(Эвел — 2021-йисан 45-52, 2022-йисан 1-8-нумрайра)

Жин хкудун, суьгьуьр алудун ва вили ягъун элягъун патал кIелдай аятар ва дуьаяр (рукъйа):

11. аль-Аъраф, аятар: 116-122 — суьгьуьр алудун патал (анжах).
12. Юнус, аятар: 80- 82 — суьгьуьр алудун патал (анжах).
13. аль-Кагьф, аятар: 38-39 — вили ягъу­­никай (анжах).
14. Марьям, аятар: 67-70 — жин хкудун патал (анжах).
15. ТIагьа, аятар: 68-69 — суьгьуьр алудун патал (анжах).
16. аль-Гьажж, аятар: 18-21 — жин хкудун ва суьгьуьр алудун патал.
17. аль-Муъминун, аятар: 114-118 — жин хкудун ва суьгьуьр алудун патал.
18. ан-Нур, аятар: 34-35 — жин хкудун ва суьгьуьр алудун патал.
19. ан-Намль, аятар: 29-31 — жин хкудун ва суьгьуьр алудун патал.
20. ас-Саффат, аятар: 1-15 — жин хкудун ва суьгьуьр алудун патал.
21. ад-Духан, аятар: 42-56 — жин хкудун ва суьгьуьр алудун патал.
22. аль-Агькъаф, аятар: 28-32 — жин хкудун ва суьгьуьр алудун патал.
23. ар-Рагьман, аятар: 32-36 — жин хкудун ва суьгьуьр алудун патал.
24. аль-Гьашр, аятар: 20 -24 — жин хкудун ва суьгьуьр алудун патал.
25. аль-Къалам, аятар: 50-52 — вили ягъуникай (анжах).
26. аль-Жинн, аятар: 1-9 — жин хкудун ва суьгьуьр алудун патал.
27. аз-Залзалагь, аятар: 1-8 — жин хкудун ва суьгьуьр алудун патал.
28. аль-Ихлас, аль-Фалакъ, ан-Нас — жинер хкудун, вили ягъуникай ва суь­гьуьр алудун патал.

Пуд лагьай чIехи гунагь: къатлу-ннафс (инсан яна кьин)

Инсан кьиникь Аллагьдихъ кафирвал авунин гунагьдилай кьулухъ виридалайни чIехи гунагь яз гьисабзава, вучиз ла­гьай­тIа, ам Аллагьдин яратмишунрин, махлукьатдин ва жемятдин гьакъиндай ми­дя­вални зулум авун я. Аллагь-Таалади­ лугьузва   (17-сура, 33-аят, мана): “Ва (яна) рекьимир чан (маса кас — вич яна кьин)  Ал­лагьди гьарам авунвай, анжах гьахъ аваз хьайи­ди квачиз (шариатда ихтияр ганва: кьисас вахчун, зина авурдаз жаза гун, муртадвал авурдаз жаза гун — ибур квачиз). Ва вуж вичиз (масада) зулум авуна (яна) кьейитIа (са гьахъни авачиз), Чна адан (кьейидан) иесидиз (архадиз, варисдиз ва я гьакимдиз) (кьисас вахчун) ихтиярар ганва. Амма къуй ада (кьисас вахчудайла) яна кьинин карда (Аллагьди эцигнавай) сергьятар чIур тавурай. Гьакъикъатда, адаз (кьейидан иесидиз) Аллагьдин патай куьмек ганва…”.

Чандиз къаст авун къадагъа тир кас яна кьинин гьакъиндай Аллагьдин Ктабда еке гьелягьар къалурнава.

Кьиникьар пуд жуьре ава: 1) къастуналди яна кьин; 2)  къастуналди яна кьиниз ухшарди; 3) хатадай яна кьин. Гьавиляй ни къадагъа тир кас къастуналди яна кьейитIа, адан гьакъиндай кьисас вахчун важиблу я, анжах кьейидан архайри гъаф авурди (гъил къачурди) ва я абуру дият кьабулай дуьшуьш квачиз (дият — къандин эвез — виш деведин къимет вахчунал рази хьун).

Эгер кьиникь хатадай ва я къастуналди авуниз тешпигь (ухшар) кьиникь хьайи­тIа, ахьтин дуьшуьшра дият (виш деведин эвез) ва каффара (яни муъмин лукI азад авун) гун важиблу я. Нивай гуз тахьайтIа (мумкинвал авачтIа), ада галаз-галаз кьве вацра сив хвена кIанда.

Къастуналди яна кьинай ва къастуналди яна кьиниз ухшар кьиникьдай авай дият четинарнавайди (заланди) я: гузвай виш де­ведикай яхцIур деве чпин руфуна деведин шарагар (данаяр) авайбур хьана кIан­да. Къанлудин (убийца) бубадин патай ви­ри мукьва-кьилийрин хиве (анжах итимрал) виш деведин къимет кIватIунин гьа­къин­дай важиблувал ава ва диятни пуд йисан муьгьлетда вахкун лазим я.

