(Эвел — «Лезги газетдин» 2025-йисан 35, 37-39-нумрайра)

1-жуз: Аллагьдин расулдиз (Аллагьдин патай салават ва салам хьуй вичиз) «вагьй» ракъурунив эгечIун.

1—кьил:  Аллагьдин расулдиз (Аллагьдин патай салават ва салам хьуй вичиз) «вагьй» ракъурун башламиш хьайи тегьер!

7 — … Абу Суфьяна лагьана: «Ада лагьай гафар лагьайла ва, кагъаз кIелна, азад хьайила, гзаф хьана адан патав ­гьараюнар ва сесер хкаж хьана, чун а (гуьруьшдай) ахкъудна, — бес, за зи юлдашриз лагьана: дугъриданни, зурба­ хьанва Ибн Аби Кабшадин кар (абуру­ Пайгъамбардиз, адан некIедин буба Абу Кабшадин тIвар ганвай ва адан (Абу Кабшадин) гьакъикъи тIвар тир: аль-Гьмамрис ибн Абду-ль-уззам), гьакъи­къатда, адакай кичIе хьанва «бану-ас­фар»-дин (румвийрин) пачагьдиз! Зун ам (Пайгъамбар) гъалиб жедайдахъ якъинлу яз амукьна — Аллагьди зи рикIе Ислам твадалдини».

Илийамъ шегьердин чIехиди (гьаким) ва Гьиракълидин дуст Ибн ан-НамтIумр — ам Шамдин «насамра-йрал» (хашпарайрал) чIехи кешиш яз тайинарнавай. Ада ахъайзавай: бес, Гьиракъли Илийамъдиз атайла, ам кефсуз (нахуш) хьана, адан бязи везирри (башчийри) лагьана: «Дугъриданни, чаз ви гьал бегенмиш туш!». Ибн ан-НамтIумр-а лагьана: «Гьиракъли гъетерал килигдай фалчи тир, бес, ада абуруз лагьана, абуру адавай хабар кьурла: «Дугъриданни, заз къе йифиз акуна зун гъетерал килигайла: «бес, суьрнетзавайбурун пачагь пайда хьанва!» — ва ни суьрнетзава и уьммет­дикай (халкьарикай)?» Абуру лагьана: «Анжах «ягьудри»1 суьрнетзава, амма вуна дерт чIугвамир абурун кардин патахъай: вуна кхьихь (эмир це) ви пачагьлугъдин шегьерриз — къуй абуру ягъиз рекьирай чпин арада авай «ягьудар». Абуру чпин а кардин гьакъиндай меслятар ийизвайла, Гьиракълидин патав са итим гъана (вич) «гъассан»-дин пачагьди ракъурнавай (гъассан — Шамда авай арабрин къебила я), ада хабар гудайвал Аллагьдин расулдин (Аллагьдин патай салават ва салам хьуй вичиз) кардикай. Гьиракълиди адавай хабарар жузун авурла, ада лагьана: «Алад (куьн) ва килига (чира) ам [яни пайгъамбар хьанвай кас — Мугьаммад Пайгъамбар (Алагьдин патай салват ва салам хьуй вичиз)] суьрнетнавайди яни, тушни?» Бес, абуру адавай ахтармишна чирна, ахпа абуру Гьиракълидиз ахъайна ам, дугъриданни, суьрнетнавайди тирди. Гьиракълиди адавай хабар кьуна арабрикай, ада жаваб гана: абуру суьрнетар ийизва! А чIавуз Гьиракълиди лагьана: «Ам и уьмметдин пачагьвал я (яни арабрин пачагь я), дугъриданни, пайда хьанвай! Ахпа Гьиракълиди Римда авай вичин дустуниз кхьена — Гьиракъли сад хьиз тир адахъ галаз чирвилерин (илимдин) рекьяй — ва вич Гьиракъли Гьмимс шегьердиз (Шамдиз) рекье гьатна. Ахпа ам Гьмимсдай экъечIдалди вилик адаз вичин дустунин патай кагъаз хтана вич рази тирди Гьиракълидин фикирдихъ галаз — ам (яни пайгъамбарвал гвай кас (экъечIнавайдал (пайда хьанвайдал) ва, дугъриданни, ам неби (пайгъам­бар) тирдал! Гьиракълиди Гьмимсда румвийрин чIехи ксариз эмир гана вичин чIе­хи дараматра вири кIватI хьун, ахпа ада эмирна адан вири ракIарар агалун, ахпа ам вине чкада хкаж хьана ва лагьана: «Эй румвийрин жемят! КIанзавани квез еке агалкьун ва къанажагълувал ва куь пачагьвал мягькем хьана — (гьавиляй) куьне и Небидиз «байъат» (присяга) гана кIан жеда?! Амма абур вагьши ламарин хьтин чукурунралди ракIарар галайвал катна ва абуруз (вири) ракIарар агалнаваз жагъана!  Гьиракълидиз абурун такIанвал акурла ва абуру иман гъуникай ам умудсуз хьайила, ада лагьана: элкъуьр хъия абур зи патав ва лагьана: «Дугъриданни, за квез дехьне зи а гафар лагьайди тир за ахтармишун патал куь мягькемвал куь диндал ва, дугъриданни, заз акуна а кар, (а чIавуз) абуру адаз икрам авуна ва чпин разивал къалурна адалай, — гьам хьана эхиримжи кар Гьиракълидин!» (Бухарий: 7).

2-жуз: Имандикай

1—кьил: Пайгъамбардин гафар (Аллагьдин патай салават ва салам хьуй вичиз) (мана): «Ислам эцигнава вад асасдал»

8 — Ибн Умар асгьабди (Аллагь рази хьурай чпелай) лагьана: Аллагьдин расулди (Аллагьдин патай салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): «Ислам эцигнава (туькмишнава) вад асасдал: келима-шагьамдат: авач илагьи (ибадат авуниз лайихлу тир), Аллагьдилай гъейри ва, дугъриданни, Мугьаммад Адан расул (илчи) я, капI адам авун, закат гун, гьаж авун (Кябедал) ва рамазандин вацра сив хуьн».  (Бухарий: 8)

2—кьил: Имандин крар

9 — Абу Гьурайра асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) хабар гузва, Пайгъамбарди (Аллагьдин патай салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): «Имандихъ пудкъанни ва са кьадар (пудкъанни пудалай пудкъанни кIуьдал кьван) хилер ава, ягь-намус Имандин са хел я». (Бухарий: 9)

3—кьил: Мусурман ам вичин мецикай ва гъиликай (амай) мусурманар саламатвиле авайди я

10 — Абдуллагь ибн Амр асгьабди (Аллагь рази хьурай чпелай) хабар гузва, Пайгъамбарди (Аллагьдин патай салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): «(Гьакъикъи) мусурман ам вичин мецикай ва гъиликай (амай) мусурманар саламатвиле авайди я, (гьакъикъи) «гьижри авунвайди» — ам Аллагьди къадагъа авунвай шейэрикай яргъаз хьанвайди я». (Бухарий: 10)

4—кьил: Гьи Исламэгьли виридалайни хъсан (эфзел) я?!

11 — Абу Муса асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) хабар гузва: «Абуру лагьана: «Я Аллагьдин расул! Гьи Ислам­эгь­ли (мусурман) виридалайни хъсан (эф­­зел) я?!» Ада лагьана (мана): «Вичин мецикай ва гъиликай (амай) мусурманар­ саламатвиле авайди!»» (Бухарий: 11)

________________________

1 Ягьудар — иудеи.

(КьатI ама)

Таржумачи — диндин алим

Ямин  Мегьамедов