(Эвел — 2021-йисан 45-52, 2022-йисан 1-9-нумрайра)

Гьа и эмирралди ва къадагъайралди ивияр (инсандин чан) хуьзва, ягь-намус­диз­ гьуьрметзава ва виринра инсанрин арада саламатвални  секинвал пайда жезва.

Инсандиз герек ва чарасуз вад шей ава ва абур вири Исламди (Шариатдин къанунри) хуьзва: инсандин дин, чан, акьул­, ягь-намус ва мал. Абурукай садан кьванни гьакъиндай, зулум авуна, тайинарнавай сергьятар чIурайтIа, им еке тахсиркарвал, гунагькарвал яз гьисабзава. Ихьтин кIвалахриз рехъ гайидаз тайин тир жаза къведа! Винидихъ къейд авунвай вад шей хвейила, жемят (халкь) — бахтлувиле ва а жемятдикай гьар са кас саламатвиле жеда!

Везифаяр кьве жуьре ава. 1) Инсандин­ ва адан Раббидин арада авайбур. Яни Ал­лагьдин вилик бендедин хивевай везифаяр. Тавгьиддилай ва имандилай кьулухъ виридалайни чIехиди капI авун я. 2) Инсан­дин ва маса махлукьатрин арада авай везифаяр. Яни са бендедин хиве маса бендедин вилик авай везифаяр. Виридалайни чIехиди ивияр (чан) хуьн я.

Гьавиляй гьар са бенде патал Къияматдин Юкъуз гьахъ-гьисаб тухудай вири­далайни сифтегьан кар адан капI я. Инсан­рин арада виридалайни сифтегьан кар вичин гьакъиндай Къияматдин Юкъуз дуван ийидай, ивидин кар я.

Гьаниз килигна, инсан яна кьин чIехи гунагьрикай я ва муъмин кас вичин диндин­ карда та ада къадагъа авунвай иви экъичдалди (маса кас яна кьиналди), гегьеншвиле амукьда. Масадан чандиз къаст авун зурба гунагь я ва адай и дуьньядани, Эхиратдани пис жаза ава.

Пуд лагьай чIехи гунагь: рибадин (процентрин) мал тIуьн

Риба — (файда, селем, фаиз) процент лагьай чIал я.

Малдин гьакъиндай пуд къайда ава:       1) адалатлувал; 2) лайихвал; 3) зулум. Адалатлувал алишверишун я, лайихвал сада­кьа гун я ва зулум риба (процентар) авун я.

Рибадин гьакъиндай къанун

1. Риба чIехи гунагьрикай я, ам цавай атанвай вири — ягьудия, насрания, Ислам (ягьудрин, хашпарайрин ва мусурманрин) — динра зурба зарар авайвиляй гьарамнава ва къадагъа авунва. Ада инсанрин арада душманвал (адават) твазва. ГьакIни ада, кесибдин мал къакъудиз, гунагькаррин гъиле мал артух хьуниз себебвалзава ва и карда муьгьтеж касдиз зулум авун ава. Идалайни гъейри, рибади девлетлу касдиз кесиб касдин винел агъавал гузва, садакьа гунин ва хъсанвал авунин варар агалзава, инсандихъ авай мергьяматлувилин (язух атунин) гьисс чIурзава.
2. Риба инсанрин мал батIулвилелди (чIурувилелди) тIуьн я. Ада инсанриз герек къазанмишунар, алишверишунар, сеняткарвилер (промышленность) кардик кутуниз манийвилер гузва, вучиз лагьайтIа риба ийизвай касди вичин мал зегьмет галачиз ар­тухарзава. Гьар са касдиз чир хьун лазим­ я: гьи касди гьикьван гзаф риба авур­тIани, адан эхир сад я — мал тIимил хьун, квахьун, пуч хьун!

Шариатди риба къадагъа авурла, адан эвезда дуьз рехъ (чара) къалурнава. Месе­ла, алвердин гьалал жуьрейрикай сад му­дараба я. Яни пул гвай касди вичин мал та­йин са карчидив вугузва — ада вичин савдадик кутун патал. Карчиди лагьайтIа, хьайи хийир (къазанжи) кьведазни пайзава.

Рибадин гьакъиндай жаза

Риба, винидихъ къейд авурвал, еке гу­нагьрикай я. Аллагь-Таалади амай гунагьрикай кьетIендиз къейд авуна, риба незвай ва а карда векилвалзавай ксариз дяве ма­лумарнава.