Хатадай хьанвай кьиникьин дият регья­тарнавайди я: виш деведикай 30 — бинту-ма­хад (са йис хьанвай дуьгве, девейрикай), 30 — бинту-лабун (кьве йис хьанвай дуьг­­ве, девейрикай), 30 — гьикъкъагь (пуд йис хьанвай дуьгве, девейрикай) ва 10 ба­ну-лабун закар (кьве йис хьанвай жунгав, эркек девейрикай) хьана кIанда. И дуь­шуьшдани къанлудин (убийца) бубадин патай вири мукьва-кьилийрин хиве (анжах итимрал) виш деведин къимет кIватIунин гьакъиндай важиблувал ава ва диятни пуд йисан муьгьлетда вахкун лазим я.

Аллагь-Таалади лугьузва (4-сура, 92-аят­, мана): “Ва (гьич) ихтияр авач муъмин­диз (иман гъанвай касдиз) маса муъмин кас яна рекьидай — кьиникь хата яз (гъа­латI яз, хатадай) авун квачиз. Ни хата яз муъмин кас (яна) кьейитIа, ада  (гу­нагьди­кай гъил михьи хьун патал) муъ­мин лукI (кас) азадун лазим я ва адан (кьейидан)  хизандиз къан  (кьейи касдин ивидин гьа­къи — виш деведин къимет) хгана кIан­да. Эгер абуру (кьейидан хизанри) ам (ди­ят)  садакьа яз авуртIа (эгер абуру ба­гъи­­шайтIа, гун герек авач), вахкунин ла­­­­зим­вал авач. Эгер ам  (хатадай яна кьейиди)  вич муъмин яз,  квез душман тир къебила­дай (тухумдай) тиртIа, а чIа­вуз (тахсиркарди) муъмин лукI азадна кIан­да. Эгер ам (хатадай яна кьейиди) квехъ галаз икь­рар кутIуннавай къебиладай тир­тIа, а чIа­вуз (тахсиркарди) адан (кьейидан) хизандиз къан  (выкуп) хгана ва муъмин лукI азадна кIанда. Низ (тахсиркаррикай) (лукI азаддай) мумкинвал жа­гъиз­вачтIа, ада галаз-галаз кьве вацра сив хве­на кIанда (Аллагьди адан туба кьабулун патал). Аллагь — Вири чидайди, Камал­луди я!”.

Гьавиляй Аллагьди яна кьин гьарам (къа­­дагъа) авунвай кас рекьидай ихтиярар авач: вичи кьиникь жаза тир гунагь кар авур кас квачиз. Яни Шариатда къалурнавай пуд гьал квачиз. Кьве имамди — Бухарийди ва Мус­­­ли­ма — агакьарнавай гьадисда къалурна­вайвал, Абдуллагь ибн Масгьуд асгьабди ­(Ал­­­­лагь рази хьурай вичелай)  лугьузва,  Ал­­­­лагьдин ра­сулди  (къуй Аллагьдин патай­ са­ламар ва салават хьурай вичиз) лагьан­ва (мана): “Аллагьдилай гъейри ибадат авуниз ла­йихлу маса илагьи авачирдан ва, дугъриданни, зун Аллагьдин расул тир­­дан гьа­къиндай шагьидвалзавай мусурман касдин иви (экъичун) гьалал туш (их­тияр авач): анжах пуд гьал квачиз: эв­лен­миш хьайи касди зина авурла, кас яна кьи­най кьисас вахчурла ва вичин дин турла (гадарайла), — жемятдикай чара хьайила”.

Дугъриданни, инсан Аллагь-Таалади туькIуьрнавай авадан (дарамат) я. Гьахъ авачиз ам чIурдай ихтиярар садазни авач. Идалди Исламди инсандин ивидин къада­гъавал тестикьарзава, ам Исламди хуьз­вайди къалурзава ва ни са чандин гьакъин­дай (мидявал яз кас кьейитIа) зулум авур­тIа, на лугьуди, ада вири инсанрин гьакъин­дай зулумнава (гуя вири яна кьена). Ал­лагь-Таалади лугьузва (5-сура, 32-аят, мана): “Гьавиляй (а сифте кьиникь себеб яз) Чна Исраилан несилриз къанун эцигна (малумарна): кар икI я — ни чан (инсан) кьейитIа — (маса) чан кьинай (кьисас) тушиз ва я чилел чIурувилер авун себеб тушиз (вичин жаза кьиникь тирди жазаламишун квачиз), ада вири инсанар кьейи­дай (кьейи хьиз) я. Ни адал чан туртIа (ам кьиникь къадагъа тирвиляй), ада вири инсанрал чан турдай (тур хьиз) я …”.

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим