«И майдандал къе чилерин ва эменнидин алакъайрин министерстводин коллектив тамамдаказ атанва. Министерст­водиз талукь тир гьихьтин суал арадал атайтIани, квез чир хьухь, адаз жаваб гудай пешекарар вири ина ава», — и гафаралди РД-дин Гьукуматдин Предсе­дателдин заместитель – РД-дин чилерин ва эменнидин алакъайрин министр Заур Эминова адетдинди тушир жуьреда тешкилнавай ва идарадин кIвалахдин «алцифвал», ачухвал раижзавай  пресс-конференция ачухна.

Йиса авур кIвалахдин нетижаяр кьуниз талукьарнавай мярекат 15-декабрдиз Да­гъустандин гьукуматдин халкьдин майи­шатдин университетдин (ДГУНХ) майдандал кьиле фена. Мад са кьетIенвал ам тир хьи, министрдихъ галаз гуьруьшда гьам рес­публикадин 10-далай гзаф СМИ-рин векилри, гьамни хейлин кьадар блогерри, жемиятдин крарик активнидаказ шерик тир ксари иштиракна.  Итижлудаказ кьиле фейи гуьруьшдал республикадин агьалийрин гьар йикъан уьмуьрда гьалтзавай, гьакIни яргъал йисара гьялиз тежезвай жуьреба-жуьре месэлайрикай рахана.

Министрдин делилралди,  Дагъустандин­  умуми майдан  5 миллион гектардиз бара­бар я. Идакай 4 миллионни 344 агъзур гектар хуьруьн майишатдин чилерик акатзава, 421 агъзур гектар – тамарин фонд, 26,6 агъзур гектар – ятарин фонд, 1,8 агъзур гектар — игьтиятдин фонд. Республикадин кьетIендаказ хуьзвай чилерин майданар 28,8 агъзур гектардиз барабар я.

Гьукуматдин эменнидин сиягьда 487 агъзур объект ава. 2023-йисуз кьиле тухвай кIвалахдин нетижада республикада­ чилерин 4906 участок инвентаризация авунва­. 2 агъзур участок алава яз винел акъудна­ва. Образованидин идараяр эцигун патал­ 47 участок чара авунва, государстводин  тешкилат­рив ишлемишун патал чилин 149  учас­ток ва куьчери малдарвилел машгъул хьун патал хуьруьн майишатдин  карха­найрив, санлай къачурла, 27 агъзур гектар тешкилзавай 48 участок вуганва. Да­гъустанди гьакIни гьукуматдин эменни кирида къачунай хьанвай буржарин кьадарни тIимиларнава. Малум хьайивал, 2021-йисан эвелдай умуми буржуни 1,5 миллиард манат тешкилзавай. Буржунин асул пай  (900 миллион манат) газдин сетар  кирида къачуниз талукь тир. Мини­му­ществоди кьиле тухвай кIвалахдин нетижа яз, региондин бюджетдиз такьатар къвезва. 2024-йисан сифте кьиляй буржунин кьадар 184 миллион манатдал кьван тIимил жедайвал я. Санлай къачурла малум хьайивал, министерстводихъ са кьадар хилерай агалкьунар хьанва.

Гуьгъуьнлай Заур Эминова ва министерстводин са жерге къуллугъчийри кIватI хьанвайбурун суалриз жавабар гана. Мисал яз, алай аямдин цIийи проектдин сергьятра аваз, Махачкъалада Каммаеван куьчедай гьуьлуьн алишверишдин портунал кьван ав­томашинрин цIийи рехъ туькIуьрунин про­ект гъиле кьунва. И мензилда гьалтзавай чилерин ва дараматрин кьисмет гьихьтинди жедатIа, гьадакай  министерстводин чилерин алакъайрин управленидин начальник Алефтин Абдуллаева лагьана:

«Проект гьазурзавай рекьин сергьятрик акатзавай чилер ва эменнидин объектар абурун иесийриз харжияр эвез хъувунин нетижада, гьукуматдин хсусиятдиз къачуда. Бюрократиядихъ галаз алакъалу месэлаяр  гьялунин карда агьалийриз республикадин исполнительный властдин органри куьмек гуда». Къейд ийин, вичин къимет 5 миллиард манатдиз барабар  жедай рекьи шегьердин куьчеяр гьуьлуьн портуниз физвай пар чIугвадай машинрин басрухдикай азад авун лазим я. Идалай вилик  малумарайвал, и рекье  юзан тийидай эменнидин саки 30-дав агакьна объектар гьалтзава.

Каспийскда иесидивай «Дагдизель» заводдин виликан культурадин имарат маса къачунин месэлани веревирдзава. Министрди  гъавурда турвал, идалай вилик «Дагдизелдин» хсусиятда аваз хьайи  стадион ва теннисдин кортар региондин физический культурадин ва спортдин министерстводин ихтиярдиз вахканва. Малум хьайивал, мукьвал вахтунда абур цIийикIа туькIуьр хъийидайвал я.

«Культурадин имаратдикай рахайтIа,  алай вахтунда иесидихъ галаз рахунар кьиле тухузва. Къарардал  атанмазди, чна делилар раижда», — лагьана ада. З.Эминова къейд авурвал, министерство культурадин имаратдин патав гвай чилин участокни, «къацу зона» яз,  тестикьарунин фикирдал ала.

