Макъаладин кьил акунни, суал атун мумкин я: “Куьв агакьнатIа?” Зи рикIел и суал эхиримжи вахтунда дуьньяда кьиле физвай хейлин вакъиайри ва абурухъ галаз алакъалу яз чи са бязи экспертри, журналистри лугьузвай гафари (веревирдери) гъана.
Вири гьалариз “демократия”, инсанриз чпин рикIиз кIанивал авунин, рикIевай хиялар ачухдаказ винел акъудиз ихтияр авайвилин (азадвилерин) гьалариз хьиз къиметар гузва. Амма и гьерекатар Америкада полицайди чIулав хамунин афроамерикави, туьтуьнал мет илисна, кьейидалай кьулухъ гатIунайди са артух къейдзавач. ИкI инсандин чандиз къаст авун, вични хамунин рангуниз ва я диндиз, чIалаз килигна, акьалтIай вагьшивал тушни? ХХI асирдин цивилизациядихъ, савадлувилихъ ва гьакI демократиядихъ галазни и вагьшивилин вуч алакъа аватIа? Гьавиляй исятда виликан колонизаторрин хейлин памятникарни чукIурзава.
Исятда мад нацизмди (акьалтIай миллетбазвили), расизмди, колониячивилин иштягьри кьил хкажзавайди виринра гьиссзава. Америкади, адахъ галаз зил кьазвай НАТО-дин гзаф уьлквейрини цIийи дяведик, виликрай садрани такур хьтин (ядерный, бактериологический, химический, вирусрин ва икI мадни) дявеяр дуьньядал илитIунрикай гьакI рахунар ийиз ваъ, адаз гьазурвилер акваз,яракьар ахтармишиз, гагь сана, гагь масана чуьруькрик цIай кутаз гзаф йисар я. Гила дуьньяда “коронавирус” лугьудай завал пайда хьанва. Амма ихьтин завалар чеб чпелай арадал къведайди туш. И тIугъвалдихъни амадагар галайдал шак алач. Америкадани, Европадани…
Россия метIерилай къахрагъиз акурвалди, Китайдин экономикадин агалкьунри къачузвай аршарикай хабар хьайивалди, абур гила чпин сад лагьай душманар яз гьисабзава. Гуя дуьньяда Америкадин итижар авачир са пIипIни авач. Гьатта Каспий гьуьлени, Кавказдани, идахъ галаз сад хьиз, Дагъустандани гуя Америкадин хатасузвилиз зиян гузвай къуватар ава кьван! Яни инрин девлетар америкавийриз кIанивал тарашиз жезвач.
РикIел америкавийриз чи Къизилдере къачуз кIан хьайивал хквезва. Къизил кIанзава, анин тIебиат, инсанар хуьз — ваъ… Каспийдин нафт, балугъар кIанзава, инсанар — ваъ… Кавказ кIанзава, кавказвияр — ваъ…
Америкадиз чи политологри, са кIусни айгьам квачиз, “рангунин революцийрин” кьилин пешекар” лугьузва!
Чи уьлкве чукIурунин “архитекторризни” тарс, къуватар гайиди гьа Америка тирди тарихда гьатнава. Россиядин сад лагьай президентди, вич кьилиз атунни сад лагьай муштулух (рапорт) Америкадин президентдиз ганай… “Россияда мад “коммунизмдин хъен” (призрак) къекъвен хъийидач” лагьанай ада, хвешивал кваз.
Гьелбетда, коммунизмдин хъендихъай капитал гвай вири ампайриз гьамиша кичIе хьайиди я. Куьз лагьайтIа, коммунизмдин демократия Америкадинди, яни девлет гвайбурун кефиниз кIанивал авунин адалатсузди туш.
Гила Америкада кьиле физвай вакъиайри а кар винел акъудзава хьи, адалатсузвилин демократияди геж-фад вичин чIулав руьгь — вагьшивал виридаз къалурда. Гьатта — вич арадал гъайибурузни. Гьавиляй къе Америкадин “лацубур” “чIулавбурун” вилик метIерал акъваззава. Яни адалатсузар адалатсузрин вилик тIалабиз физва…
Европада къенин аямда къекъвезвай “хъен” гьа вагьши демократиядинди тушни? Мусурманрин пайгъамбардал хъуьруьн гьинай атай “цивилизация” ятIа?..
Аквазвайвал, “Америкадин демократия” капиталдилай гъейри садазни табий туш. Гьатта президентривайни адан вилик пад кьаз жезвач. Вагьши демократиядинди чукIурун, тарашун, къайдасузвал, государствойрин къурулушар кIудун ва идан гьисабдай гьа крариз къуват гузвай ампаяр (олигархар) мадни девлетлу авун тирди чна винидихъ тIварар кьунвай “революцийри” субутнава.
За кьатIузвайвал, инсанриз, иллаки жегьил несилриз, чпихъ тайин тир дерин чирвилер, бегьем къастар авачирла, мукьвал-мукьвал аквазвай крари (инал ягъунри, кукIунри, тарашунри ва икI мадни) таъсир тавуна тадач. Мисаларни патав гва. Лап и мукьвара чи са жегьилди Москвадин гьа виридаз аквадай чкадал, са себебни авачиз, тапанчидай ДПС-дин инспекторар, адалай вилик Крымда са техникумда (колледжда) жегьил студентди тфенгдай вичин юлдашар язава…
Сириядиз (ИГИЛ-диз, Россияда къадагъа авунвай тешкилат) гьикьван жегьилри (абурук чи хуьрерай физвайбурни гзаф ква), “михьи дин” хуьз, гьерекатзава?..
СтIал Сулейманан музейдиз цIай ягъайбур масанай атанач кьван… Ихьтин мусибатрин тум-кьил амайди хьиз туш. КIанзавайди чи телеканалриз гьакI са вил ягъун я.
Инал 25-30 йис идалай вилик хьайи лап залан ва гьакьван чIулав вакъиаярни рикIел хквезва. Чечнядин террористрин гьерекатар, бандитрин кIеретIри Дагъустандал вегьин, маса мусибатар… Ибур вири гьа яргъарай кардик кутур “демократиядин” гьерекатар тушни бес? “Америкадин демократиядин” тарсар…
“Ахьтин гьерекатар мад хъхьун мумкин яни?” — суал къвезва. “Агакьна жал чунни Америкадин вагьши демократиядив?”
ТIугъвалдин вахтунда, интернетдикай далда кьуна, гьа чи патав гвайбуру, асул гьисабдай, бязи жегьилри, чукIур тавур, тийизвай жуьредин чIуру информация авач. Им маса тIегъуьн хьиз я. Ахьтин тIегъуьнди чи обществодин гьалариз лап чIурукIа таъсир тавуна бажагьат тада.
Бес вуч авун лазим я?
Жавабарни чи СМИ-ра гзаф гузва. За кьатIузвайвал, сифте нубатда илимдикайни адан чIехи агалкьунрикай (техникадикай, электронный тадаракрикай, телевиденидикай, маса СМИ-рикай) инсанрин уьмуьрдин хатасузвал, руьгьдинни ахлакьдин михьивал, обществодин мягькемвал, сагъламвал хуьн патал менфят къачуз чирна кIанда. Им илим я, датIана вичел кIвалахна кIанзавай.
ЧIуру, чIулав хабаррилай къени, экуь, михьи алакъайрин информация (агитация) гзаф тахьайтIа, (СМИ-ра, кинода, литературада, искусствода…), чи гележег зайифди, къайгъусузди, гьа вагьши “демократиядин” къурбанд хьун четин кар туш. Ахьтин общество вич-вичелай чкIида. Ихьтинди жедани бес чи гележег?!.
Мердали Жалилов
