъсан йикъахъ-ге­ле­жегдихъ адан инанмиш­вал артухарзава. Эхь, бажа­рагълу, баркаллу чи рагьметлу бубайрин гъи­лин имаратарни гуьмбетар хуьналди, туь­кIуьр хъувуналди ва районда халкьдин эконо­микадинни яшайишдин метлебдин дараматар эцигуналди, ина неинки турист­вилин бизнес, къурулушар арадал гъизва, гьакIни, кьилинди, акьалтзавай жегьил несил милли тарихдинни медениятдин ­месэлайрик шерикзава, абур ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишзава. Ихьтин зурба крарик кьил кутуна, абур бажармишзавай райондин кьиле авайбуруз, регьбер Абдул-Керим Палчаеваз, гьакI багъри ватандихъ рикI кузвай жумарт кьегьал рухвайриз районэгьлийри рикIин сидкьидай сагърай лугьузва.

Дашдемир  Шерифалиев