Мярекатдал къарагъарай гзаф кьадар  суалар чилерихъ галаз алакъалу яз арадал къвезвай къалриз-чуьруькриз талукь тир. Гьайиф хьи, чилерин хсусиятчивилихъ, абурун сергьятрихъ галаз алакъалу четин месэлаяр республикада мукьвал-мукьвал ван алаз майдандиз акъатзава. Министр­ди регионда чилерин месэлайрихъ галаз алакъалу яз арадал атун мумкин тир  чуьруькрин гьаларин карта туькIуьруникай хабар гана (адетдин агьалияр луту-птуйрин къурбандар тахьунин вилик пад кьунин серенжем яз).

«Лезги газетдин» патай гайи суалдикай заз инал кьилди рахаз кIанзава. Ам Мегьарамдхуьруьн райондин Билбилхуьре гьеле­ 12 йис идалай вилик башламишай, амма къенин йикъалди тамам гьалдиз гъиз алакь тавунвай мектебдин кьисметдиз талукьди­ тир. РикIел хкин. Билбилхуьруьн юкьван школа, гьам  муаллимрин пешекарвилин дережадал, гьамни аялрин агалкьунрал гьалтайла, райондин виридалайни вилик квайбурукай сад я. И мектеб акьалтIарай са жерге жегьилри къе кьиле тухузвай махсус военный серенжемда игитвилелди иштиракзава. Ихьтин кьегьалар тербияламишай муаллимрив баркалладин келимаяр мукьвал-мукьвал агакьзава. Гьа са вахтунда хуьруьн (гьакIни патарив гвай гъвечIи хуьрерай къвезвай) аялри жемятди мел-бигердин къайдада кьарадин керпичрикай гьеле алатай асирдин 30-йисара эцигай, лап хаталу гьалдиз атанвай дараматда кIелзава. Мектебдин тIилияр къвезвай къавар, ламу хьана, ацахьзавай цлар ремонт авунин карда мукьвал-мукьвал иштиракиз хьайи хуьруьнвиди – Каспийскдин эцигунардай «СМУ-5»компаниядин регь­­бер Фридун Шагьпазова, мергьяматлу­вилин кар яз, мектебдин участокдал цIийи, алай аямдин истемишунриз жаваб гудай, къулай школа эцигун кьетIна. Пуд мертеба­­­дин гуьзел дарамат хкажна, къавни туькIуьрна, пенжерарни кутуна, амма… карчидин кIвалахдиз кьецI гун, нетижада такьатар бес тахьун себеб яз, гъиле кьунвай объект тамамдаказ туькIуьрдай мумкинвал хьанач. Гьаниз килиг­на, инвес­торди вичи эцигнавай объект – жемят гьакь­ван тамарзу тир цIийи школадин дарамат,­ махсус программадин сергьятра аваз, харжи­яр эвезуналди­, государст­води вичин хсусиятдиз вахчун теклифна. Гьа чIавалай (эцигунар 2011-йисуз башламишнай) къенин йикъалди и дарамат гьа авай гьалда ама. Алатнавай йисарин вахтунда и месэла гзаф сеферра къарагъарнай, адаз талукь суал гьатта журналист Алик Абдулгьамидова РФ-дин Президент Владимир Путиназни ганай. Гзаф кьадар комиссияр атана  хуьруьн мектеб ахтармишиз. Эхиримжи сеферда атайла, аслу тушир комиссияди дараматдин къимет 84,9 миллион манатдиз барабар тирди тайинарнай. Респуб­ли­кадин Кьил Сергей Меликова инвестордив вахкудай, гьакI­ни мектеб тамамдаказ туь­кIуьрун патал лазим такьатар 2024-йисан бюджетда фикирда кьун, объект маса къачун ва гъиле-гъил аваз ам туькIуьрунин кIвалахар давамарун лазим тирдакай лагьанай. «Зи гьисабунралди, и кIвалахар чна къведай йисуз ийида», — лагьанай республикадин Кьили.

— Къведай йисан бюджет гьазурдай вахт алукьнава. Месэла гьи гьалда ава? Мус кьабулиз жеда цIийи школадивай аялар? — суал гана чна министр Заур Эминоваз.

— Мектеб эцигунрин кIвалахар кьилиз акъуд тавунвай дережадин объектрик акатзава. Чна объектдин маса гунин къимет тайинарнава – малум хьайивал, и мектебдин къимет 58 миллион манатдиз барабар я. Эгер инвестор чаз и къиметдай маса гуз гьазур ятIа, им хъсан кар жедай. И месэладикай республикадин Кьилиз малум я. Кьилди къачуртIа, Сергей Алимовичан тапшуругъ ава, гьа жергедай яз – и объект маса къачун патал финансрин такьатар жагъу­рунин мумкинвилериз килигун. Анжах – эцигунрин къайдаяр хуьнин, санитариядин ва цIаяр кьунин вилик пад кьунин жигьетдай  истемишунриз жаваб гуниз талукь экспертиза авурдалай кьулухъ. Вучиз лагьайтIа, мумкин я, объект эцигиз башламишай вахтунив гекъигайла, алай вахтунда СанПиН-рин, СниП-рин истемишунар де­гиш хьанва.

Министрди къейдзавай истемишунар, дугъриданни, дегиш хьун мумкин я – вахт лап гзаф алатнава эхир. Гьеле аялрин бахчада амаз цIийи дараматдиз килигиз, ана кIе­луникай хияларзавай бицIекрикай къе вы­пускникар хьанва.

Гьахълудаказ къейд ийин, Сергей Алимович Меликова къуллугъдин везифаяр тамамарзавай вахтунда яргъал йисаралди кIватI хьанвай са кьадар месэлаяр чкадилай юзанва. Умуд кутазва, алукьзавай йисуз­, хи­ве кьурвал, Билбилхуьруьн жемятдивай чпин аялар цIийи мектебдиз рекье тваз жеда.

Жасмина  Саидова