1. Аллагь-Таалади лугьузва (2-сура, 278, 279-аятар, мана): “Эй иман гъанвайбур! КичIе хьухь квез Аллагьдихъай ва (къах­чун тавуна) куьне рибадикай амукьнавайди (къадагъа тайинардалди куьне авур рибадин крарай къвезвай къазанжи къахчумир) тур — эгер куьн (гьакъикъи) муъ­минар ятIа. () Эгер куьне (а эмир кьилиз акъуд) тавуртIа, малум хьухь (якъин­диз чир хьухь) квез (куь аксина жедай) дяведикай Аллагьдин ва Адан расулдин патай. Эгер куьне (рибадикай) туба авур­тIа, квез куь асул мал амукьда (куьне вугай бурж винелай артуханди алачиз къахчун лазим я). Куьнени (масадаз) зулум авун жедач (вуганвай буржунилай артуханди къахчуз) ва квезни зулум жедач (вугай буржар кими тушиз къахчурла)”.
2. Жабир асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) лугьузва: “Аллагьдин расулди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) риба незвайди, адаз векилвалзавайди, ам кхьизвайди ва а кардин кьве шагьидни лянетнава. Ада лагьана­ (мана): “Абур вири сад хьиз (барабар) я”. (Муслим).
3. Абу-Гьурайра асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) хабар гузвайвал, Пай­гъам­бардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьадисда къейднава (мана):

“Куьн телефвилел гъидай ирид гьерекатдикай яргъаз хьухь! Абуру лагьана: “Я расулаЛлагь, гьибур (вуч) я абур Ада ла­гьана: “Аллагьдиз шерик гъун (ширк авун), суьгьуьр авун, кас яна кьин (вич Аллагьди гьарамнавай, анжах гьахъ аваз яна кьин квачиз), риба (файда, фаиз) тIуьн, етимдин мал тIуьн, кафиррин кьушун атайла, адакай катун, (гунагь кардикай гъафил тир, чпиз гьич фикирни авачир) диндар михьи муъмин дишегьлийрал (зина авунин) буьгьтен (чIуру кардин тахсир) вегьин”. (Бухарий, Муслим).

Рибадин жуьреяр

1) Риба-ан-насиъагь. Ам маса гузвай касди маса къачузвай касдивай къачузвай артухан шей я — (муьгьлет гунин) эвезда. Ме­села: са касдив агъзур манат бурж вугун — са вацралай агъзурни са виш вахчун патал.

А жуьредик гьакIни ихьтин мисаларни акатзава. Бурж вуганвай касдивай лазим юкъуз ам вахкуз тахьайла, адаз алава вахт хгузва, гьа са вахтунда буржунин винел процентарни эцигзава (файда артухарзава). Нетижада буржлудан хиве авай малдин кьадар мадни артух жезва. И жуьре “джагьилиййадин” (Ислам къведалди вилик хьайи авам) девирда рибадин асул тир. Гьавиляй Аллагьди ам гьарам (къадагъа) авунва ва, бурж вахкуз тежез, кIеве авай касдиз муьгьлет хгун (процентар галачиз) важиблу авунва — адан зарардин чIехивиляй.

Аллагь-Таалади лугьузва (3-сура, 130-аят, мана): “Эй иман гъанвайбур! Куьне “риба” (файда) — (вуганвай буржунилай) гзаф сеферда артухди яз немир — (вични ахпа) шумудни са сеферда артмишнавай (а гунагь кар ийизвайбуру, бурж вугудайла, артух вахкунин шартI эцигзава. Гуьгъуьнлай бурж вахкудай вахт атайла, эгер вахкуз тежез хьайи­тIа, муьгьлет хгун патал абуру бурж мадни артухарзава…). КичIе хьухь  (квез) Аллагьдихъай —  квез агалкьунар хьун патал!”.

Аллагь-Таалади лугьузва (2-сура, 280-аят, мана): “Эгер (куь бурж алай кас) кIе­ве авайди (бурж вахкуз тежезвайди) яз хьайитIа, (а чIавуз куьне) гуьзлемишун (адаз муьгьлет хгун) лазим я (адан)  гьал ре­гьят жедалди (мумкинвал хьана вахкудалди). Куьне (адаз) (а бурж ва я адан са пай багъиш авун) садакьа авун куьн патал мадни хийирлу я (и дуьньядани, Эхиратдани) — эгер квез чиз хьанайтIа (а кар)!”

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим